کتاب نقشه نو

کتاب نقشه نو؛ انرژی، اقلیم و جدال میان کشورها نوشتهٔ دانیل یرگین و ترجمهٔ علی حبیبی و سیاوش حبیبی است و انتشارات نور علم آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب نقشه نو

موضوع کتاب نقشه نو، نقشه جهانی تازهای‌ است که در پی دگرگونی‌های بنیادی در ژئوپلیتیک و انرژی جهان شکل گرفته است. هم‌چنین، این موضوع نیز مورد بحث قرار می‌گیرد که این نقشه ما را به کجا رهنمون می‌سازد. مباحث ژئوپلیتیک بر موضوع موازنه رو به تغییر روابط کشورها و افزایش تنش میان آن‌ها متمرکز است. در مباحث مربوط به انرژی نیز دگرگونی‌های تأثیرگذار بر عرضه و جریان جهانی انرژی بررسی می‌شود که در اثر تغییر چشمگیر جایگاه انرژی ایالات متحده آمریکا و نقش رو به رشد انرژی‌های پایانناپذیر و سیاست‌های نوین مرتبط با تغییرات اقلیمی صورت گرفته است.

گونه‌های مختلف قدرت نیز در این زمینه نقش‌آفرین هستند. یکی از این قدرت‌ها، قدرت کشورها است که از نیروهای اقتصادی، توان‌مندی‌های نظامی و جغرافیا؛ راه‌بردهای ارزش‌مند و بلندپروازی‌های حساب‌شده، بدگمانی و ترس، و نیز عوامل تصادفی و غیرمنتظره تأثیر می‌پذیرد.

قدرت دیگر، قدرتی است که از منابع گوناگون انرژی، نفت، گاز و زغال‌سنگ، خورشید، باد، هسته‌ای، و منابع دیگر سرچشمه می‌گیرد. و سرانجام، قدرتی که از سیاست‌های مرتبط با نظم‌بخشی دوباره به نظام انرژی جهان و رسیدن به هدف تراز صفر کربن برای مقابله با تغییرات اقلیمی ناشی می‌شود.

دنبال کردن این نقشه، به سبب تغییرات پیوسته و پویای آن، کار آسانی نیست. در عین حال، همه‌گیری ویروس کرونا که از چین آغاز و در سال ۲۰۲۰ سراسر جهان را فراگرفت و موجب بروز بی‌نظمی و رنج فراوان برای انسان‌ها شد نیز بر پیچیدگی‌های این نقشه می‌افزاید. این همه‌گیری، موجب کاهش شدید فعالیت‌ها در اقتصاد جهانی، آشفتگی تجارت در سطوح جهانی و منطقه‌ای، از بین رفتن مشاغل و کسب‌وکارها و بی‌نوایی بسیاری از مردم جهان، گرفتار شدن اقتصاد جهانی در یکی از ژرف‌ترین رکودها از زمان رکود بزرگ سال‌های ۳۳- ۱۹۲۹، بروز تنش‌ میان کشورها و رکود فراگیر بازارهای انرژی جهان شده است.

هدف کتاب نقشه نو، روشنگری و توضیح ویژگی‌های این نقشه تازه است. چگونه انقلاب شِیل جایگاه آمریکا را در نظام انرژی جهان دگرگون کرد. چگونه و چرا جنگ‌ سرد تازه‌ای میان ایالات متحده، از یک‌سو، و روسیه و چین، از طرف دیگر، در حال گسترش است و انرژی در این زمینه چه نقشی بازی می‌کند. چگونه روابط ایالات متحده و چین با سرعت- و به‌طور بالقوه خطرناکی- از وضعیت «هم‌کاری متقابل» در حال تبدیل شدن به «رقابت راه‌بردی» است و شاهد آغاز جنگ سرد تازهای هستیم. بنیان‌های منطقه خاورمیانه، که هنوز یک‌سوم از کل عرضه جهانی نفت و مقدار قابل توجهی از عرضه گاز طبیعی جهان را تأمین می‌کند، تا چه اندازه بی‌ثبات است. چگونه زیست‌بوم آشنای نفت و صنعت خودرو، با پیشینه‌ای یک‌صدساله، هم‌اکنون توسط انقلابی تازه در حمل‌ونقل به چالش کشیده شده است. چگونه نگرانی‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی در حال شکل دادن به نقشه‌ انرژی جهان است. بحث مهم «گذار انرژی»، گذار از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های پایانناپذیر، چگونه کامل خواهد شد. سرانجام اینکه، ویروس کرونا چگونه بازارهای انرژی و جایگاه سه کشور مسلط بر نفت جهان- ایالات متحده، روسیه و عربستان سعودی- را دگرگون خواهد کرد.

