کتاب جنبش های مدنی

کتاب جنبش های مدنی نوشتهٔ اریکا چنووث و ماریا جی. استفان و ترجمهٔ سیدمحمد امیر است. نشر ثالث این کتاب را منتشر کرده است. این اثر، یکی از برجسته‌ترین مطالعات در حوزهٔ مقاومت‌های مدنی و جنبش‌های بدون خشونت است.

درباره کتاب جنبش های مدنی

کتاب جنبش های مدنی (Why Civil Resistance Works: The Strategic Logic of Nonviolent Conflict) در باب منطق راهبردیِ کنش بدون خشونت است. بیش از یک قرن، از ۱۹۰۰ تا ۲۰۰۶ میلادی، کارزارهای مقاومتِ بدون خشونت در جهان بیش از دو برابر همتایان خشونت‌طلبشان، در دستیابی به اهداف خود موفق بوده‌اند. چرا مبارزات مدنی در این کشورها به ثمر رسیده‌اند، اما مبارزات خشونت‌آمیزِ انقلابی یا جنبش‌های چریکی موفقیت چندانی به دست نیاورده‌اند؟ چه چیزی کارزارهای مقاومت مدنی را کارآمد و اثربخش می‌کند؟ چگونه است که جنبش‌های بدون خشونت، حتی در صورت شکست، به‌احتمال بیشتری در آینده به حکومت‌های دموکراتیکِ باثبات منجر می‌شوند، اما در مقابلْ مبارزات مسلحانه حتی پس از پیروزی نیز در ایجاد یک رژیم دموکراتیکِ باثبات و صلح‌طلب و جنگ‌پرهیزِ داخلی ناتوانند؟ این‌ها برخی از سؤالاتی است که نویسندگان این کتاب، اریکا چنووث و ماریا جی. استفان با تجزیه‌وتحلیل آماری و مطالعۀ انقلاب‌ها و جنبش‌های معاصر جهان و به‌شکل ویژه چهار کشور ایران، فلسطین، فیلیپین و برمه در پی پاسخ به آن‌ها بوده و همزمان به شرح و تفصیل عواملی پرداخته‌اند که باعث موفقیت کارزارهای بدون خشونت می‌شوند و گاه به شکست آن‌ها منتهی می‌شوند. این کتاب از طرف انجمن علوم سیاسی آمریکا به‌عنوان بهترین کتاب در حوزهٔ دولت، سیاست و امور بین‌الملل، برندهٔ جایزۀ بنیاد «وودرو ویلسون» در سال ۲۰۱۲ میلادی شده است.

خواندن کتاب جنبش های مدنی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب کنشِ بدون خشونت و افرادی که نیاز به تغییر در کشور خود را احساس می‌کنند، پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب جنبش های مدنی

«درست پیش از چاپ این کتاب، موجی از جنبش‌های «قدرت مردم» رژیم‌های اقتدارگرا در تونس و مصر را سرنگون کردند. پس از تکمیل این پژوهش، هر دوی ما اطمینان یافتیم که مقاومت بدون‌خشونت، افزون بر این‌که شدنی است، یک استراتژی کامیاب و عملی برای ساقط کردن رژیم‌های اقتدارگرا و دستیابی به آزادی در تعیین سرنوشت خود محسوب می‌شود (تقریباً در هر نقطه از جهان). ما حتی دو مورد مطالعاتی خود (سرزمین‌های فلسطینی و ایران) را تا اندازه‌ای به این دلیل انتخاب کردیم که نشان دهیم چگونه قیام‌های بدون‌خشونت، چشم‌انداز سیاسی دو جامعه در خاورمیانه را تغییر داده‌اند؛ جوامعی که بسیاری از مردم خشونت را جزئی جدایی‌ناپذیر از آن‌ها می‌دانستند. با تمام اینها هیچکدام از ما نمی‌توانستیم خشم و سرعت گسترش مقاومت مدنی در خاورمیانه در ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۱۱ را پیش‌بینی کنیم. در پانزدهم ژانویهٔ ۲۰۱۱ رئیس‌جمهور زین‌العابدین بن علی، با تسلیم در برابر نیروی گستردهٔ مقاومت مدنی، از تونس گریخت و قدرت را به رژیم جدید واگذار کرد. سپس در بیست‌وچهارم ژانویهٔ ۲۰۱۱ صدها هزار مصری برای نزدیک به سه هفته در تظاهراتی سازماندهی‌شده علیه دیکتاتوری چندین‌سالهٔ حسنی مبارک گرد هم آمدند و در نهایت او را مجبور به کناره‌گیری از قدرت کردند. پس از آن، اعتراضات گسترده به الجزایر، بحرین، عراق، اردن، لیبی، مراکش، عمان، سرزمین‌های فلسطینی، عربستان سعودی و یمن نیز گسترش یافت. شاید تا زمان عرضهٔ این کتاب در کتابفروشی‌ها چندین دیکتاتوری دیگر نیز در خاورمیانه فروپاشیده باشند.

