کتاب آینه جانان

کتاب آینه جانان نوشتهٔ سعید کریمی است. نشر فرهنگ معاصر این کتاب را روانهٔ بازار کرده است. این اثر حاوی شرح احوال و آثار و اندیشه‌های «شمس‌الدین دیلمی» است.

درباره کتاب آینه جانان

کتاب آینه جانان شما را با آثار و آرای «شمس‌الدین دیلمی» آشنا می‌کند. شمس الدین دیلمی (۵۲۵ - ۵۹۳) یکی از عالمان و عارفان گمنام و شخصیت‌های برجستهٔ تصوف همدان در قرن ششم است که آثار بسیاری همچون «تصدیق المعارف»، «مرآة الارواح»، «جواهر الأسرار»، «عیون المعارف»، «مهمات الواصلین» و «المسائل الملمع» به عربی و فارسی را نوشت و شاگردان بزرگی مانند «نجم الدین کبری» و «تاج الدین محمود اشتهی» را تربیت کرد. دیلمی را باید نخستین عارفی در نظر گرفت که نظریهٔ ساحات وجودی انسان را به‌صورت علمی و گسترده صورت‌بندی کرد و چارچوب عرفان خویش را بر پایهٔ شناخت نفس به‌عنوان «جسم لطیف» قرار داد که وظیفه آن «جمع توحید و تعظیم» یا «توحید شهودی» است. این نظریه زمینه‌ساز مباحث پردامنه دربارهٔ لطایف وجودی انسان و ارتباط آن با رنگ‌ها و پیامبران اولوالعزم در میان مشایخ کبرویه شد. شاخص‌ترین نظریهٔ عرفانی دیلمی را «زمان و مکان الهی» دانسته‌اند که تفسیر جدیدی از آزال و آباد حسین بن منصور حلاج و تأویلی جدال‌برانگیز از اصطلاحات قرآنی «قرب»، «کرسی»، «عرش»، «محیط» و «ایام الله» است.

خواندن کتاب آینه جانان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران حوزهٔ عرفان پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب آینه جانان

«دیلمی پیش از آنکه آیات مورد نظر خود را در اثبات تقدم قرآن بر عقل ذکر کند، استدلالی کلامی پیش کشیده است مبنی بر آنکه قرآن کلام خداست و خدا مبرّا از خطا و اشتباه است. چون او عالِم به همۀ معلومات است و هیچ چیزی بر او پوشیده نیست و سخن او صادق است و شکی در آن نیست. همچنین در صداقت و راستگویی و معصومیت رسول او از دورغ و خطا نیز شبهه‌ای نیست. زیرا محال است که خداوندِ حکیم و عادل و راستگو رسولی بفرستد که راستگو و معصوم از دروغ و سایر گناهان نباشد. پس اگر این مقدمات را بپذیریم، باید قبول کنیم که هرچه در قرآن آمده برحق و درست و به دور از خطاست. آیاتی نیز در قرآن هست که اجزای این صورت‌بندی استدلال را تأیید می‌کنند. مثلاً، در آیۀ ۲ از سورۀ بقره آمده است که «ذَلِک الْکتَابُ لَا رَیبَ فِیهِ هُدًی لِلْمُتَّقِینَ.» و در آیۀ ۲ و ۳ از سورۀ آل‌عمران می‌خوانیم که «اللهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَی الْقَیومُ نَزَّلَ عَلَیک الْکتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَینَ یدَیهِ». همچنین بر اساس آیات «المص کتَابٌ أُنْزِلَ إِلَیک فَلَا یکنْ فِی صَدْرِک حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنْذِرَ بِهِ وَذِکرَی لِلْمُؤْمِنِینَ اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَیکمْ مِنْ رَبِّکمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ قَلِیلًا مَا تَذَکرُونَ.» (اعراف، ۱-۳) مؤمنان نباید چیزی را بر آنچه از سوی خدا فروفرستاده شده است مقدم بدارند. نیز با توجه به آیات «الم تِلْک آیاتُ الْکتَابِ الْحَکیمِ.» (لقمان، ۱-۲) و «الر کتَابٌ أُحْکمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکیمٍ خَبِیرٍ.» (هود، ۱) و «الر کتَابٌ أنْزَلْناهُ إلَیکَ لِتُخْرجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إلی النُّورِ بِإذْنِ رَبِّهِمْ إلَی صِرَاطِ الْعَزِیزِ الحَمِیدِ.» (ابراهیم، ۱) و «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَی عَبْدِهِ الْکتَابَ وَلَمْ یجْعَلْ لَهُ عِوَجًا.» (کهف، ۱) و «فَاسْتَمْسِک بِالَّذِی أُوحِی إِلَیک إِنَّک عَلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیم.» (زخرف، ۴۳) هیچ سخنی به اندازۀ کلام خدا محکم و استوار نیست و به صراط مستقیم هدایت نمی‌کند.

اما استواری کلام خدا را تنها کسانی می‌توانند درک کنند که به علم الهی تمسّک جسته باشند، چنانکه در آیۀ ۴۹ از سورۀ عنکبوت نیز ذکر شده است که «بَلْ هُوَ آیاتٌ بَینَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ». با این حال، همانگونه که در آیات ۴۱ و ۴۲ از سورۀ فصّلت می‌خوانیم که «إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا بِالذِّکرِ لَمَّا جَاءَهُمْ وَإِنَّهُ لَکتَابٌ عَزِیزٌ لَا یأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَینِ یدَیهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ.»، گروهی مثل فلاسفه و اباحیان و ملحدان به آن بی‌توجهی می‌کنند و نسبت به آن کفر می‌ورزند. زیرا به گفتۀ دیلمی آنها گروهی هستند که برای عقل، اصالت قائلند و قرآن را فرع بر آن می‌دانند.

ولهذا الإعتقاد قالت الفلاسفهًْ وسائر المباحیهًْ والملحدین إنّه لا أصلَ لما ینذرنا بها.

دیلمی، چنانکه شگرد او در مباحث عرفانی است، بعد از نقل آیات مذکور یکی از واقعات خود را ذکر کرده که درواقع تأیید چینش مطالب او در اثبات تقدم آیات بر عقل است.

لما فرغتُ من کتابهًْ... رأیتُ الله عزّوجلّ لیلهًْ الجمعهًْ من أوّلها إلی آخرها یلقینی آیهًٌْ وأنا أقرأها وذلک قوله تعالی: «وَتَمَّتْ کلِمَتُ رَبِّک صِدْقًا وَعَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِکلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ وَإِنْ تُطِعْ أَکثَرَ مَنْ فِی الْأَرْضِ یضِلُّوک عَنْ سَبِیلِ اللهِ إِنْ یتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا یخْرُصُونَ» (انعام، ۱۱۵-۱۱۶) وفرحتُ بذلک فرحاً شدیداً.

دیلمی با آنکه از آیات و مکاشفات خود در اثبات نظرش استفاده کرده است اما به این نکته توجه نکرده است که تشخیص تقدم نقل بر عقل بر عهده عقل است و بنابراین عقل بر مسألۀ «تقدم نقل بر عقل یا تقدم عقل بر نقل» تقدم دارد.»