کتاب دهقانان

معرفی کتاب دهقانان

کتاب الکترونیکی «دهقانان: مرزبانان فرهنگ و تمدن ایرانی» (مرزبانان فرهنگ و تمدن ایرانی) نوشتهٔ محمدرضا خسروی و علی بیات و با ویراستاری علی عشایری، اثری پژوهشی از انتشارات دانشگاه تهران است که به بررسی جایگاه، نقش و تحولات طبقهٔ دهقانان در تاریخ ایران می‌پردازد. این کتاب در دستهٔ تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران قرار می‌گیرد و با تکیه بر منابع متنوع، سیر تاریخی دهقانان را از ایران پیش از اسلام تا سده‌های نخست اسلامی دنبال می‌کند. نسخه الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب دهقانان

این کتاب با رویکردی تحلیلی به بررسی جایگاه و نقش دهقانان در تاریخ ایران می‌پردازد و تلاش می‌کند تصویری جامع از این طبقهٔ اجتماعی ارائه دهد. دورهٔ مورد مطالعه از ایران باستان تا پایان سدهٔ پنجم هجری را دربر می‌گیرد و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مرتبط با دهقانان را در بستر تغییرات تاریخی ایران واکاوی می‌کند. نویسندگان با بهره‌گیری از منابع تاریخی، ادبی، جغرافیایی و اسناد، به بررسی ریشه‌شناسی واژهٔ دهقان، جایگاه اجتماعی و اقتصادی آنان، نقش‌شان در تحولات سیاسی پس از حملهٔ اعراب، و سهم‌شان در حفظ و انتقال میراث فرهنگی ایران می‌پردازند. کتاب همچنین به زوال تدریجی این طبقه در پی تحولات ساختاری جامعهٔ ایرانی و تغییر نظام زمینداری اشاره دارد. در کنار تحلیل‌های تاریخی، به نقد منابع و دشواری‌های پژوهش دربارهٔ دهقانان نیز پرداخته شده است.

خلاصه کتاب دهقانان

این کتاب با بررسی ریشهٔ واژهٔ «دهقان» آغاز می‌شود و نشان می‌دهد که این واژه در متون مختلف به معانی کشاورز، مالک زمین، رئیس روستا، تاجر، مورخ و حتی زرتشتی آمده است. نویسندگان با مرور منابع پهلوی، اسلامی و ادبی، جایگاه اجتماعی دهقانان را در ایران پیش از اسلام و به‌ویژه در دورهٔ ساسانیان ترسیم می‌کنند؛ دهقانان به‌عنوان اشراف درجه دوم زمیندار، واسطهٔ میان کشاورزان و دولت بودند و نقش مهمی در پایداری جامعه داشتند. با حملهٔ اعراب و فروپاشی دولت ساسانی، دهقانان با سیاست مصالحه و همکاری با فاتحان، موفق شدند جایگاه خود را تا چند سده حفظ کنند و در ادارهٔ امور مالی، زراعی و حتی سیاسی مناطق مختلف ایران نقش داشته باشند. کتاب به نقش دهقانان در جنبش‌های سیاسی، مشارکت در حکومت، وزارت و دیوانسالاری می‌پردازد و نشان می‌دهد که بسیاری از شخصیت‌های برجستهٔ سیاسی و فرهنگی ایران اسلامی، ریشهٔ دهقانی داشته‌اند. در بخش فرهنگی، سهم دهقانان در حفظ و انتقال مواریث فرهنگی و تمدنی ایران، مشارکت در علوم و ادب عربی و اسلامی، و حمایت از دانشمندان و شاعران بررسی می‌شود. در نهایت، کتاب به عوامل زوال این طبقه، از جمله تغییرات نظام زمینداری، توسعهٔ شهرنشینی و رقابت‌های سیاسی اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که معنای دهقان در تاریخ ایران، از اشراف زمیندار به کشاورز روستایی فروکاسته شد.

چرا باید کتاب دهقانان را خواند؟

این کتاب با اتکا به منابع متنوع و تحلیل‌های تاریخی، تصویری روشن از نقش دهقانان در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران ارائه می‌دهد. خواننده با مطالعهٔ این اثر، با لایه‌های کمتر دیده‌شدهٔ تاریخ ایران و سهم یک طبقهٔ اجتماعی در حفظ هویت و میراث فرهنگی کشور آشنا می‌شود. همچنین کتاب به نقد منابع و دشواری‌های پژوهش تاریخی می‌پردازد و برای علاقه‌مندان به تاریخ اجتماعی ایران، پژوهشگران و دانشجویان حوزهٔ تاریخ و فرهنگ، اطلاعات ارزشمندی فراهم می‌کند.

