کتاب بی تفاوتی

کتاب بی‌تفاوتی نوشتۀ فاطمه علمدار در انتشارات اندیشه احسان به چاپ رسیده است. این کتاب، پژوهشی جامعه‌شناختی دربارۀ شناخت مؤلفه‌های سازندهٔ بی‌تفاوتی در جامعۀ ایران است و می‌خواهد با ایجاد درک مشترک از رفتار بی‌تفاوت‌ نزد افکار عمومی و شهروندان، چگونگی انتخاب این موضع در کنش روزانهٔ شهروندان ایرانی را موردتوجه قرار دهد.

درباره کتاب بی‌ تفاوتی

یکی از مقولات مهم اجتماعی، مسئلۀ بی‌تفاوتی اجتماعی است. شرایط دشوار اجتماعی حاکم بر جامعهٔ ایران در دههٔ اخیر و نوع مواجههٔ شهروندان ایرانی با بسیاری از پدیده‌های اجتماعی که درونمایهٔ پررنگی از بی‌تفاوتی در آن‌ها دیده می‌شود، ضرورت و اهمیت توجه به این مسئله را در مطالعات جامعه‌شناسی مضاعف می‌کند. علاوه بر شناخت مؤلفه‌های سازندهٔ بی‌تفاوتی و ایجاد درک مشترک از رفتار بی‌تفاوت‌ نزد افکار عمومی و شهروندان، فهم چگونگی انتخاب این موضع در کنش روزانهٔ شهروندان مسئلۀ مهمی است که باید موردتوجه قرار گیرد. این مهم با در نظر گرفتن این نکته که مردم در ایران در الگوهای تعاملی خود نه‌تنها واضح و ثابت نیستند بلکه بعضاً می‌توانند بسیار مبهم و پیچیده باشند و به‌سرعت میان الگوهای برابر و نابرابر و خودمانی و غیرخودمانی رابطه حرکت کنند و تعریف خود را از موقعیت‌های اجتماعی به ظرافت یا ناشیانه تغییر دهند مؤید ضریب دشواری و در عین‌ حال اهمیت پژوهش در حوزهٔ بی‌تفاوتی اجتماعی است.

این کتاب که بر مبنای رسالهٔ دکتری جامعه‌شناسی نویسنده نوشته شده مدخلی است برای فهم بیشتر کیفیت انتخاب «بی‌تفاوتی» در کنش روزمرهٔ ایرانیان. سؤالی که در این پژوهش به آن پاسخ داده خواهد شد این است که کنشگران ایرانی ساکن در شهر تهران، در سال‌های میانی دههٔ نود شمسی، متأثر از کدام عوامل تصمیم می‌گیرند در یک بافت تعاملی نسبت به وضعیتی که آن را نامطلوب تعریف می‌کنند، واکنشی را انتخاب و اجرا کنند که از نظر خودشان به‌معنای بی‌تفاوتی است و فرایند رسیدن به این انتخاب را چگونه توضیح می‌دهند و توجیه می‌کنند؟ 

کشف اینکه یک مسئله، چگونه در جریان تعاملات روزمرهٔ ایرانیان طرح و متولد می‌شود، چگونه افرادِ درگیر در مورد آن اظهارنظر می‌کنند، تحلیلش می‌کنند، زوایای مختلف آن را بررسی می‌کنند و برای ادعاهایشان استدلال می‌آورند و به‌ این‌ ترتیب مسئله بالنده می‌شود و در مرحلهٔ بعد، چگونه تصمیم می‌گیرند و به این جمع‌بندی می‌رسند که مناسب‌ترین واکنش در برابر این مسئله، بی‌تفاوت شدن به آن است و در نهایت بر مبنای این جمع‌بندی عمل می‌کنند و با بی‌تفاوتی از کنار آن می‌گذرند و تلاشی برای بهبود انجام نمی‌دهند، مسئلهٔ این کتاب است.

