کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تعریف هنر و زیبایی

 کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تعریف هنر و زیبایی نوشتهٔ تامس آداجیان و کریسپین سارتول و ترجمهٔ فائزه جعفریان است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است. این کتاب جلد ۶۷ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» است.

درباره کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تعریف هنر و زیبایی

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تعریف هنر و زیبایی (Stanford encyclopedia of philosophy: The Difinition of Art Beauty) جلد ۶۷ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» است. تامس آداجیان در این اثر بیان کرده‌اند که تعریف هنر موضوعی بحث‌برانگیز در فلسفهٔ معاصر است. این کتاب به پرسش «آیا می‌توان تعریفی از هنر به دست داد یا خیر؟» پاسخ داده است و دربارهٔ مسئلهٔ فایدهٔ فلسفی تعریف هنر نیز سخن گفته است. تعاریف معاصر به دو گونه اصلی تقسیم می‌شوند. گونهٔ مدرن و عرف‌گرایانهٔ تعریف بر ویژگی‌های نهادی هنر تمرکز دارد و بر نحوهٔ تغییر هنر در طول زمان تأکید می‌کند؛ همین‌طور بر آثار مدرنی که گویی از تمام هنرهای سنتی از اساس می‌گسلند و نیز بر ویژگی‌های نسبی آثار هنری که به مناسبات آثار هنری با تاریخ هنر، ژانرهای هنری و نظایر این‌ها وابسته‌اند. گونهٔ کمتر عرف‌گرایانه تعریف معاصر، از مفهوم گسترده‌تر و سنتی‌تر ویژگی‌های زیبایی‌شناختی استفاده می‌کند که دربردارندهٔ چیزی بیش از ویژگی‌های نسبی هنر است و بر خصوصیات هنری همه‌فرهنگی و فراتاریخی هنر تمرکز دارد.

مبحث بعدی این کتاب دربارهٔ تعریف زیبایی است که در مقاله‌ای نوشتهٔ کریسپین سارتول آمده است. و کریسپین سارتول مقالهٔ خود را با مروری بر بحث عینی‌بودن یا ذهنی‌بودن زیبایی آغاز کرده و سپس برخی از رویکردها یا نظریات اصلی در باب زیبایی را که در سنت‌های هنری و فلسفی غرب بسط یافته است، بیان کرده است.

دانشگاه استنفورد انتشار این دانشنامه را در سال ۱۹۹۵ میلادی آغاز کرد. پس از مدتی متن کامل مقالات را در اینترنت در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. کسانی که در تدوین این دانشنامهٔ بزرگ نقش دارند، از استادان و مؤلفان به‌نام در حوزهٔ فلسفه هستند. این دانشنامه به سرپرستی دکتر «ادوارد ن. زالتا» صدها مدخل دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفی است. «مسعود علیا» در سال ۱۳۹۲ با همکاری انتشارات ققنوس، تصمیم به ترجمهٔ بعضی از مدخل‌های این دانشنامه گرفت. او به‌همراه مترجمانی نام‌آشنا آخرین ویراست مقالات دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد را با حفظ سبک و زبان به پارسی برگرداند. انتشارات ققنوس این مجموعه را با کسب اجازه از گردانندگان این دانشنامه (به‌ویژه دکتر زالتا) منتشر کرده است. عناوین بعضی از این جلدها عبارت است از «مفهوم شر»، «فلسفهٔ دین»، «عقل به روایت کانت»، «زیبایی‌شناسی فمینیستی»، «ژاک لکان»، «اخلاق ارسطو»، «باروخ اسپینوزا»، «فیشته» و «پدیدارشناسی».

خواندن کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تعریف هنر و زیبایی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دانشجویان هنر و علاقه‌مندان به مطالعه در باب فلسفهٔ هنر پیشنهاد می‌کنیم.

