کتاب ماتیک شاه عباسی

کتاب الکترونیکی «ماتیک شاه عباسی» نوشتهٔ آقاجمال‌الدین خوانساری با حاشیه و اضافات محمدحسن کوره‌پز و ویراستاری فهمیه اسماعیلی، توسط نشر میخ منتشر شده است. این اثر طنزی اجتماعی است که با نگاهی انتقادی و هجوآمیز به باورها، آداب و رسوم زنان ایرانی در قرون ۱۰ تا ۱۲ هجری قمری می‌پردازد و با بهره‌گیری از زبان و ساختار رساله‌های فقهی، رفتارها و اعتقادات رایج زنان آن دوره را به تصویر می‌کشد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب ماتیک شاه عباسی

«ماتیک شاه عباسی» اثری است در قالب ناداستان طنز که به‌صورت رساله‌ای فقهی-اجتماعی نوشته شده و ساختار آن شامل مقدمه، شانزده باب و خاتمه است. این کتاب در دورهٔ صفویه و در بستر تاریخی قرون ۱۰ تا ۱۲ هجری قمری نگاشته شده و با نگاهی انتقادی، رفتارها و باورهای زنان ایرانی را در زمینه‌هایی چون آداب مذهبی، رسوم ازدواج، باورهای خرافی و مناسک روزمره بررسی می‌کند. آقاجمال‌الدین خوانساری، نویسندهٔ کتاب، با بهره‌گیری از زبان طنز و هجو، به نقد زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی جامعهٔ زنان آن عصر می‌پردازد و در کنار آن، حاشیه‌ها و اضافات محمدحسن کوره‌پز نیز لایه‌ای تازه از شوخ‌طبعی و نگاه انتقادی به متن افزوده است. این اثر نه‌تنها بازتاب‌دهندهٔ فرهنگ عامه و لطایف و حکایات زنان ایرانی است، بلکه تصویری از مناسبات قدرت، نقش‌های جنسیتی و تأثیر باورهای عامیانه بر زندگی روزمره را ارائه می‌دهد. ساختار کتاب به‌گونه‌ای است که هر باب به موضوعی خاص از زندگی زنان می‌پردازد؛ از وضو و غسل و تیمم تا نکاح، شب زفاف، زایمان، معاشرت با شوهر، تعویذ و چشم‌زخم و حتی طبخ غذاهای نذری. این کتاب نمونه‌ای از طنز حکیمانهٔ ایرانی است که با زبانی گزنده و در عین‌حال سرگرم‌کننده، به نقد و بررسی جامعهٔ زنان و مناسبات خانوادگی و اجتماعی آن‌ها می‌پردازد.

خلاصه کتاب ماتیک شاه عباسی

کتاب «ماتیک شاه عباسی» با نگاهی طنزآمیز و هجوآلود، مجموعه‌ای از باورها، آداب و رسوم و احکام غیررسمی زنان ایرانی در دورهٔ صفویه را روایت می‌کند. نویسنده با تقلید از ساختار رساله‌های فقهی، احکام و توصیه‌هایی را برای زنان برمی‌شمارد که اغلب ریشه در خرافات، باورهای عامیانه و مناسک سنتی دارند. در هر باب، موضوعی از زندگی زنان بررسی می‌شود؛ برای مثال، در باب وضو و غسل، شرایطی عجیب و طنزآمیز برای وجوب یا سقوط این اعمال ذکر می‌شود، مانند اینکه اگر دست زن حنا بسته باشد یا ابرو گذاشته باشد، وضو ساقط است. در باب نکاح و شب زفاف، توصیه‌هایی دربارهٔ رفتار عروس و داماد، آداب عقد و حتی نحوهٔ گریه‌کردن عروس و مادرش آمده است. کتاب به موضوعاتی چون معاشرت زنان با شوهران، احکام زایمان، باور به چشم‌زخم و تعویذ، و حتی طبخ غذاهای نذری نیز می‌پردازد و در هر بخش، با زبانی کنایه‌آمیز و شوخ، رفتارها و باورهای رایج را به چالش می‌کشد. نویسنده با معرفی شخصیت‌های خیالی مانند «بی‌بی شاه‌زینب»، «کلثوم‌ننه» و «خاله جان‌آقا»، به طنز و هجو باورهای زنان و تقلید کورکورانه از رسوم و خرافات می‌پردازد و در عین حال، مناسبات قدرت و نقش‌های جنسیتی را نیز به نقد می‌کشد. پیام اصلی کتاب، نقد جهل، خرافه‌پرستی و پیروی بی‌چون‌وچرای زنان از سنت‌ها و باورهای غیرعقلانی است و در خلال طنز، به آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی این رفتارها اشاره می‌کند.

