کتاب داشتن یا بودن

کتاب داشتن یا بودن با عنوان انگلیسی To Have or to Be، نوشته اریک فروم با ترجمه اکبر تبریزی، اثری فلسفی و روان‌شناختی است که به بررسی دو شیوه‌ی بنیادین زیستن انسان می‌پردازد و انتشارات مروارید آن را منتشر کرده است. این کتاب در دسته‌ی تفکر انتقادی و فلسفه‌ی اجتماعی قرار می‌گیرد و با نگاهی عمیق به ریشه‌های بحران‌های فردی و اجتماعی، تفاوت میان رویکرد داشتن و بودن را واکاوی می‌کند. فروم، روان‌کاو و فیلسوف نام‌آشنا، در این اثر تلاش کرده است تا با تحلیل ساختارهای روانی و اجتماعی، راهی برای عبور از بحران‌های مدرن ارائه دهد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب داشتن یا بودن اثر اریک فروم

کتاب داشتن یا بودن، به قلم اریک فروم، اثری است که در مرز میان فلسفه، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی حرکت می‌کند. نویسنده با نگاهی انتقادی به دستاوردهای تمدن صنعتی و وعده‌های تحقق‌نیافته‌ی آن، به بررسی دو شیوه‌ی اصلی زندگی انسان می‌پردازد: یکی مبتنی‌بر داشتن و دیگری مبتنی‌بر بودن. فروم در این کتاب، با تحلیل تاریخی و روان‌شناختی، نشان داده است که چگونه فرهنگ مدرنْ انسان را به‌سوی مصرف‌گرایی، مالکیت و انباشت سوق داده و در نتیجه، بحران‌هایی چون بیگانگی، اضطراب و نارضایتی را گسترش داده است.

ساختار کتاب داشتن یا بودن به‌گونه‌ای است که ابتدا تفاوت‌های بنیادین این دو رویکرد را شرح می‌دهد و سپس با مثال‌هایی از زندگی روزمره، متون دینی و آثار فلسفی، ابعاد مختلف آن‌ها را روشن می‌سازد. در بخش‌های پایانی، اریک فروم به امکان دگرگونی فردی و اجتماعی و ضرورت تغییر ارزش‌ها برای عبور از بحران‌های کنونی می‌پردازد. این کتاب اثری تأمل‌برانگیز درباره‌ی معنای زندگی و راه‌های رهایی از بن‌بست‌های تمدن معاصر است.

خلاصه کتاب داشتن یا بودن

کتاب داشتن یا بودن با نقد وعده‌های تمدن صنعتی آغاز می‌شود؛ وعده‌هایی مانند رفاه نامحدود، آزادی فردی و شادکامی همگانی که به باور اریک فروم، در عمل به شکست انجامیده‌اند. او ریشه‌ی این ناکامی را در دو فرض اساسی می‌داند: نخست اینکه هدف زندگی ارضای بی‌پایان امیال و لذت‌جویی است و دوم اینکه خودخواهی فردی، هماهنگی و رفاه جمعی را به ارمغان می‌آورد. فروم با بررسی تاریخی و فلسفی، نشان داده است که این دو فرض نه‌تنها به سعادت انسان منجر نشده‌اند، بلکه او را به بیگانگی، اضطراب و احساس پوچی کشانده‌اند. در ادامه، فروم دو شیوه‌ی زیستن را به تصویر می‌کشد: داشتن که مبتنی‌بر تملک، مصرف و انباشت است و بودن که بر تجربه‌ی فعال، رشد درونی و ارتباط اصیل با جهان تأکید دارد.

او با مثال‌هایی از یادگیری، گفت‌وگو، عشق‌ورزی و حتی ایمان نشان داده است که چگونه رویکرد داشتن، انسان را به انفعال، وابستگی و بیگانگی می‌کشاند، درحالی‌که بودن به معنای تجربه‌ی فعال، خلاقیت و حضور در لحظه است. فروم با ارجاع به متون دینی، فلسفی و ادبی، تفاوت این دو رویکرد را در فرهنگ‌ها و ادوار مختلف بررسی کرده و تأکید کرده است که بحران‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و روانی امروز نتیجه‌ی سلطه‌ی الگوی داشتن است. او راه برون‌رفت را در تغییر بنیادی ارزش‌ها و منش انسان می‌داند؛ تغییری که نه‌فقط یک ضرورت اخلاقی و روانی، بلکه شرط بقای نوع بشر است.

