کتاب محیط زیست گرایی ثروتمندان

کتاب محیط زیست گرایی ثروتمندان (Environmentalism of the Rich) نوشته پیتر دوورن و ترجمه نیکزاد زنگنه، اثری پژوهشی و انتقادی درباره‌ی سیر تحول جنبش‌های زیست‌محیطی در جهان معاصر است. این کتاب که نشر افکار آن را در سال ۱۴۰۴ منتشر کرده، به بررسی ریشه‌ها، روندها و پیامدهای شکل‌گیری جریان غالب محیط‌زیست‌گرایی می‌پردازد و با نگاهی انتقادی، نقش طبقات مرفه و ساختارهای اقتصادی مسلط را در جهت‌دهی به دغدغه‌های زیست‌محیطی تحلیل می‌کند. نویسنده باتکیه‌بر مطالعات تاریخی، اجتماعی و سیاسی تلاش کرده نشان دهد چگونه جنبش‌های زیست‌محیطی از خاستگاه‌های عدالت‌محور و مردم‌پایه فاصله گرفته و به‌تدریج در خدمت منافع گروه‌های ثروتمند و شرکت‌های بزرگ قرار گرفته‌اند. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب محیط زیست گرایی ثروتمندان

کتاب محیط‌زیست‌گرایی ثروتمندان (مروری انتقادی بر محیط‌زیست‌گرایی جریان اصلی) اثری تحلیلی است که به بررسی انتقادی جریان اصلی محیط‌زیست‌گرایی در جهان امروز پرداخته است. پیتر دوورن، نویسنده‌ی این کتاب با رویکردی تاریخی و جامعه‌شناختی، روند شکل‌گیری و گسترش جنبش‌های زیست‌محیطی را از قرن نوزدهم میلادی دنبال کرده و نشان داده است که دغدغه‌های زیست‌محیطی ابتدا در میان طبقات متوسط و مرفه کشورهای توسعه‌یافته شکل گرفت و به‌تدریج با ارزش‌های پساماتریالیستی مانند کیفیت زندگی و خودبیان‌گری گره خورد. کتاب ساختار منظمی دارد و در فصل‌های مختلف، ضمن مرور تاریخچه‌ی جنبش‌های زیست‌محیطی، به تفاوت‌ها و تقابل‌های میان محیط‌زیست‌گرایی ثروتمندان و فقرا، نقش سازمان‌های غیردولتی، تأثیر ابرشرکت‌ها و سیاست‌های توسعه‌ی پایدار می‌پردازد. نویسنده با ارائه‌ی مثال‌های تاریخی و معاصر نشان داده است که جریان غالب محیط‌زیست‌گرایی، اغلب از نقد ساختارهای نابرابر اقتصادی و اجتماعی فاصله گرفته و بیشتر بر تغییرات جزئی و سازش با نظام سرمایه‌داری تمرکز کرده است. این کتاب علاوه‌بر تحلیل نظری، به بررسی نمونه‌های عینی از جنبش‌های مردمی و مقاومت‌های محلی پرداخته است.