چرا باید کتاب ماتیک شاه عباسی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی طنزآمیز و انتقادی، تصویری متفاوت از زندگی و باورهای زنان ایرانی در گذشته ارائه می‌دهد و با بهره‌گیری از زبان هجو، به نقد ساختارهای اجتماعی و فرهنگی می‌پردازد. مطالعهٔ «ماتیک شاه عباسی» فرصتی است برای آشنایی با ریشه‌های برخی از رسوم و باورهای عامیانه و همچنین تأمل بر نقش زنان در شکل‌گیری و تداوم این سنت‌ها. این اثر نه‌تنها خواننده را با تاریخچه‌ای از لطایف و حکایات زنان ایرانی آشنا می‌کند، بلکه با زبان شوخ و گزنده‌اش، امکان بازاندیشی در مورد جایگاه زنان و مناسبات خانوادگی و اجتماعی را فراهم می‌آورد. برای علاقه‌مندان به طنز اجتماعی، تاریخ فرهنگ عامه و مطالعات جنسیت، این کتاب می‌تواند تجربه‌ای متفاوت و آموزنده باشد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب به علاقه‌مندان طنز اجتماعی، پژوهشگران فرهنگ عامه، دانشجویان مطالعات زنان و تاریخ اجتماعی ایران و کسانی که به شناخت ریشه‌های باورها و رسوم سنتی علاقه دارند، پیشنهاد می‌شود. همچنین برای کسانی که دغدغهٔ نقد خرافات و مناسبات جنسیتی را دارند، این اثر می‌تواند الهام‌بخش باشد.

بخشی از کتاب ماتیک شاه عباسی

«بدان که اجماع فتوای زنان است که وضو و غسل واجب است مگر در چند موضع: وقتی که دست را حنا و نگار بسته باشند یا ابرو گذاشته باشند یا زرک بر ابرو چسبانیده باشند. در این صورت، ترک وضو و غسل واجب می‌شود و اکثر علمای مذکور نگار را تا سه روز ساقط می‌دانند و بی‌بی شاه‌زینب تا پنج روز یا شش روز وضو را ساقط می‌داند و همچنان، اگر قبل‌از بستن نگار تا هفت روز وضو بسازند، حرام است و بعضی هم این کار را مکروه دانسته‌اند. اما غسل، هرگاه زنی جاریه در خانه داشته باشد و کسی از خویشان زن هم حاضر نباشد که از شوهر او مخبر باشد و زن شوهر را امین نداند که مبادا به حمام رود، شوهرش با جاریه مقاربت نکند، در این صورت ترک غسل کند تا مانع رفع شود. کلثوم‌ننه تا یک هفته را جایز دانسته و برخی بیشتر و بعضی کمتر گفته‌اند و باجی یامن تا یک ماه هم اجازه داده؛ وی با او در این قول کسی موافقت ننموده و قول اول به احتیاط اقرب است. و دیگر؛ هرگاه تن زن پاره یا کهنه باشد و شوهرش وعده کرده بگیرد، مادامی که نگرفته است، غسل ساقط می‌باشد و این قول اجماعی است؛ اما خاله جان‌آقا و دده بزم‌آرا گفته‌اند که اگر زن برادرشوهرش که او را جاری گویند، لنگ نو داشته باشد و شوهر برای او نگیرد، مادامی که شوهرش لنگ نگرفته باشد، غسل از او ساقط است و هرگاه غسل کند، فعل حرامی کرده باشد؛ و برخی این کار را مکروه دانسته‌اند.»