«نقشه نو آمریکا»، بخش نخست کتاب، داستان انقلاب پیش‌بینی‌نشده شِیل است که منجر به تغییر جایگاه جهانی آمریکا، دگرگونی بازارهای انرژی جهان و شکلگیری دوباره ژئوپلیتیک جهان شده است.

«نقشه نو روسیه»، بخش دوم کتاب، مربوط به آتشی است که در اثر تعامل میان جریان‌های انرژی، رقابت ژئوپلیتیک و ادامه تنش بر سر مرزهای آشفته بر جای مانده از زمان فروپاشی اتحاد شوروی در سه دهه پیش- و نیز تلاش ولادیمیر پوتین برای جان‌بخشی دوباره به روسیه، بهعنوان قدرتی برتر- شعله‌ور شده است.

«نقشه نو چین»، بخش سوم کتاب، ریشه در رخ‌دادی دارد که «سده تحقیر» نامیده می‌شود و از منافع هنگفت حاصل از افزایش قدرت اقتصادی و نظامی این کشور طی دو دهه گذشته و نیاز به انرژی، پس‌ از تبدیل شدن به بزرگ‌ترین اقتصاد جهان (که براساس برخی برآوردها هم‌اکنون نیز هست)، تأثیر می‌پذیرد.

از دوران باستان تاکنون، مرزهای جغرافیایی خاورمیانه، موضوع بخش چهارم کتاب، پیوسته در حال دگرگونی بوده و همواره شاهد برآمدن و فروپاشی امپراتوری‌ها در این منطقه بوده‌ایم. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کنونی این منطقه، رقابت عربستان سعودیِ سنی‌مذهب و ایرانِ شیعه برای کسب برتری است، که به‌تازگی تلاش‌های ترکیه برای ایفای چنین نقشی، که ریشه‌های آن به زمان امپراتوری عثمانی بازمی‌گردد، آن را پیچیده‌تر ساخته است. اما از جمله موضوعات مهم در خاورمیانه، چهار دهه رویارویی جمهوری اسلامی ایران با ایالات متحده و ضعف گسترده حکمرانی در بیش‌تر کشورهای منطقه است.

احتمال ناچیزی وجود دارد که در دهه‌ کنونی بتوان بر سر این موضوع که جهان با چه سرعتی می‌تواند، و باید، خود را با تغییرات اقلیمی سازگار کند و این اقدام چه هزینه‌ای خواهد داشت، به توافق دست یافت. اما با بیداری بیشتر افکار عمومی و اجرای سیاست‌های تازه برای دست‌یابی به هدف «تراز صفر کربن»، تلاش برای تحقق این امر ضرورت بیشتری خواهد یافت. همه این مباحث ما را به مرحله «گذار انرژی»، موضوع بخش پنجم کتاب، می‌رساند: گذار از جهان کنونی، که برای تأمین ۸۰درصد از انرژی مصرفی خود به نفت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ وابسته است، به جهانی که به‌طور فزاینده‌ای بر پایه انرژی‌های پایان‌ناپذیر عمل می‌کند- درست همان حرکتی که ۳۰سال پیش نیز انجام شد.

«اقلیم»، موضوع بخش ششم کتاب، یکی از عوامل مهم تعیین‌کننده نقشه‌ نوین انرژی است.

ویروس کرونا هم به فرآیند وارونه شدن پدیده جهانی‌سازی و کاهش نقش نهادها و هم‌کاری‌های بین‌المللی شتاب بیشتری بخشیده است.

ورود به جاده‌ آینده از مدت‌ها پیش‌از بحران ویروس کرونا آغاز شده است، نه‌تنها با انرژی‌های پایان‌ناپذیر و خودروهای برقی، بلکه با انقلاب شِیل، که دگرگونی جایگاه انرژی ایالات متحده را در پی داشته و بازارهای جهانی را تکان داده و به تغییر نقش آمریکا در جهان انجامیده است.

خواندن کتاب نقشه نو را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های اقتصاد و علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.