درباره مسعود علیا

مسعود علیا در سال ۱۳۵۴ به دنیا آمده است. او مترجم و پژوهشگر ایرانی حوزهٔ فلسفه و نیز استادیار گروه فلسفهٔ هنر در «دانشگاه هنر تهران» است. کتاب «جنبش پدیدارشناسی» با ترجمهٔ او برندهٔ جایزه‌ٔ کتاب سال شد. او دورهٔ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران و دورهٔ کارشناسی‌ارشد فلسفه را در دانشگاه شهید بهشتی گذراند. از میان موضوعاتی که مسعود علیا برای پژوهش‌های خود به‌سراغ آن‌ها رفته است می‌توان به گستره راز و تقلیل آن به مسئله در فلسفهٔ گابریل مارسل و نیز موضوع اصالت تجربه و دگرگونی در منابع مابعدالطبیعه در فلسفه گابریل مارسل اشاره کرد. او در تیرماه ۱۳۸۷ دورهٔ دکتری فلسفه را با نگارش رساله‌ای تحت‌عنوان «شرط امکان اخلاق در اندیشه‌ٔ لویناس» به راهنمایی عبدالکریم رشیدیان در «مؤسسه حکمت و فلسفه» به پایان برد. بخشی از ترجمه‌های مسعود علیا عبارتند از «هنر به‌منزلهٔ تجربه» نوشتهٔ جان دیویی، «وضع بشر» نوشتهٔ هانا آرنت، «آشنایی با هگل» نوشتهٔ پل استراترن، «الفبای فلسفه» نوشتهٔ نایجل واربرتون، «اگزیستانسیالیسم و اخلاق» نوشتهٔ مری وارنوک، «هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی» نوشتهٔ جوئل واینسهایمر، «مسیح و اساطیر» نوشتهٔ رودلف کارل بولتمان و «دیباچه‌ای بر فلسفهٔ قرون وسطی» نوشتهٔ فردریک چارلز کاپلستون. بخشی از تألیفات مسعود علیا عبارتند از «فرهنگ توصیفی فلسفهٔ اخلاق»، «کشف دیگری همراه با لویناس»، «عطار»، «سهروردی»، «فرزانگان خاک». او دبیری مجموعهٔ «دانشنامه فلسفه استنفورد» (از گروه انتشاراتی ققنوس) در ایران را بر عهده داشته است.

بخشی از کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تعریف هنر و زیبایی

«با این حال، فیلسوفان قرن هجدهم مانند هیوم و کانت دریافتند که وقتی زیبایی صرفا حالتی ذهنی در نظر گرفته می‌شود، چیز مهمی از دست می‌رود. برای مثال، متوجه شدند که درباره زیبایی چیزهای جزئی، مانند آثار هنری و ادبی، اغلب مناقشه‌هایی درمی‌گیرد و در این مناقشه‌ها گاهی می‌توان ادله‌ای آورد و این ادله نیز گاهی قانع‌کننده‌اند. همین‌طور، دریافتند که اگر زیبایی کاملاً به تجربه‌های فردی مربوط باشد، دیگر ارزشی ممتاز نخواهد بود یا حتی در میان افراد یا جوامعاصلاً به عنوان ارزش شناخته نخواهد شد.

مقاله «در باب معیار ذوق» هیوم و نقد قوه حکم کانت می‌کوشند از طریق آنچه «آنتی‌نومی ذوق» نامیده شده است راه‌هایی ] برای حل این مسئله] بیابند. ذوق در باور عموم امری ذهنی دانسته می‌شود: de gustibus non disputandum est (درباره ذوق بحث و مناقشه‌ای وجود ندارد). از سوی دیگر، ما به‌کرات درباره موضوعات مربوط به ذوق بحث و مناقشه می‌کنیم و برخی از افراد را نمونه‌های خوش‌ذوقی یا بی‌ذوقی می‌شماریم. برای مثال، ذوق برخی افراد عوامانه یا متظاهرانه به نظر می‌رسد. ذوق بعضی‌ها بیش از حد ظریف و حساس است، در حالی که برخی دیگر ذوقی خام یا ساده‌لوحانه دارند یا به‌کلی فاقد ذوق‌اند. به عبارت دیگر، ذوق ظاهرا هم ذهنی می‌نماید هم عینی: این یعنی آنتی‌نومی [یا تنازع احکام].

همان‌طور که دیدیم، هم هیوم و هم کانت بحث خود را با پذیرش این امر آغاز می‌کنند که ذوق یا توانایی تشخیص یا تجربه زیبایی اساسا ذهنی است، و هیچ معیاری برای ذوق به معنایی که گمان می‌رفت مجسمه پلوکلیتوس چنان باشد وجود ندارد و اگر مردم انواع معینی از لذت را تجربه نمی‌کردند، هیچ نوعی از زیبایی وجود نمی‌داشت. با این حال، هر دو تصدیقمی‌کنند که دلایل ممکن است اعتبار داشته باشند و بعضی ذوق‌ها بهتر از برخی دیگرند. آن‌ها به اشکال مختلف، داوری ناظر به زیبایی را نه دقیقا ذهنی محض می‌دانند و نه دقیقا عینی، بلکه می‌توانیم بگوییم، آن را امری بین‌الاذهانی یا دارای جنبه‌ای فرهنگی و اجتماعی یا از لحاظ مفهومی متضمن ادعای بین الاذهانی اعتبار تلقی می‌کنند.»