خلاصه کتاب محیط زیست گرایی ثروتمندان

کتاب با طرح این پرسش آغاز می‌شود که آیا جنبش‌های زیست‌محیطی توانسته‌اند به هدف اصلی خود، یعنی پایداری جهانی دست یابند یا نه. نویسنده با مرور تاریخچه‌ی محیط‌زیست‌گرایی نشان داده که این جنبش‌ها عمدتاً در جوامع ثروتمند و با ارزش‌هایی متفاوت از دغدغه‌های عدالت اجتماعی و بقا شکل گرفته‌اند. کتاب به بررسی دو جریان عمده‌ی محیط‌زیست‌گرایی سطحی و عمیق می‌پردازد و تفاوت آن‌ها را با محیط‌زیست‌گرایی فقرا برجسته می‌کند؛ جریانی که بیشتر بر عدالت اجتماعی و حقوق بشر تأکید دارد و نمونه‌هایی مانند جنبش چیپکو در هند و کائوچوگیرها در برزیل را به‌عنوان مصادیق آن معرفی می‌کند. نویسنده در بخش‌های بعدی به نقد گفتمان غالب محیط‌زیست‌گرایی می‌پردازد و نشان می‌دهد که این جریان با حمایت ابرشرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی، به‌تدریج از روحیه‌ی انتقادی و عدالت‌خواهانه تهی شده و به‌سمت سازش با ساختارهای مسلط حرکت کرده است. او تأکید کرده که اقدامات فردی مانند بازیافت یا خرید محصولات سبز، هرچند قابل‌تحسین هستند، تأثیر چندانی بر الگوهای کلان تولید و مصرف ندارند و بحران‌های زیست‌محیطی را حل نمی‌کنند. کتاب با بررسی نمونه‌های تاریخی از استعمار و امپریالیسم، ریشه‌های بحران‌های زیست‌محیطی امروز را در نظام‌های تولیدی و اقتصادی جهانی جست‌وجو می‌کند. نویسنده با تحلیل روندهای جهانی‌سازی، مصرف‌گرایی و نقش دولت‌ها و شرکت‌های چندملیتی نشان داده که سیاست‌های توسعه‌ی پایدار و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها اغلب به اصلاحات جزئی محدود می‌شود و قادر به ایجاد تغییرات بنیادین نیست. در فصل‌های پایانی، نویسنده به مقاومت‌های مردمی و کنشگری‌های رادیکال اشاره کرده و بر ضرورت بازگشت به رویکردهای عدالت‌محور و تحول‌خواه در جنبش‌های زیست‌محیطی تأکید کرده است.

چرا باید کتاب محیط زیست گرایی ثروتمندان را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی انتقادی و مستند، تصویری متفاوت از جنبش‌های زیست‌محیطی ارائه داده و به پرسش‌های اساسی درباره‌ی کارآمدی و جهت‌گیری این جنبش‌ها پاسخ داده است. کتاب محیط‌زیست‌گرایی ثروتمندان نه‌تنها روندهای تاریخی و اجتماعی را به‌دقت بررسی کرده، بلکه با تحلیل نمونه‌های عینی و ارائه‌ی داده‌های پژوهشی، به خواننده کمک می‌کند تا نسبت به نقش ساختارهای اقتصادی و سیاسی در شکل‌دهی به دغدغه‌های زیست‌محیطی آگاه‌تر شود. این کتاب برای کسانی که به‌دنبال درک عمیق‌تر ریشه‌های بحران‌های زیست‌محیطی و نقد جریان‌های غالب هستند، منبعی سودمند به شمار می‌آید. همچنین این کتاب با پرداختن به تفاوت‌های میان رویکردهای عدالت‌محور و سازش‌گر، امکان بازاندیشی در باب راهبردهای کنشگری زیست‌محیطی را فراهم کرده است.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به علاقه‌مندان حوزه‌ی محیط‌زیست، دانشجویان و پژوهشگران علوم اجتماعی، فعالان عدالت اجتماعی و کسانی که دغدغه‌ی نقد ساختارهای اقتصادی و سیاسی در مسائل زیست‌محیطی را دارند، پیشنهاد می‌شود. همچنین این اثر برای کسانی که به‌دنبال تحلیل‌های انتقادی درباره‌ی جنبش‌های اجتماعی و سیاست‌های توسعه‌ی پایدار هستند، مناسب است.

