کتاب یک چاه و دو چاله

«یک چاه و دو چاله» نوشته جلال آل‌احمد (۱۳۴۸-۱۳۰۲)، به نوعی زندگی‌نامه خودنوشت نویسنده است. این کتاب دو بخش دارد یکی «یک چاه و دو چاله» و دیگری «مثلا شرح احوالات» که هر کدام به زندگی ادبی و سیاسی نویسنده به قلم خودش می‌پردازد.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

در حزب توده درعرض چهارسال از صورت یک عضو ساده به عضویت کمیتهٔ حزبی تهران رسیدم و نمایندگی کنگره. و از این مدت دو سالش را مدام قلم زدم؛ در «بشر برای دانشجویان» که گراننده‌اش بودم و در مجله ماهانهٔ «مردم» که مدیر داخلیش بودم. و گاهی هم در «رهبر». اولین قصه‌ام در «سخن» درآمد؛ شماره نوروز ۲۴ که آن‌وقت‌ها زیر سایهٔ «صادق هدایت» منتشر می‌شد و ناچار همهٔ جماعت ایشان گرایش به چپ داشتند و در اسفند همین‌سال «دید و بازدید» را منتشر کردم؛ مجموعه آنچه در «سخن» و «مردم برای روشنفکران» هفتگی درآمده بود. به اعتبار همین پرت‌وپلاها بود که از اوایل ۲۵ مأمور شدم که زیر نظر طبری ماهانهٔ «مردم» را راه‌بیندازم. که تا هنگام انشعاب ۱۸ شماره‌اش را درآوردم.

حتی شش‌ماهی مدیر چاپخانهٔ حزب بودم؛ چاپخانهٔ «شعله‌ور». که پس‌از شکست «دموکرات فرقه سی» و لطمه‌ای که به حزب زد و فرار رهبران، از پشت عمارت مخروبهٔ «اپرا» منتقلش کرده‌بودند به داخل حزب. و به اعتبار همین چاپخانه‌ای دراختیار داشتن بود که «از رنجی که می‌بریم» درآمد؛ اواسط ۱۳۲۶؛ حاوی قصه‌های شکست در آن مبارزات و به سبک رئالیسم سوسیالیستی! و انشعاب در آذر ۱۳۲۶ اتفاق افتاد. به‌دنبال اختلاف نظر جماعتی که ما بودیم ـ‌به رهبری خیل ملکی‌ـ و رهبران حزب که به‌علت شکست قضیهٔ آذربایجان زمینهٔ افکار عمومی حزب، دیگر زیرپایشان نبود. و به‌همین‌علت سخت دنباله‌روی سیاست استالینی بودند که می‌دیدیم که به چه بواری می‌انجامید. پس‌از انشعاب، یک حزب سوسیالیست ساختیم که زیر بار اتهامات مطبوعات حزبی که حتی کمک رادیو مسکو را در پس پشت داشتند، تاب چندانی نیاورد و منحل شد و ما ناچار شدیم به سکوت.