خواندن کتاب دهقانان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای پژوهشگران و دانشجویان تاریخ، مطالعات فرهنگی و اجتماعی ایران، علاقه‌مندان به تاریخ طبقات اجتماعی و کسانی که به دنبال شناخت ریشه‌های تحولات فرهنگی و سیاسی ایران هستند، مناسب است. همچنین برای کسانی که دغدغهٔ فهم نقش گروه‌های میانی در تاریخ ایران را دارند، مطالعهٔ این اثر توصیه می‌شود.

فهرست کتاب دهقانان

- مدخل: واژه‌شناسی دهقان در متون پهلوی، فارسی و عربی و معانی لغوی آن بررسی می‌شود.- فصل اول: سابقهٔ دهقانی در ایران پیش از اسلام؛ جایگاه اجتماعی، وظایف حرفه‌ای و جانبی (نظامی، فرهنگی) دهقانان و نقش آن‌ها در جامعهٔ ایرانی پیش از اسلام تحلیل می‌شود.- فصل دوم: دهقانان در تحولات سیاسی و اجتماعی سده‌های نخست هجری؛ نقش دهقانان در تعامل با اعراب، مشارکت در حکومت، جنبش‌های سیاسی و تغییرات اجتماعی پس از اسلام بررسی می‌شود.- فصل سوم: حیات فرهنگی دهقانان در دورهٔ اسلامی؛ سهم دهقانان در حفظ و گسترش مواریث فرهنگی ایران، مشارکت در علوم و ادب اسلامی، و حمایت از فرهنگ و دانش تحلیل می‌شود.- فصل چهارم: زوال طبقهٔ دهقانان؛ عوامل زوال، تغییر نظام زمینداری، توسعهٔ شهرنشینی و رقابت‌های سیاسی و تأثیر آن‌ها بر جایگاه دهقانان بررسی می‌شود.- منابع و مآخذ: معرفی منابع مورد استفاده در پژوهش.

بخشی از کتاب دهقانان

«جامعةٌ ایرانی از دیرباز همچون دیگر جوامع، بنا به زمینه‌ها و عوامل زیستی، معیشتی و مقتضیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به طبقات گوناگون تقسیم شده است. گرچه این تقسیمات همواره ثابت و یکسان نبود و طبقات فرادست سیاسی و دینی بنا به تغییرات و تحولات سیاسی، فرهنگی و ... دستخوش دگرگونی می‌شد؛ اما همواره طبقات فرودست و میانه بدون تغییر و تحول بنیادی، پایا و ماندگار مانده‌اند و دهقانان از طبقات میانه در تاریخ اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران‌زمین بودند.«دهقان» معرب واژهٔ سریانی است و این خود مأخوذ از واژه‌ای در پهلوی است. ... معنای اصلی این واژه «منسوب به ده» بوده، ولی نه آن «ده» در معنای امروزی بلکه «ده» در مفهوم اصلی آن یعنی «سرزمین» (کشور)، از «دهیو» در فارسی باستان. تاریخ دقیق پیدایش طبقهٔ دهقانان بنا بر اسناد و شواهد متقن تاریخی روشن نیست. اما طبری تشکیل آن را به عهد منوچهر پادشاه اساطیری می‌رساند. منابع دیگر همچون منابع زرتشتی سدهٔ نهم میلادی و منابع اسلامی، پیدایش آن را به ویکرد/ویکرت (ویگرد) برادر هوشنگ اساطیری و پیشدادی نسبت می‌دهند؛ اما بدیهی است که پیدایش و تشکیل طبقهٔ دهقانان متأثر از فرایند و روند تحولات تاریخی ایران پیش و پس از اسلام بوده است. برخی معتقدند پس از رواج دین زرتشتی در بیشتر مناطق ایران و تشکیل حکومت ریش‌سفیدان که شکل حکومت پدر-فرزندی داشت، از چند خانواده، گروه کوچکی به نام ویس تشکیل و از چند ویس، گروه بزرگ‌تری به نام گثو و از چند گثو واحد بزرگ‌تری به نام دهیو تشکیل شد؛ در نتیجه مردم به سه طبقه تقسیم شدند. سران ویس را «ویس پت»، سران گثو را «گتویت» و سران دهیو را «دهیوپت» می‌گفتند. پس از چندی فرماندهی جنگ به دهیوپت‌ها واگذار شد و به‌تدریج از امتیازات و موقعیت برتری نسبت به دو طبقهٔ دیگر برخوردار شدند و در کنار دو طبقهٔ دیگر تا سده‌ها با اقتدار طبقهٔ نجبا و اشراف جامعهٔ ایرانی را تشکیل می‌دادند. بدین‌سان بنیان اولیهٔ طبقهٔ دهقانان در جامعهٔ ایران شکل گرفت.»