کتاب رئالیسم عرفانی

کتاب رئالیسم عرفانی؛ مقایسه تذکره‌نگاری تصوف با رئالیسم جادویی با تاکید بر آثار مارکز نوشتۀ محمد رودگر است. این کتاب را نشر صاد منتشر کرده است.

درباره کتاب رئالیسم عرفانی

عناصر داستانی موجود در حکایات تذکره‌های تصوّف دقیقاً مطابق با ساختار رئالیسم جادویی نیستند و طبیعی است که با یکدیگر متفاوت باشند؛ ولی بااین‌حال نزدیک‌ترین متون ادبی به ساختار این شیوهٔ ادبی هستند. مقایسهٔ این متون کهن با یک شیوهٔ داستانی مدرن، بی‌تردید نتایج ارزشمندی در برخواهد داشت. کتاب رئالیسم عرفانی این کار باتکیه‌بر برترین متون از هر طرف، در دو بخش ساختاری و مبنایی صورت‌گرفته است. در بخش «مقایسهٔ ساختاری»، همچنین به برترین شگرد رئالیسم جادویی اشاره می‌شود که همانا «شگرد باورپذیری» است. تذکره‌نگاران صوفی نیز به باورپذیر جلوه‌دادن کرامات و خوارق عادات توجه بسیار نشان داده‌اند و اما در «مقایسهٔ مبنایی» ازآنجاکه رئالیسم جادویی به درآمیختگی رئال با جادو و خیال تأکید دارد، دیدگاه صوفیه دربارهٔ عالم مثال و خیال مطرح می‌شود. درنهایت مشخص می‌شود که شباهت‌های آثار نویسندگانی چون مارکز با تذکره‌های صوفیانه، بیشتر به ساختار و تکنیک‌های داستانی این متون مربوط است. مبانی تصوّفی که در تذکره‌های عرفانی به طور کامل جریان دارد و صوفیه باتوجه‌به این مبانی، به ساختار روایی - داستانی خاص خود رسیده‌اند، آن‌چنان مدنظر رئالیسم جادویی نبوده است. از این منظر، نگاه نویسندگانی همچون مارکز به این متون، همه‌جانبه نبوده و دچار کاستی‌هایی است که با کمک دو بحث نظری عالم مثال و خیال در عرفان نظری، قابل‌درک است. امید است مقایسهٔ تذکره‌نگاری تصوف با رئالیسم جادویی بتواند گامی مؤثر در مسیر دستیابی به یک مکتب داستانی بومی منطبق با فرهنگ، دین، فلسفه و عرفان این سرزمین باشد.

خواندن کتاب رئالیسم عرفانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

افراد علاقه‌مند به داستان‌ها و پژوهش‌های عرفانی می‌توانند از خواندن این کتاب لذت ببرند.

بخشی از کتاب رئالیسم عرفانی

«پس از دهه‌های طولانی تقلید از غرب، سال‌هاست که پژوهشگران در پی تبیین هنر و ادبیات دینی برگرفته از فرهنگ ملی و بومی برآمده‌اند. بی‌گمان، برترین منبع موجود برای دستیابی به این هدف، آثار به‌جای‌مانده از اهل تصوف و عرفان اسلامی است که به نظر می‌رسد بیگانگان در بهره‌گرفتن از آن، پیشی گرفته‌اند. برای درک درست این آثار، باید توجه داشت که آموزه‌های آن مبتنی بر عرفان نظری است که لوازم فراوان دینی، فلسفی، ادبی و... برای فهم آن مترتب است. همواره جای خالی پژوهش‌هایی در این حوزه حس می‌شود. کسانی که بدون درنظرگرفتن ریشه‌های معرفتی و هنری متون صوفیه و تنها از زاویهٔ ادبی یا تاریخی صرف به این متون نگریسته‌اند، اغلب به بیراهه رفته‌اند. ازطرفی هم باید توجه داشت که به‌هیچ‌وجه یک اتفاق خوب در این زمینه نمی‌افتد مگر آنکه بتوان از پس تفسیر و تبیین درست این متون برآمد. نویسندگان ادبیات داستانی کشور تلاش‌هایی برای رجوع به این تراث عظیم داشته‌اند؛ ولی از پس مقدمات سخت فلسفی و معرفتی آن برنیامده‌اند. متون روایی - داستانی تصوف همچنان دست‌نخورده باقی مانده؛ هیچ‌گاه مکتب هنری، ادبی و ملی برخاسته از این تراث شکل نگرفته است. در کل حوزهٔ جغرافیای فرهنگ اسلام و ایران، اصولاً هیچ‌گونه مکتب و یا حتی یک جریان ادبی مستقل، شناخته‌شده و تأثیرگذار همانند جریان رئالیسم جادویی در ادبیات داستانی وجود ندارد. همین باعث شده است که فرهنگ، هنر و حتّی عرفان اسلامی در جهان ناشناخته باقی بماند. همواره هنر و ادبیات، زبان عرفان و تصوّف بوده است و فقدان یک مکتب هنری جریان‌ساز در ایران معاصر، باعث شده است که آثار خوب هنری و ادبی این سرزمین هیچ‌گاه در دنیا عرضه نشود؛ به‌خوبی دیده نشود و نتواند تأثیرگذار باشد. به زبان ساده، امروزه یک رکود آزاردهنده در هنر و به‌خصوص ادبیات ایران حاکم است. با اینکه ادبیات داستانی، رمان و داستان کوتاه بیشترین تیراژ نشر را در این کشور به خود اختصاص داده، هیچ‌گاه نتوانسته است جایگاه فرهنگی خود را دریابد و آنگاه به نقش جهانی و منطقه‌ای خود بیندیشد.

حال که چنین معضلی نهادهای فرهنگی و جنبش‌های ادبی و هنری را با خود درگیر کرده، باید توجه داشت که یکی از برترین راه‌حل‌ها «رجوع به خود» و ازجمله فرهنگ اصیل عرفانی -ایرانی است.»