درباره پیتر دوورن

پیتر دوورن (Peter Dauvergne) نویسنده، پژوهشگر و فعال محیط‌زیست کانادایی است که استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه بریتیش کلمبیا (University of British Columbia) بوده است. او بیش از ۲۰ کتاب و ۸۰ مقاله‌ی علمی و فصل کتاب نوشته که به زبان‌های عربی، چینی، ژاپنی، اسپانیایی، پرتغالی، کره‌ای، فارسی و فرانسوی ترجمه شده‌اند. نخستین اثر مهم او با عنوان سایه‌هایی در جنگل (۱۹۹۷) درباره‌ی نقش شرکت‌های ژاپنی در سیاست‌های تخریب جنگل‌های جنوب شرقی آسیا بود که در سال ۱۹۹۸ جایزه‌ی معتبر هارولد و مارگارت اسپراوت (Sprout Award) را از انجمن مطالعات بین‌المللی دریافت کرد. پس از آن، کتاب چوب‌بران و تخریب در آسیا - اقیانوسیه (۲۰۰۱) را منتشر کرد و در ادامه با همکاری جنیفر کلاپ کتاب راه‌هایی به‌سوی جهانی سبز (۲۰۰۵) را نوشت. اثر دیگر او، سایه‌های مصرف (۲۰۰۸) با نگاهی انتقادی به تأثیر مصرف‌گرایی بر محیط‌زیست جهانی، موفق به دریافت جایزه‌ی کتاب جرالد ال. یانگ در بوم‌شناسی انسانی در سال ۲۰۰۹ میلادی شد. این نویسنده در فاصله‌ی سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ سمت‌های اجرایی مختلفی در دانشگاه بریتیش کلمبیا داشت و سپس از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۴ مدیر مؤسسه‌ی لیو برای مسائل جهانی شد. او در این دوران کتاب‌های تأثیرگذاری چون اکوبیزنس (۲۰۱۳)، شرکت‌گرایی در جنبش‌های اعتراضی (۲۰۱۴) و محیط‌زیست‌گرایی ثروتمندان (۲۰۱۶) را منتشر کرد. کتاب اخیر برنده‌ی جایزه‌ی مایکل هرینگتون از انجمن علوم سیاسی آمریکا شد. در همین سال، انجمن مطالعات بین‌المللی نیز جایزه‌ی پژوهشگر برجسته را به او اهدا کرد. پیتر دوورن در سال ۲۰۱۸ نیز به‌عنوان عضو انجمن سلطنتی کانادا (FRSC) برگزیده شد. از دیگر آثار او می‌توان به هوش مصنوعی در طبیعت (۲۰۲۰)، شناسایی‌شده، ردیابی‌شده و تحلیل‌شده (۲۰۲۲) و سیاست جهانی محیط‌زیست در دوران تلاطم (۲۰۲۳) اشاره کرد. پیتر دوورن بنیان‌گذار و نخستین سردبیر نشریه‌ی Global Environmental Politics بوده است و در کنار فعالیت‌های علمی، از استادان شطرنج بین‌المللی با رتبه‌ی فیده ۲۲۳۲ نیز به شمار می‌رود.

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

بخش مطالعات محیط‌زیستِ انجمن مطالعات بین‌المللی، در سال ۱۹۹۸، کتاب پیتر دوورن با عنوان سایه‌هایی در جنگل: ژاپن و سیاست چوب در آسیای جنوب شرقی را شایسته‌ی دریافت جایزه‌ی هارولد و مارگارت اسپراوت دانست. در سال ۲۰۱۶، همان بخش از انجمن مطالعات بین‌المللی، او را با اعطای جایزه‌ی پژوهشگر برجسته مورد تجلیل قرار داد. او در سال ۲۰۱۷ برای نگارش کتاب محیط‌زیست‌گرایی ثروتمندان، برنده‌ی جایزه‌ی مایکل هرینگتون از انجمن علوم سیاسی آمریکا شد؛ جایزه‌ای که به کتابی اعطا می‌شود که به‌طور برجسته نشان دهد پژوهش علمی چگونه می‌تواند در تلاش برای ساختن جهانی بهتر به کار رود. این نویسنده در سال ۲۰۱۸ به‌عنوان عضو انجمن سلطنتی کانادا (FRSC) هم برگزیده شد.