چرا باید کتاب داشتن یا بودن را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی تحلیلی و انتقادی، به یکی از بنیادی‌ترین پرسش‌های زندگی انسان می‌پردازد: چگونه باید زیست؟ فروم باتکیه‌بر مثال‌های ملموس و تحلیل‌های تاریخی، نشان داده است که بسیاری از بحران‌های فردی و اجتماعی ریشه در شیوه‌ی نگرش ما به زندگی دارند. ویژگی شاخص این اثر توانایی آن در پیونددادن مفاهیم فلسفی با تجربه‌های روزمره است؛ از یادگیری و گفت‌وگو گرفته تا عشق و ایمان. خواندن این کتاب فرصتی برای بازاندیشی در ارزش‌ها و عادت‌های رایج فراهم می‌کند و مخاطب را به تأمل درباره‌ی معنای واقعی خوشبختی، آزادی و رشد فردی دعوت می‌کند. کتاب داشتن یا بودن با ارائه‌ی راهکارهایی برای تغییر نگرش و منش، افق تازه‌ای برای عبور از بن‌بست‌های زندگی مدرن ترسیم کرده است.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به کسانی پیشنهاد می‌شود که دغدغه‌ی معنای زندگی، بحران‌های هویت، مصرف‌گرایی و بیگانگی در دنیای مدرن را دارند. همچنین برای علاقه‌مندان به فلسفه، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و کسانی که به‌دنبال بازنگری در ارزش‌ها و شیوه‌ی زیستن خود هستند، مناسب است.

درباره اریک فروم

اریک فروم (Erich Seligmann Fromm) در ۲۳ مارس ۱۹۰۰ به دنیا آمد. او روان‌کاو، جامعه‌شناس و روان‌شناس اجتماعی آلمانی‌تبارِ آمریکایی و از اندیشمندان برجسته‌ی مکتب فرانکفورت بود. فروم از خانواده‌ای یهودی برخاسته بود و پس از روی‌کارآمدن نازی‌ها از آلمان گریخت و در ایالات متحده اقامت گزید. او از بنیان‌گذاران مؤسسه‌ی روان‌پزشکی، روان‌کاوی و روان‌شناسی ویلیام النسون وایت در نیویورک بود و به‌عنوان یکی از چهره‌های مهم جریان سوسیال‌دموکرات و فلسفه‌ی اومانیستی شناخته می‌شد.

فروم در آثارش کوشید پیوند میان روان‌شناسی و جامعه را آشکار سازد. او معتقد بود با استفاده از اصول روان‌کاوی می‌توان راهی برای درمان ناهنجاری‌ها و بحران‌های فرهنگی بشر یافت و زمینه‌ی شکل‌گیری جامعه‌ای انسانی‌تر و متعادل‌تر را فراهم کرد.

از مهم‌ترین کتاب‌های او می‌توان به سرشت راستین انسان، هنر عشق‌ورزیدن، گریز از آزادی، روان‌کاوی و دین، انسان برای خویشتن، پژوهشی در روان‌شناسی اخلاق، هنر بودن و انقلاب امید اشاره کرد.

فروم در سال ۱۹۱۸ تحصیل در رشته‌ی حقوق را در دانشگاه فرانکفورت آغاز کرد، اما سال بعد به دانشگاه هایدلبرگ رفت و نزد استادانی چون آلفرد وبر، کارل یاسپرس و هاینریش ریکرت، جامعه‌شناسی آموخت. او در سال ۱۹۲۲ دکترای جامعه‌شناسی خود را از همان دانشگاه دریافت کرد. در این دوران، مدتی به جنبش صهیونیستی پیوست و در فعالیت‌های یهودیان آلمان شرکت داشت، ولی بعدتر از صهیونیسم فاصله گرفت، چراکه آن را مغایر با آرمان‌های جهان‌گرایانه و اومانیستی خود می‌دانست.

در میانه‌ی دهه‌ی ۱۹۲۰ آموزش روان‌کاوی را در آسایشگاه روان‌تحلیلی فریدا رایشمن در هایدلبرگ آغاز کرد و از سال ۱۹۲۷ به‌طور مستقل به روان‌کاوی پرداخت. در سال ۱۹۳۰ به مؤسسه‌ی پژوهش‌های اجتماعی فرانکفورت پیوست و دوره‌ی تخصصی روان‌کاوی را تکمیل کرد. پس از قدرت‌گرفتن نازی‌ها، ابتدا به ژنو و سپس در سال ۱۹۳۴ به نیویورک مهاجرت کرد. در دانشگاه کلمبیا به تدریس پرداخت و همراه با کارن هورنای و هری استک سالیوان از پایه‌گذاران مکتب نوفرویدی شد. او تا پایان عمر در کنار تدریس، به روان‌درمانی و نگارش آثار علمی ادامه داد.

