کتاب کنترل و نظارت بر آلودگی محیط زیست

کتاب کنترل و نظارت بر آلودگی محیط زیست نوشتهٔ قاسم رحیمی است و انتشارات نور علم آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب کنترل و نظارت بر آلودگی محیط زیست

مجموعه‌ای از عوامل طبیعی وغیر طبیعی شامل عوامل محیطی و موجودات زنده که با هم در کنش هستند محیط زیست را تشکیل می‌دهند و بر روند حیاتی موجودات زنده و رفتار آنها تأثیر می‌گذارند. حفاظت محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدفِ توسعه هزاره و یکی از سه پایه توسعه پایدار شناخته شده است. محیط زیست ترکیبی است از دانش‌های متفاوت و علوم مختلف که شامل عوامل زیستی و پیرامون آن در قالب حریم زیستی و غیرزیستی که بر زندگی یک فرد یا گونه، تأثیر می‌گذارد و از آن نیز تأثیر می‌پذیرد.

با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن‌آوری و افزایش روز افزون جمعیت، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبه‌رو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می‌کند. به‌طوری که در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولتمردان آن کشور است. امروزه وضعیت زیست محیطی به گونه‌ای شده است که مردم یک شهر یا حتی یک کشور از آثار آلودگی در شهر یا کشور دیگر نیز در امان نیستند. بنابراین، این تهدید جدی وجود دارد که روند رو به رشد جمعیت و همگام با آن پیشرفت تکنولوژی منجر به آلودگی محیط زیست و نابودی منابع طبیعی را به‌دنبال داشته باشد.

آلودگی برای افراد مختلف جامعه و پیرامون آن، مفهوم و معانی متفاوتی دارد. مردم معمولی ممکن است تحریک شدن چشم، ناشی از نشر یک گاز یا آب آلوده را، آلودگی به حساب آورند . در حالی‌که آلودگی برای سیستم کشاورزی، ممکن است به‌عنوان یک عامل مخرب برای گیاهان و یا حیوانات موجود در آن چرخه آسیب‌رسان باشد و آلودگی به حساب آید. اما هر گاه بخواهیم تعریف جامع و کلی برای آلودگی محیط زیست در نظر بگیریم چنین می‌توان گفت که آلودگی محیط زیست عبارت است از وجود یک یا چند عامل آلوده‌کننده در محیط زیست به مقدار و مدتی که کیفیت یا چرخه طبیعی را به‌طوری که مضر به حال انسان، حیوان، گیاه و یا آثار و ابنیه باشد، تغییر دهد.

به بیان ساده‌تر هر گاه ماده یا موادی خارج از شرایط طبیعت با غلظتی خاص وارد محیط زیست شوند و تعادل طبیعی آن محیط را بر هم زنند، صحبت از آلودگی به میان می‌آید.

برای درک بهتر این مبحث می‌توان به تفکیک آلودگی‌های محیط زیست پرداخت. این تقسیم‌بندی شامل:

آلودگی هوا

آلودگی خاک

آلودگی آب‌ها

آلودگی صوتی

آلودگی حرارتی

آلودگی هسته‌ای

خاک‌ها عمدتاً به عنوان مخزنی برای دفن مقادیر زیادی از آلاینده‌ها به کار می‌روند. گاهی سرنوشت یک آلاینده خاص، موضوع بحث برانگیزی می‌شود که به نوبه خود به بخش جدایی ناپذیر محیط زیست تبدیل شده و متاثر از فعالیت‌های بشر در جهت توسعه تکنولوژی امروزی است. مثلاً بقایای هسته‌ای یا رادیواکتیو، باران‌های اسیدی و یا سرب موجود در بنزین از منابع آلوده‌کننده‌ای هستند که با افزایش روند رو به رشد جمعیت حاصل می‌شوند و به مرور تبدیل به بخش عمده محیط زیست شده است. از دیگر منابع مهمی که پتانسیل آلوده‌کنندگی چشمگیری دارند، می‌توان به پخش کودهای حیوانی و دفن زباله‌ها و لجن فاضلاب و نیز استفاده از آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها اشاره نمود که یا به منظور دفن این ترکیبات و یا به دلیل اثرات حاصلخیز کننده آنها مورد استفاده قرار می‌گیرند. سرنوشت نهایی این آلاینده‌ها به خاک بعنوان بخشی از زنجیره غذایی منتهی می‌گردند، که به عنوان تهدیدی است برای سلامت موجودات زنده که از عمده نگرانی‌های دانشمندان است. این فعالیت‌ها نهایتاً ممکن است منجر به ورود ترکیبات سمی به زنجیره غذایی انسان در مقادیر غیر قابل قبول شود. زیرا در طبیعت خاک‌ها ظرفیت فوق العاده‌ای جهت خنثی کردن آلوده کننده‌های محیط زیست دارند، اما این نگرانی در حال حاضر وجود دارد که این ظرفیت ممکن است مورد سوء استفاده قرار گرفته باشد تا جایی که بیش از توانایی خاک‌ها استفاده شده باشد و از حد بحرانی تجاوز کرده باشد. حد بحرانی اصطلاحی است که برای تجمع سالیانه‌ٔ یک آلوده کننده در طبیعت به‌کار می‌رود، به شرطی که میزان آلاینده در روند طبیعی یک اکوسیستم به هر طریقی ایجاد اختلال نکنند.

آلوده‌کننده‌های اتمسفری می‌توانند به طور مستقیم و غیر مستقیم روی اکوسیستم تاثیر گذار باشند. خصوصا قادر هستند که رشد گیاهان را بطور مستقیم تحت تأثیر قرار داده و به این ترتیب یک تأثیر غیر مستقیم روی لایه سطحی خاک ایجاد نمایند. برای مثال با تغییر میزان تجمع برگی گیاهان یا قابلیت تخریب آنها یا میزان رطوبت. پیشرفت جنگل‌ها نیز می‌تواند روی کارآمدی سیستم در جهت کنترل آلوده‌کننده‌های جوی تأثیرگذار باشد.

نزولات جوی حاوی مقادیر زیادی نمک‌های محلول و ترکیبات مختلفی از آلاینده‌ها هستند که در حین عبور آب از سطح یا از درون خاک با ترکیبات جامد خاک واکنش می‌دهند. این ترکیبات ممکن است منشأ طبیعی داشته باشند مثل نمک‌های دریایی که از اقیانوس‌ها نشأت گرفته‌اند، اسید سولفوریک ناشی از تصعید دی اکسید گوگرد و یا ممکن است در نتیجه فعالیت انسانی مثل نشر گازهای ناشی از سوخت کارخانجاتی که باعث ترسیب آلاینده‌ها در سطح اراضی کشاورزی می‌شوند. خاک‌ها بسته به مرحله تکاملشان میزان عبور این ورودی‌ها را به آب تعدیل می‌کنند. این مسئله به دلیل تغییر مسیرهای هیدرولوژیکی است که آب دنبال می‌کند یا به طور ساده‌تر به دلیل تغییراتی است که در طی دهه‌ها و قرن‌ها در ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک اتفاق افتاده است.

آلاینده‌های حاصل از نزولات جوی وقتی به سطح خاک می‌رسند قبل از این که وارد آب‌های زیرزمینی شوند ممکن است یا به رودخانه‌ها و دریاچه‌ها بپیوندند، و یا در درون خاک و یا روی سطح خاک جریان ‌یابند. در طول مدت تماس آلاینده با ذرات خاک ممکن است یک سری واکنش‌های شیمیایی رخ دهد. ذرات کلوئیدی (معلق در آب) و بخش محلول توسط رودخانه‌ها به اقیانوس‌ها منتقل می‌شوند، به‌این ترتیب واکنش‌های شیمیایی خاک در شیمی دریاها و آلوده نمودن آب‌ها نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند.

خواندن کتاب کنترل و نظارت بر آلودگی محیط زیست را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کسانی که در حوزهٔ آلودگی محیط زیست پژوهش می‌کنند پیشنهاد می‌کنیم.