باسم خندقچی

«باسم محمد صالح ادیب خندقچی» (زادهٔ ۲۲ دسامبر ۱۹۸۳) نویسنده و شاعر فلسطینی است. او در شهر نابلس به دنیا آمد و تحصیلات خود را در مدارس این شهر گذراند، سپس وارد دانشگاه «النجاح الوطنیة» شد و در رشتهٔ روزنامه‌نگاری و رسانه تحصیل کرد. خندقچی در دوران نوجوانی شاهد خشونت‌ها و جنایات ارتش اسرائیل در جریان انتفاضهٔ اول بود؛ تجربه‌ای که جهت‌گیری سیاسی او را شکل داد. او در ۱۵سالگی به حزب خلق فلسطین (کمونیست سابق) پیوست و فعالیت‌های دانش‌آموزی و سیاسی انجام داد.

او در ۲ نوامبر ۲۰۰۴، درحالی‌که سال آخر دانشگاه بود، توسط ارتش اسرائیل بازداشت شد و در دادگاهی که در ژوئن ۲۰۰۵ برگزار شد، به سه بار حبس ابد محکوم شد. هرچند خودش هیچ‌گونه فعالیت نظامی‌ای نداشت، به‌دلیل ارتباط با «عملیات سوق‌الکرمل» متهم شد؛ عملیاتی که به کشته‌شدن سه اسرائیلی و زخمی‌شدن بیش از پنجاه نفر انجامید. علاوه‌بر حکم حبس ابد، رژیم اسرائیل او را به پرداخت ۱۱.۶ میلیون دلار به خانواده‌های کشته‌شدگان نیز ملزم کرد.

باسم خندقچی نوشتن را در زندان آغاز کرد و توانست زندان را به کارگاه فرهنگی و اتاق فکر تبدیل کند. نخستین نوشته‌های او مقالاتی بودند که بازتاب‌دهندهٔ دغدغه‌های فلسطینیان و تجربهٔ زیستهٔ اسیران بودند. تا کنون آثاری چون «مسک الکفایة: سیرة سیده الظلال الحرة» (۲۰۱۴)، «نرجس العزلة» (۲۰۱۷)، «خسوف بدر الدین» (۲۰۱۸)، «قناع بلون السماء»، «طقوس المرّة الأولى» (۲۰۰۹)، «أنفاس قصیدة لیلیة» (۲۰۱۳)، «طرق على جدران المكان» و «شبق الورد إکلیل العدم» از او منتشر شده‌اند.

او همچنین صندوقی فرهنگی به نام «صندوق الأسیر باسم خندقجی لدعم أدب الأسرى» را بنیان گذاشت که توسط خانواده‌اش در نابلس اداره می‌شود تا نوشته‌ها و آثار اسیران فلسطینی گردآوری و منتشر شوند.

برخلاف بسیاری از نویسندگان اسیر که بیشتر به توصیف تجربه‌های زندان پرداخته‌اند، خندقچی در آثارش جهان‌های تازه و روایت‌های تاریخی، فلسفی و اجتماعی را به تصویر کشیده است. او باور دارد که سیاست می‌میرد، اما ادبیات ماندگار می‌شود و نسل‌ها آن را بازمی‌خوانند. همین نگاه سبب شده است که آثارش فراتر از ژانر «ادبیات زندان» جای بگیرند.

در آوریل سال ۲۰۲۴، رمان «قناع بلون السماء» (صورتکی بسان سماء) او برندهٔ جایزهٔ جهانی رمان عربی (بوکر عربی) شد. هیئت داوران این رمان را تجربه‌ای نو در روایتگری دانستند که سه محور اصلی «آگاهی از خویشتن، آگاهی از دیگری و آگاهی از جهان» را در هم می‌آمیزد. خندقچی در این اثر با ترکیب تاریخ، اسطوره و واقعیت معاصر، به موضوعاتی چون تبعید، نسل‌کشی، تبعیض و رؤیای آزادی پرداخته است.