کتاب ایران در حرکت

کتاب ایران در حرکت نوشتهٔ میکیا کویاگی و ترجمهٔ ابراهیم اسکافی است. انتشارات شیرازه کتاب ما این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی در باب جابجایی، فضا و راه‌آهن سراسری ایران.

درباره کتاب ایران در حرکت

کتاب ایران در حرکت داستان‌های ناشناختهٔ افرادی را که سطوح جدیدی از تحرک را تجربه کرده‌اند، روایت کرده است. میکیا کویاگی (استادیار مطالعات خاورمیانه در دانشگاه تگزاس در آستین) با تکیه بر روزنامه‌ها، نشریات صنعتی، سفرنامه‌ها و خاطرات و همچنین مواد آرشیوی آمریکایی، بریتانیایی، دانمارکی و ایرانی، تخیلات و شیوه‌های متضاد تحرک را از ایدهٔ پروژهٔ راه‌آهن فراایرانی در قرن نوزدهم میلادی ردیابی کرده است. این کتاب با در هم آمیختن تجربیات مختلف فردی، به بررسی این موضوع پرداخته است که که چگونه پروژهٔ بزرگ زیرساختی، جریان‌های مردم و کالاها را تغییر داده است. با انجام این کار، پروژهٔ راه‌آهنْ همزمان استان‌ها را به تهران نزدیک‌تر کرد و آن‌ها را از آن دور کرد و در نتیجه دائماً تجارب محلی، ملی و فراملی فضا را در میان افراد متحرک تغییر شکل داد.

کتاب حاضر هفت فصل دارد و هر فصل از مجموعهٔ متفاوتی از منابع برای پرداختن به تصورات و آداب جابجایی در چارچوب گروهی خاص سخن گفته است. سه فصل نخست، تغییر ساختار امکانات جابجایی و فضا را از منظر مدیران امپراتوری و دیپلمات‌های ایرانی، مسافران و نمایندگان مجلس بررسی کرده است. این فصل‌ها شبکه‌های زیرساختی چندوجهی را در تحلیل تلفیق می‌کنند تا بر نحوهٔ تکامل تصورات فردی از راه‌آهن در زمینهٔ شرایط وسیع‌تری از پیشرفت‌های زیرساختی تأکید کنند؛ همچنین بر لزوم داشتن تصویری وسیع‌تر در لنز فضایی شخص تأکید می‌کنند تا تصورات از راه‌آهن در ایران درک شود.

خواندن کتاب ایران در حرکت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران تاریخ معاصر ایران، جامعه و سیاست پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ایران در حرکت

«فصول پیشین، سیاست جابجایی پیرامون پروژهٔ راه‌آهن سراسری ایران در زمینهٔ شرایط وسیع‌تر مکانی و زمانی تحوّل شبکه‌های زیرساختی جهانی بین دهه‌های ۱۲۴۰ و ۱۳۲۰ را بررسی کردند. با اتّخاذ این رویکرد، به‌جای گفتن قصهٔ یکپارچه‌سازی ملّی رضاشاه، هدف من نشان دادن تجدید ساختار انبوه حرکت از طریق این پروژه بود. تأکید کردم که راه‌آهن سراسری ایران به‌مثابهٔ پروژه‌ای به‌تعویق افتاده، از حیث مفهومی (مثلاً مسافران دورهٔ قاجار در هند، قفقاز و روسیه) و از حیث ساخت‌وساز (مثلاً مهاجرت کارگران در قفقاز و منطقهٔ خلیج فارس) متّکی بر شبکه‌های بیناملّیِ ازپیش‌موجود بود و از همان ابتدای عملیاتش، بخش‌های مختلفی از ایران را به جریان‌های منطقه‌ای متّصل نمود که از پیش وجود داشتند (مثلاً مسافرانی که به اتحاد شوروی و عراق می‌رفتند). درنتیجه، راه‌آهن حرکتی در چندمقیاس و چندبُعد ایجاد کرد. حرکت نه تنها به لحاظ مکانی بلکه از حیث کیفی نیز تغییر یافت؛ ساخت‌وساز، عملیات و استفاده از راه‌آهن، امکانات جابجایی مبتنی بر آرمان‌های پیش‌بینی‌پذیری، بهره‌وری و محترمانه بودن تمدن جدید بود. این روندهای بازتوزیعِ نامتوازنِ امکاناتِ جابجایی، «ایران را به حرکت» درآورد و باعث تمایز میان شهروندان شد.

شایان تأکید است که همه‌چیز به حرکت درنیامد. تحوّل در تردّد که مسیر راه‌آهن تهران- خوزستان را به خلیج فارس رساند، به افول نسبی مسیر سنّتی که تهران را از طریق همدان و کرمانشاه به عراق متّصل می‌کرد، انجامید. به‌همین منوال، درحالی‌که قم به‌میزان زیادی از دسترسی‌اش به‌عنوان مقصد زیارتی منتفع می‌شد، مشهد تا پیش از دههٔ ۱۳۴۰ از طریق راه‌آهن به تهران متّصل نشد. در حقیقت، این کتاب استان‌هایی را که مستقیماً متّصل به پروژهٔ راه‌آهن نشدند نظیر یزد، فارس و کرمان، تا حد زیادی نادیده گرفت. آنگونه که مردان روز در سال ۱۳۲۴ با ارقامی نسبتاً خوشبینانه برآورد کرد، «بیش از ۵۰ درصد از جمعیت کشور لوکوموتیو و قطار را ندیده‌اند و شاید کمتر از ۲۰ درصد با قطار سفر کرده‌اند.» راه‌آهن سراسری ایران که به شبکه‌های زیرساختی فراملّیِ درهم‌تنیده با پیچیدگی فزاینده ملحق شد، مکان‌های دوردستی را متّصل نمود، درحالی که بسیاری از مکان‌های دیگر را متّصل‌نشده رها کرد.

ما همچنین نمونه‌هایی از اختلال جابجایی توسط راه‌آهن را دیده‌ایم. ساخت راه‌آهن جریان آب، گردوغبار و حشرات را تغییر مسیر داد که در نتیجه باعث جابجایی کشاورزان گردید. خطوط ریلی و تونل‌هایی که در صخره‌های باریک در نواحی کوهستانی ساخته شد علفزارها را قطع می‌کرد که امکان جابجایی ساکنان محلّی و دام‌های‌شان را به‌خطر می‌انداخت. سیاست‌گذاری دولت در ترویج استفاده از پایانهٔ ریلی موقتی صالح‌آباد، جابجایی وسائط نقلیهٔ موتوری را در همان مسیر محدود کرد. علاوه‌بر این، امکانات جابجایی ریلی در دسترس تمام مسافران نبود، به‌ویژه در دورهٔ اشغال؛ چرا که اولویت نیروهای متفقین انتقال اقلام و کارکنان نظامی بود و نه شهروندان غیرنظامی. به‌طور خلاصه، داستان‌های امکانات جابجایی نشان می‌دهد که پروژهٔ راه‌آهن سراسری ایران امکانات جابجایی تمایزگذارانهٔ سلسله‌مراتبی به شیوه‌های خواسته یا ناخواسته به وجود آورد.»