نظر افراد یا مجله‌های مشهور درباره این کتاب چیست؟

- نشریه‌ی بین‌المللی کارآفرینی و نوآوری: پیتر دوورن در این کتاب مهم، محدودیت‌های درک جهان ثروتمند از مفهوم جهانی محیط‌زیست‌گرایی را آشکار می‌کند. نقطه‌ی قوت بزرگ کتاب در این است که تمرکز خود را بر انسان‌ها می‌گذارد؛ از کسانی که در خط مقدم سرمایه‌داری جهانی قرار دارند تا فعالان محیط‌زیست معاصر که برای ایجاد تغییرات زیست‌محیطی گسترده‌تر تلاش می‌کنند.

- نشریه‌ی ارزش‌های زیست‌محیطی: پیتر دوورن در دام ساده‌سازی بیش از حد افراد یا سازمان‌های حاضر در کتابش و تقسیم آن‌ها به دو گروه خوب و بد نمی‌افتد. در واقع قدرت روایتگری او در توانایی‌اش برای انتقال ظرافت‌ها و پیچیدگی‌ها نهفته است. او با آگاهی از دشواری‌های ذاتی در «زیستن پایدار»، درباره‌ی زندگی آشفته و گاه متناقض خود نیز سخن می‌گوید.

بخشی از کتاب محیط زیست گرایی ثروتمندان

«مجلهٔ تایم، روزنامه‌نگار کانادایی، باب هانتر را در کنار افرادی مانند ریچل کارسون، جین گودال و پل واتسون، به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین «بوم‌قهرمانان» قرن بیستم برگزیده است. هانتر به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران «صلح سبز» و نخستین رئیس آن، تمایل داشت که آگاهی جهانی را تحت بمباران تصاویر رسانه‌ای خلافکاری‌ها و قانون‌شکنی‌های زیست‌محیطی قرار دهد. او در ۲۰۰۵، بر اثر سرطان درگذشت، اما نفوذ ایده‌هایش کماکان ادامه دارد، زیرا «صلح سبز» همچنان مصرف‌کنندگان و سیاست‌گذاران را با تکیه بر اقدامات جسورانهٔ «بوم‌جنگجویان» (یکی از ده‌ها اصطلاح رنگارنگ ابداعیِ هانتر)، حمایت ستاره‌های موسیقی و سینما و شرمسارکردن برندهای سرشناس، هدف بمباران ذهنیِ ایده‌ها و تصاویر قرار می‌دهد و برای تسخیر ذهنیت جهان تلاش می‌کند.

چنین کارزارهایی توانسته‌اند معترضان و رأی‌دهندگان را گرد هم بیاورند؛ شهرهای بزرگ و کوچک و ایالت‌ها را وادار کنند که مقررات زیست‌محیطی وضع کنند؛ میلیون‌ها و گاهی حتی میلیاردها شهروند را به‌سمت مصرف مسئولانه‌تر سوق دهند؛ و در سال‌های اخیر حتی موفق شده‌اند از طریق رسانه‌های اجتماعی بر برخی از سرشناس‌ترین برندهای جهان تأثیر بگذارند. برای مثال، «صلح سبز» در یکی از کارزارهای خود در راستای تحت فشار قراردادن برندهای چندملیتی برای لغو قرارداد با تأمین‌کنندگان مرتبط با جنگل‌زدایی استوایی، متل را وادار کرد تا بسته‌بندی عروسک باربی را عوض کند و همچنین نستله و پروکتر اند گمبل را تحت فشار گذاشت که تأمین‌کنندگان روغن پالم خود را تغییر دهند. سایر برندهای جهانی، با مشاهدهٔ این نتایج، به‌سرعت در سیاست‌گذاری‌های خود برای تهیه و تأیید روغن پالم، خمیر کاغذسازی و کاغذ تجدیدنظر کردند. حتی تعدادی از تأمین‌کنندگان، مانند خمیر و کاغذ آسیا (شرکت بسته‌بندی مقوایی باربی)، به‌منظور مجاب‌کردن برندهای چندملیتی برای خرید دوباره از آن، در ظاهر از اصول پایداری استقبال می‌کنند.»