قیام مصر نمونه‌ای بسیار شگفت‌انگیز از این واقعیت است که چرا مقاومت مدنی مؤثر است. مشارکت‌کنندگان در این قیام عموماً به خوبی سازماندهی شده بودند، بسیار منضبط بودند و برای یک نبرد بدون‌خشونت چندهفته‌ای آمادگی یافته بودند. این کارزار مشارکت گستردهٔ اقشار مختلف جامعهٔ مصر از جمله مسلمانان و مسیحیان قبطی، جوانان و افراد مسن، زنان و مردان، قضات و اتحادیه‌های کارگری را به همراه داشت. این کمپین خود را بیش‌ازحد به هیچ‌یک از روش‌های ارتباطی وابسته نکرد، بلکه برعکس، استفاده توأمان از یوتیوب، فیسبوک و توییتر به فعالان کمک کرد تا پیش از شروع اقدامات اصلی قیام، خود را برای پیشامدهای احتمالی در آینده آماده کنند و به هماهنگی و برنامه‌ریزی جهت بسیج شهروندان بپردازند. پس از این‌که رژیم مبارک اینترنت را قطع کرد، فعالانی که از انقلاب‌های مدنیِ موفق در دیگر کشورها از جمله صربستان و تونس الهام گرفته بودند، با تهیه و توزیع جزوه‌ها و بروشورها معترضان را تشویق کردند که از خشونت خودداری و نیروهای امنیتی را به سمت خود جذب کنند.

با وجود چندین روز سرکوب خشونت‌آمیز، بسیج مردمی در میدان تحریر و نیز سایر مناطق مصر افزایش یافت. نیروهای امنیتی از دستورات رژیم برای سرکوب معترضان سرپیچی می‌کردند. از سوی دیگر، کارگران نیز در همبستگی با مخالفان، اعتصابات و بایکوت‌های هماهنگی را به اجرا می‌گذاشتند. رژیم مبارک در آخرین تقلای خود برای حفظ قدرت، گروهی از عوامل نفوذی مسلح و اخلال‌گر را به میان معترضین فرستاد و کوشید تا از این طریق مخالفان را ترسانده و از میدان تحریر بیرون کند و یا با تضعیف مشروعیت داخلی و بین‌المللی آن‌ها از این طریق [آشوب و اغتشاش] دستاویزی داشته باشد تا بتواند آن‌ها را با خشونت سرکوب کند. اما سرکوب رژیم نتیجهٔ معکوس داد و معترضان از اعمال خشونت تلافی‌جویانه خودداری کردند. ترکیبی از اقدامات سرکوبگرانهٔ مبارک و در مقابل، تعهد مخالفان به روش‌های بدون‌خشونت، در کنار عضوگیری فعالانه از اقشار مختلف جامعه، منجر به بسیج متعهدانهٔ روزافزونِ معترضان دموکراسی‌خواه شد. به نظر نمی‌رسد حمایت خارجی از مخالفان مصری نقش مهمی در موفقیت انقلابشان داشته باشد؛ گرچه پس از این‌که مخالفان عزم راسخ و ابتکار عمل خود را نشان دادند، فشارهای دولت‌های خارجی برای کناره‌گیری مبارک از قدرت نیز شدت گرفت.»