کتاب گریز از آزادی (۱۹۴۱) نخستین اثر مهم اوست که در بریتانیا با عنوان هراس از آزادی منتشر شد. این کتاب تلفیقی از روان‌شناسی، فلسفه و نقد اجتماعی است و از آثار بنیادین در شکل‌گیری روان‌شناسی سیاسی به‌ شمار می‌رود. کتاب انسان برای خویشتن (۱۹۴۷) ادامه‌ی منطقی اندیشه‌های مطرح‌شده در گریز از آزادی بود. فروم در سال ۱۹۵۶ با انتشار هنر عشق‌ورزیدن شهرتی جهانی یافت؛ اثری که عصاره‌ی دیدگاه‌های او درباره‌ی ماهیت انسان بود و به بیش از ۲۰ زبان ترجمه شد.

فروم در نقد نظم سیاسی مدرن و نظام سرمایه‌داری، به ساختارهای اجتماعی قرون‌وسطایی توجه داشت. او در کتاب گریز از آزادی از برخی جنبه‌های مثبت آن دوران مانند پیوندهای اجتماعی پایدار و نظم اجتماعی یاد می‌کند، هرچند آزادی فردی به معنای مدرن وجود نداشت. نقطه‌ی اوج اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی او در کتاب جامعه‌ی سالم (۱۹۵۵) دیده می‌شود، جایی که از سوسیالیسم اومانیستی و دموکراتیک دفاع می‌کند.

فروم با الهام از آثار اولیه‌ی کارل مارکس، در پی بازگرداندن معنای اصیل آزادی بود؛ مفهومی که به باور او در مارکسیسم شوروی از میان رفته بود. او نوعی سوسیالیسم انسانی را پیشنهاد می‌کرد که نه با سرمایه‌داری غربی هم‌سو بود و نه با کمونیسم شوروی، زیرا هر دو را نظام‌هایی غیرانسانی و ازخودبیگانه می‌دانست.

در دهه‌ی ۱۹۵۰، فروم به حزب سوسیالیست آمریکا پیوست و در برابر فضای ضدکمونیستی مک‌کارتیسم، دیدگاهی انتقادی و انسان‌گرایانه ارائه کرد. از مهم‌ترین فعالیت‌های سیاسی او تأسیس سازمان SANE بود؛ جنبشی جهانی در دفاع از صلح و مخالفت با مسابقه‌ی تسلیحات هسته‌ای و جنگ ویتنام.

در سال ۱۹۷۹ به پاس خدمات فکری و انسانی‌اش، جایزه‌ی نِلی زاکس به او اهدا شد. اریک فروم در ۱۸ مارس ۱۹۸۰ چشم از جهان فروبست.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب در ایران منتشر شده است؟

انتشارات آشیان در سال ۱۳۹۷ با ترجمه‌ی احمد صبوری این کتاب را منتشر کرده است.

بخشی از کتاب داشتن یا بودن

««وعدهٔ بزرگ» پیشرفت نامحدود ـ وعدهٔ تسلط بر طبیعت، رفاه مادی، وعدهٔ بالاترین شادکامی‌ها برای بیشترین مردم، و وعدهٔ آزادی‌های بلامانع فردی ـ از آغاز عصر صنعتی تاکنون سرچشمهٔ امید و ایمان نسل‌های بشری بوده است. در حقیقت تمدن ما از زمانی شروع شد که بشر تسلط فعال خود را بر طبیعت آغاز کرد. اما این تسلط تا ظهور عصر صنعتی محدود باقی ماند. با پیشرفت صنعت و جانشین شدن نیروی مکانیکی و سپس نیروی هسته‌ای به‌جای نیروی حیوانی و انسانی، تا جانشینی کامپیوتر به‌جای مغز آدمی، دریافتیم که در راه تولید نامحدود و لاجرم مصرف نامحدود افتاده‌ایم. معتقد بودیم که فن و تکنیک به ما توانایی مطلق و علم به ما دانایی مطلق داده است. می‌رفتیم که جزو خدایان گردیم و به موجودات برتری تبدیل شویم که توانایی آفرینش جهان دومی را داریم؛ موجوداتی که از دنیای طبیعی فقط به‌عنوان مصالح آفرینش تازه خود استفاده خواهیم کرد.»