کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مسئله دست های آلوده

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مسئله دست های آلوده نوشتهٔ س. ا. ج. کودی و ترجمهٔ مریم خدادادی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛ جلد ۶۹ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد».

درباره کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مسئله دست های آلوده

سیاست‌مداران وقتی با موقعیتی اورژانسی روبه‌رو می‌شوند، اغلب مجبور می‌شوند اصول اخلاقی اساسی خود را قربانی کنند تا به موارد عمومیِ فوری دست یابند. این اتفاق معمولاً «دوراهی دست‌های آلوده» (Dirty Hands dilemma) نام می‌گیرد. کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مسئله دست های آلوده (The Problem of Dirty Hands; The Stanford Encyclopedia of Philosophy) جلد ۶۹ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» است. این کتاب که هفت فصل دارد، چالش «دست‌های آلوده» را از چالش واقع‌گرایی سیاسی (political realism) که شباهت‌هایی به آن دارد، متمایز کرده و از تمسک به اخلاق نقش‌محور برای منسجم‌ساختن مسئلهٔ دست‌های آلوده بحث کرده است؛ همچنین از مسئلهٔ مطلوبیت بی‌آبروساختن یا مجازات کنشگران آلوده‌دست بحث کرده است. این اثر ربط و مناسبت «تکلیف‌نگری آستانه‌ای» (threshold deontology) را بررسی و اظهار کرده است که بخش بسیاری از جان‌مایهٔ استناد به دست‌های آلوده، برآمده از نگرشی دوپهلو به نواهی اخلاقی مطلق است که انکار آن‌ها را با دلبستگی حسرت‌بار به حال‌وهوایشان ترکیب می‌کند.

دانشگاه استنفورد انتشار این دانشنامه را در سال ۱۹۹۵ میلادی آغاز کرد. پس از مدتی متن کامل مقالات را در اینترنت در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. کسانی که در تدوین این دانشنامهٔ بزرگ نقش دارند، از استادان و مؤلفان به‌نام در حوزهٔ فلسفه هستند. این دانشنامه به سرپرستی دکتر «ادوارد ن. زالتا» صدها مدخل دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفی است. «مسعود علیا» در سال ۱۳۹۲ با همکاری انتشارات ققنوس، تصمیم به ترجمهٔ بعضی از مدخل‌های این دانشنامه گرفت. او به‌همراه مترجمانی نام‌آشنا آخرین ویراست مقالات دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد را با حفظ سبک و زبان به پارسی برگرداند. انتشارات ققنوس این مجموعه را با کسب اجازه از گردانندگان این دانشنامه (به‌ویژه دکتر زالتا) منتشر کرده است. عناوین بعضی از این جلدها عبارت است از «مفهوم شر»، «فلسفهٔ دین»، «عقل به روایت کانت»، «زیبایی‌شناسی فمینیستی»، «ژاک لکان»، «اخلاق ارسطو»، «باروخ اسپینوزا»، «فیشته» و «پدیدارشناسی».

خواندن کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مسئله دست های آلوده را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران فلسفه و مسئلهٔ «دست‌های آلوده» (Dirty Hands) پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مسئله دست های آلوده

«بحث دست‌های آلوده عمدتا بر موقعیت رهبر سیاسی منفردی متمرکز است که باید دست‌های خود را آلوده کند، اما پرسش جالب دیگری به آلودگی دست‌های خود شهروندان مربوط می‌شود هنگامی که رهبرانشان بدین‌سان به نمایندگی از آن‌ها عمل می‌کنند. این امر به طور خاص در مورد شهروندان دموکرات صورت حاد پیدا می‌کند که نظریه نمایندگی بر آن‌ها به نحو پذیرفتنی‌تری قابل اطلاق است تا بر شهروندان حکومت استبدادی. والزر در بحث آغازین خود تأکید می‌کند که بخشی از تنش ــ و حتی عذابِ ــ مسئله دست‌های آلوده از این واقعیت برمی‌خیزد که ما، در مقام اتباع، می‌خواهیم رهبرانمان فضیلت‌مند باشند، اما این را نیز می‌خواهیم که آن‌ها آن نوع منشی را داشته باشند که هنگام بروز اضطرار شدید بتوانند علیه اصول اخلاقی عمیق عمل کنند. والزر درباره سیاستمداری که دست‌هایش را به دلیل خوبی می‌آلاید اما می‌داند که غیراخلاقی عمل می‌کند، می‌نویسد: "از آن رو که وسواس‌هایی از این نوع دارد، ما او را فرد خوبی می‌دانیم. اما ... امید داریم که او بر وسواس‌هایش فائق آید ... می‌دانیم که او هنگامی که عملمی‌کند در حال انجام دادن کار درستی است، زیرا می‌داند که کار نادرستی می‌کند" (Walzer ۱۹۷۳, ۱۶۶; ۱۹۷۴, ۶۸). اما اگر چنین باشد، تأیید ما ظاهرا لازمه‌ای برای دست‌های خود ما دارد. این لازمه‌ای نیست که والزر کاملاً بررسی‌اش کند، هرچند در جمله آخر مقاله آغازینش هنگام بحث درباره لزوم به کیفر رساندن دست‌های آلوده به‌واقع می‌گوید که ما نمی‌توانیم دست‌های آلوده عاملان اصلی را به کیفر برسانیم "بی‌آن‌که دست‌های خودمان را آلوده کنیم و، از این رو، باید راهی بیابیم برای این‌که خودمان بها را بپردازیم" (Walzer ۱۹۷۳, ۱۸۰; ۱۹۷۴, ۸۲).

اما نویسندگان گوناگون دیگری این لازمه را یا به نحو مستقیم یا به عنوان بخشی از بحث درباره نیاز مفروض به "مجازات" دست‌های آلوده بررسی کرده‌اند (در باب این موضوع بنگرید به ادامه مدخل). اخیرا دیوید آرچارد گلایه کرده است که "... بحث اندکی وجود داشته است درباره همدستی ادعایی ــ و، در نتیجه، آلوده شدنِ ــ دست‌های مردم دموکراتی که به سیاستمداران برای عمل کردن به نام آن‌ها اختیار می‌دهند" (Archard ۲۰۱۳, ۷۷۷). در این‌جا او موضع متقدمی را که مارتین هالیس اتخاذ کرده و همچنین ادعاهای مشابهی را که دنیس تامپسون مطرح ساخته است بازگو می‌کند.

آن‌طور که هالیس بیان می‌کند، "کنشگران سیاسی، کسانی که به‌حق در دولتی مشروع منصوب می‌شوند، اقتداری دارند که نهایتاً از ملت کسب می‌کنند. یعنی در حال حاضر از من وشما... . وقتی دست‌هایشان آلوده می‌شود، دست‌های ما نیز چنین می‌شود" (۷-Hollis ۱۹۹۶, ۱۴۶). آنان، مانند والزر، فرض می‌کنند که فرمانبرداران به نحوی فرمانروایان را ملزم به آلوده کردن دست‌هایشان می‌کنند، و این امر راه را برای توزیع درجه‌ای از مسئولیت یا "آلودگی" میان آن‌ها می‌گشاید.»