کتاب تاریخ امیران منغیتیه بخارا

کتاب «تاریخ امیران منغیتیهٔ بخارا» نوشتهٔ صدرالدین عینی و ترجمهٔ مسعود عرفانیان، اثری ارزشمند دربارهٔ یکی از تاریک‌ترین و در عین حال پرفراز و نشیب‌ترین دوره‌های تاریخ آسیای میانه است. این کتاب در مجموعهٔ «قفقاز و آسیای میانه» به‌عنوان جلد ۲۲ و توسط انتشارات شیرازه کتاب ما منتشر شده است.

درباره کتاب تاریخ امیران منغیتیهٔ بخارا

این اثر، روایتگر تاریخ حکمرانی امیران منغیتیه بر بخارا است. این سلسله که در دوره‌ای طولانی، حاکمیت مطلق خود را بر بخارا اعمال می‌کرد، به‌ویژه در دوران متأخر خود، شاهد کشمکش‌های گسترده‌ای بود که سرانجام با سقوط امارت توسط نیروهای بلشویک به پایان رسید. کتاب در بستر تحولات سیاسی و اجتماعی قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم آسیای میانه نگاشته شده است. این دوره مقارن است با:

گسترش استعمار روسیهٔ تزاری در آسیای میانه.

عقب‌ماندگی و ستمگری نظام‌های سنتی در برابر جریان‌های تجدّدخواهی.

سرنگونی نظام امارت بخارا و استقرار نظام جدید به‌دست بلشویک‌ها.

از ویژگی‌های این اثر می‌توان موارد زیر را برشمرد:

تحلیل تاریخی: صدرالدین عینی با وجود محدودیت‌های منابع، تصویری واقعی و در عین حال انتقادی از ظلم و عقب‌ماندگی نظام امارت بخارا ارائه می‌دهد.

روایتگری شخصی: تجربیات مستقیم نویسنده از آخرین سال‌های امارت بخارا به ارزش این اثر افزوده است.

نگاه انتقادی: این کتاب نه‌تنها حکمرانی منغیتیه، بلکه سیاست‌های شوروی پس از سقوط امارت را نیز به چالش می‌کشد.

برخی از محتواهایی که در کتاب شرح داده می‌شود عبارت‌اند از:

حکومت منغیتیه: بررسی ساختار سیاسی و اجتماعی امارت بخارا.

ظلم و فساد: توصیف شرایط وحشتناک زندگی مردم تحت حکومت امیران منغیتیه.

نقد روسیهٔ تزاری: بی‌توجهی آگاهانهٔ حاکمان روس به توسعهٔ فرهنگی و اجتماعی بخارا.

پایان امارت: روایت سقوط نظام منغیتیه به‌دست بلشویک‌ها و تلاش‌های جدیدی‌ها برای شکل‌دهی به جامعه‌ای نوین.

این اثر نه‌تنها سندی از یک دورهٔ تاریخی خاص است، بلکه بازتابی از تلاش‌های مردم آسیای میانه برای رهایی از ظلم و استبداد و ایجاد نظامی جدید است. با این‌حال، کتاب به یادمان می‌آورد که پایان یک نظام استبدادی لزوماً به آزادی و دموکراسی نمی‌انجامد، زیرا نظام شوروی نیز به نوعی دیگر از استبداد و محدودیت بدل شد. کتاب همچنین یادآوری می‌کند که با وجود گذشت بیش از یک قرن از پایان امارت منغیتیه، مردم آسیای میانه همچنان درگیر چالش‌های مرتبط با استبداد و کمبود آزادی‌های سیاسی هستند.

 کتاب تاریخ امیران منغیتیهٔ بخارا را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب برای پژوهشگران تاریخ آسیای میانه، علاقه‌مندان به تاریخ اجتماعی و سیاسی، و کسانی که به بررسی تاثیرات استعمار و استبداد بر جوامع مسلمان علاقه دارند، اثری خواندنی و آموزنده است.

بخشی از کتاب تاریخ امیران منغیتیهٔ بخارا

«چون رحیم‌بی امور مملکتداری را به‌دست خود گرفته، چندی از امرای کبار را به بخشش و عطا و دانهٔ احسان در دام موافقت خود کشید، ابوالفیض‌خان را به حولی خود که در تحت منار بخارا بود (الان جای آن حولی مدرسه است) به میهمانی برده، قصد غدر کرد. ابوالفیض‌خان به این خیانت پی برده، گریخته خود را به مدرسهٔ میرعرب۵۰ گرفته "رسانیده" در حجره‌ای پنهان شد. یکی از ملازمان رحیم‌بی از تعاقب در آن حجره درآمده به دشنهٔ بیدار سر آن خسرو چنگیزنژاد را از تن جدا کرد. به روایتی بالذات رحیم‌بی متکفّل این امر شنیع شد (۱۱۶۰ ق/ ۱۷۴۶ م).

بعد از صدور این فاجعه، رحیم‌بی برای جمعیت خاطر اهالی عبدالمؤمن نام پسر صغیرخان شهید را از حرم برآورده بر سریر سلطنت جلوس داده، وجود او را روپوشِ تسلّط خود ساخته و خود را نایب‌السلطنه خطاب کرده، کلّی و جزئی امور مملکت را در قبضهٔ اقتدار خود درآورد.

امرای قزلباش از این معاملهٔ رحیم‌بی اظهار رنجش کردند. از آنجا که نادرشاه ایشان را برای معاونت ابوالفیض‌خان فرستاده بود، درصدد انتقام از رحیم‌بی شده، قشون خود را آمادهٔ جنگ ساخته بخارا را به محاصره انداختند.»