کتاب سرمایه داری رفاقتی در خاورمیانه

کتاب سرمایه داری رفاقتی در خاورمیانه نوشتهٔ اسحاق دیوان و عادل مالک و ایزاک آتیاس و ترجمهٔ محمدرضا فرهادی پور است. انتشارات شیرازه کتاب ما این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی در باب کسب‌وکار و سیاست، از آزادسازی تا بهار عربی. این اثر جلد ۲۴ از مجموعهٔ «فلسفه و اقتصاد سیاسی» است.

درباره کتاب سرمایه داری رفاقتی در خاورمیانه

در کتاب سرمایه داری رفاقتی در خاورمیانه (Crony Capitalism in the Middle East) گفته شده است که سرمایه‌داری رفاقتی به ساختاری سیاسی - اقتصادی گفته می‌شود که در آن، کسب‌وکارهایی مشخص، از طریق ارتباط‌های سیاسی‌ خود مشمول امتیازاتی می‌شوند که سایر کسب‌وکارها از آن محرومند. این امتیازها می‌توانند بخشش‌های مالیاتی، وام‌های سهل‌الوصول، مجوزهای واردات و صادرات، برخورداری از انحصار و انواع دیگر کمک‌های را شامل شوند که فقط دولت‌ها یا مقامات عالی‌رتبه و سیاست‍مداران صاحب نفوذ می‌توانند در اختیار این کسب‌وکارها قرار دهند. کسب‌وکارهای رفاقتی، به‌نوبهٔ خود هم مستقیماً به‌صورت مالی، هم غیرمستقیم از طریق پشتیبانی از کارزارهای انتخاباتی سیاست‌مدارانی که از آنان حمایت کرده‌اند، امتیازهای داده‌شده را جبران می‌کنند.

از آغاز دهه ۱۹۸۰ میلادی که این اصطلاح برای توصیف ساختارهای سیاسی - اقتصادیِ کشورهایی در جنوب شرقی آسیا استفاده شد و سپس رد پای آن در کشورهای آمریکای لاتین دیده شد، بسیاری راه مقابله با آن را گسترش بازار آزاد، واگذاری هر چه بیشترِ امور اقتصادی به بخش خصوصی، مقابله با انحصارها و اتخاذ دیگر سیاست‌هایی می‌دانستند که همگی ذیل «آزادسازی اقتصادی» یا «اقتصاد بازار آزاد» تعریف می‌شدند. گفته شده که سرمایه‌داری رفاقتی، نه سرمایه‌داری بلکه گونهٔ جدیدی از ساختاری سیاسی - اقتصادی است که در آن، همچنان دولت در مقام برنامه‌ریز و هدایت‌کننده امور اقتصادی نقش اول را ایفا می‌کند و مداخلات آن در بازار موجب فساد گسترده و محدودیت امکانات رشد و توسعه می‌شود. بعدها در بسیاری از کشورهای خاورمیانه سرمایه‌داری رفاقتی و سپس رویکردهای اقتصاد بازار آزاد به‌کار بسته شد، اما حاصل آن چیزی نبود که انتظار می‌رفت و در عمل، نتیجهٔ سیاست‌های خصوصی‌سازی عکس آن چیزی شد که وعده‌اش را داده بودند. اگر می‌خواهید با این فرازوفرودهای اقتصادی در کشورهای خاورمیانه آشنا شوید، این کتاب را بخوانید.

خواندن کتاب سرمایه داری رفاقتی در خاورمیانه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران حوزه‌ٔ اقتصاد سیاسی، علاقه‌مندان به مطالعهٔ روندهای اقتصادی و سیاسی در خاورمیانه و کسانی که می‌خواهند با مفهوم سرمایه‌داری رفاقتی آشنا شوند، پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب سرمایه داری رفاقتی در خاورمیانه

«به‌رغم فعالیّت‌های خصوصی‌سازی جاه‌طلبانه دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، مالکیت دولتی در این منطقه همچنان نوع مالکیت غالب است. اگرچه خصوصی‌سازی برای توسعه مالکیت نهادی مهم است، اما روند خصوصی‌سازی در دهه ۲۰۰۰ در این منطقه کاهش یافت. این روند، به‌ویژه پس از بهار عربی نیز محبوبیتش را به‌شدّت از دست داد. حتی با سطح پایین اعتماد به دولت که از اتهامات رفیق‌بازی ناشی می‌شود، نمی‌توان تقاضای بیشتری برای مالکیت خصوصی در میان شرکت‌های تجاری مشاهده کرد. چنین استدلال شده است که فعالیّت‌های خصوصی‌سازی در بسیاری از مناطق مختلف جهان که سرمایه‌داری رفاقتی پدیده رایجی در آنها به‌حساب می‌آید، در راستای منافع مردم این کشورها نیستند. برای مثال استدلال شده است که با وجود سرمایه‌داری رفاقتی و دولت‌هایی که قابلیت نهادی نظارت بر عملکرد شرکت‌ها را ندارند، فعالیّت‌های خصوصی‌سازی نمی‌توانند به مزایای مورد نظرشان نائل آیند و در مقابل حتی ممکن است دامنه فساد را افزایش دهند. مطابق دیدگاه دیگری، تبانی میان نخبگان سیاسی و اقتصادی طی فرایند خصوصی‌سازیِ دارایی‌های ملّی، به تمرکز مالکیت این دارایی‌ها در دست گروه کوچکی از «الیگارشی‌ها» می‌انجامد و نوع خاصی از سرمایه‌داری رفاقتی دوران پس از فروپاشی شوروی را ایجاد می‌کند.» واضح‌ترین ریشه سرمایه‌داری رفاقتی در جمهوری‌های پیشین اتحاد جماهیر شوروی خصوصی‌سازی دارایی‌های دولتی بود، رویدادی که انگیزه‌ای برای تبانی نخبگان اقتصادی و سیاسی ایجاد می‌کرد. فساد تبانی‌آمیز در جریان فرایند خصوصی‌سازی دارایی‌های متعلّق به دولت رخ داد که در آن نخبگان اقتصادی و سیاسی برای خریداری این دارایی‌ها در قیمت‌هایی به‌مراتب پایین‌تر از قیمت واقعی آنها، تصاحب رایگان آنها از طریق سرقت مستقیم یا رویه‌های به‌ظاهر قانونی که قدرت کنترل یا دستکاری آنها را دارند با یکدیگر تبانی کردند. در نتیجه، فساد تبانی‌آمیز طی خصوصی‌سازی به تمرکز ثروت و قدرت در دست تعداد اندکی از نخبگان دارای ارتباطات سیاسی عمیق یا «الیگارشی‌ها» ختم شد.»