این کتاب ادعا نمی‌کند که بی‌تفاوتی وجه غالب خلقیات ایرانیان است؛ اما می‌خواهد بداند که ایرانی‌ها «بی‌تفاوتی» را چگونه تعریف می‌کنند و می‌فهمند، در چه شرایطی و با چه منطقی «بی‌تفاوتی» را انتخاب می‌کنند و در نهایت این انتخاب را چگونه تعریف و توجیه می‌کنند.

کتاب ۴ فصل کلی دارد با عنوان‌های:

فصل یکم: «بی‌تفاوتی» به‌مثابهٔ پدیده‌ای اجتماعی

فصل دوم: منطق فرهنگی انتخاب بی‌تفاوتی

فصل سوم: گونه‌شناسی بی‌تفاوتی اجتماعی

فصل چهارم: کلام آخر

خواندن کتاب بی تفاوتی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

به همۀ پژوهشگران حوزۀ جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب بی تفاوتی

«وقتی حرف از «بی‌تفاوتی» می‌شود، همهٔ ما می‌فهمیم که صحبت در مورد چیست. مفهوم بی‌تفاوتی از مفاهیمی است که همهٔ ما تعریفی از آن پیش خودمان داریم چون همهٔ ما، لاجرم تجربهٔ بی‌تفاوت شدن نسبت به برخی مسائل را داشته‌ایم. بی‌تفاوتی در این معنا یک مفهوم تخصصی نیازمند تعریف نیست.

ما انسانیم. انسان موجودی است محدود به زمان، مکان، امکانات و غیره. انسان محدود نمی‌تواند نسبت به همهٔ مسائلی که در طول زندگی‌اش با آن‌ها مواجه می‌شود، حساسیت نشان دهد و برای اثرگذاری بر آن‌ها تلاش کند! آدم‌ها در زندگی‌شان از کنار بعضی موقعیت‌ها به‌سادگی یا به زحمت می‌گذرند و از کنار برخی موقعیت‌های دیگر به هیچ قیمتی حاضر نیستند بگذرند و تمام هم و غم خود را به کار می‌برند که شرایط را به دلخواه خودشان تغییر دهند. اینکه چه می‌شود که یک شخص نوعی، نسبت به موقعیتی بی‌تفاوت می‌شود و نسبت به موقعیت دیگر بی‌تفاوت نمی‌شود، یک مسئلهٔ جامعه‌شناختی است که در پارادایم‌های مختلف جامعه‌شناسی پاسخ‌های مختلفی پیدا می‌کند. می‌توان بی‌تفاوتی اجتماعی را در یک جامعه، تنها به جبر ساختاری نسبت داد و هیچ نقشی برای اراده و انتخاب شخص قائل نشد و می‌توان بی‌تفاوتی را صرفاً رفتاری ناشی از ویژگی‌های خاص روانی فرد خاص درنظرگرفت و تلاشی برای رنگ اجتماعی دادن به این امر منحصربه‌فرد نشان نداد.

پارادایمی که این کتاب در آن نوشته شده، «روش‌شناسی مردم» است که توسط هارولد گارفینکل (۲۰۱۱-۱۹۱۷)، جامعه‌شناس بزرگ آمریکایی، ابداع شد. روش‌شناسی مردم، در دسته‌بندی ریتزر از پارادایم‌های جامعه‌شناسی در دستهٔ تفسیرگراها قرار می‌گیرد. به‌طورکلی، می‌توان گفت که وجه اشتراک همهٔ کارهای تفسیری، از ابتدایی‌ترین تا متأخرترین آنها، سؤال از «ساخت معنا» است. این‌که انسان‌ها چگونه خودشان، ارتباطاتشان و پدیده‌های اجتماعی را می‌فهمند و براساس فهمشان، این پدیده‌ها معنادار می‌شوند و می‌توان الگوهایی از حضورشان در حیات جمعی و فردی کنشگران کشف کرد و نظم‌هایی را یافت که امکان و تداوم زندگی اجتماعی را بر بستر آنها محقق می‌شود.»