کتاب مبانی نظری ترجمه

کتاب مبانی نظری ترجمه نوشتهٔ جولیان هاوس و ترجمهٔ فاطمه نوری و محمود افروز و محمد امیریوسفی است و انتشارات کنکاش آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب مبانی نظری ترجمه

این کتاب برای آشنایی شما با روش‌ها و ایده‌های حوزه‌ٔ مطالعات ترجمه طراحی شده است. نیازی نیست که شما دانش پیش زمینه‌ای در این حیطه داشته باشید. البته معنایش این نیست که ارائه موضوعات مربوط به حوزهٔ ترجمه در این کتاب بسیار ساده در نظر گرفته شده و درنتیجه اطلاعات داده شده نیز تحریف شده است. بلکه، آنچه شما در این کتاب می‌خوانید، اطلاعاتی معتبر، واضح و مورد علاقه‌ٔ خواننده هستند. در بخش اول این کتاب، ترجمه تعریف و توصیف می‌شود. بنابراین فصل اول به جنبه‌های مثبت و منفی رایج ترجمه نگاهی می‌اندازد و ماهیت ترجمه‌ را اساساً شکل ثانویه‌ٔ ارتباط توصیف می‌کند که شامل دو مرحله است. مرحلهٔ اول یعنی آنجایی که مترجم متن مبدأ را درک و دریافت می‌کند و مرحله‌ٔ دوم زمانی که آن را به زبان مقصد بر می‌گرداند. بخش دوم این فصل به بررسی و مرور چگونگی فرآیند و نظریهٔ ترجمه در طول تاریخ می‌پردازد. در این فصل شما مواردی درباره‌ٔ سنت غنی ترجمه یاد می‌گیرید، اینکه چگونه با گذشت زمان شهرت مترجمان تغییر یافته است و ترجمه‌ها چه تاثیری بر بهبود و پیشرفت زبان مادری داشته‌اند. دوگانگی بین ترجمه‌ٔ آزاد و ترجمه‌ٔ تحت‌الفظی توصیف می‌شود، که تحت عناوین متفاوتی در گذر زمان رخ می‌دهد و ارتباطش با ترجمه نشان داده می‌شود. جنبهٔ گمراه‌کننده‌تر ترجمه، استفاده از آن برای تسلط جمعیت‌های بومی‌ در بسیاری از جاهای دنیاست.

در بخش انتهایی این فصل که بیشتر مقدمه محسوب می‌شود، دو نوع دوگانگی دیگر یعنی ترجمه تحت عنوان هنر یا علم و ترجمه تحت عنوان فرآیند یا محصول مورد بازبینی قرار می‌گیرند. غالبا به ترجمه‌ٔ تحت الفظی هنر دوباره خلق کردن نسبت داده می‌شود. انواع متون دیگر که در مجموع، متون کاربردی، محسوب می‌شوند، با روشی علمی‌تر مورد بررسی قرار می‌گیرند.

در بحث‌های مطالعات ترجمه اغلب بین ترجمه به عنوان یک محصول نهایی یا ترجمه به عنوان فرآیندی که حین خود ترجمه رخ می‌دهد، تمایزی قایل می‌شوند. تمایز رایج دیگر به دو نوع اساسی واسطه‌گری مربوط می‌شود: ترجمهٔ (نوشتاری) و ترجمهٔ شفاهی (گفتاری). صرف نظر از توصیفی خلاصه و مختصر از ترجمهٔ شفاهی، این کتاب در کل مورد ترجمه‌ٔ نوشتاری است.

دوگانگی دیگر، تقابل ترجمهٔ انسانی و ترجمه با واسطه‌گری رایانه است. اینک به پیشرفت‌های اخیر در ترجمه به کمک رایانه نگاهی می‌اندازیم که با پیشرفت دانش فنی آسان‌تر شده است. البته پاسخ به این سوال که آیا در آینده‌ای نزدیک رایانه‌ها باعث می‌شوند ترجمه‌های انسانی از بین بروند، قطعا منفی است.

سپس به ترجمه به عنوان پدیده‌ای بین فرهنگی نگاهی می‌اندازیم. ترجمه ارتباطی بین فرهنگی است چراکه تنها شامل دو زبان نمی‌شود بلکه دو فرهنگ را درگیر می‌کند. ترجمه‌ٔ موارد فرهنگی خاص در متون مبدا (اصلی) اغلب دشوار است. اگرچه، نباید در تفاوت‌‌های فرهنگی اغراق نمود. بخش پایانی این فصل به شما می‌گوید که امروزه فعالیت‌های ترجمه آهنگ حرکت مبهوت کننده‌ای دارند و به سرعت در حال رشد و پیشرفت هستند و در مورد چرایی آن توضیح می‌دهد.

فصل دوم قابلیت و توانش ترجمه را شرح می‌دهد، توانایی که هر مترجم حرفه‌ای باید داشته باشد. قابلیت ترجمه شامل سه قسمت می‌شود: توانایی فهم متن اصلی، توانایی انتقال پیام از متن مبدأ به متن مقصد، تسلط بر منابع زبان‌شناختی زبان مقصد. در این میان، مورد دوم قابلیت اصلی محسوب می‌شود. توانایی مترجم در عمل ترجمه «بین دو زبان» بر این دلالت دارد که لزوما هر دو زبانه‌ای خود به خود یک مترجم قابل نیست. نقش دانش در شکل‌های مختلفش به عنوان بخش اصلی قابلیت ترجمه بیشتر آشکار می‌شود.

در فصل سوم، ما از دیدگاه‌های مختلف به ترجمه نگاه می‌کنیم. اولین دیدگاه که پیشینه‌ای طولانی و ارزشمند دارد، دیدگاه زبان شناسی است.

دیدگاه دوم در مورد نظام های فرهنگی و ادبی است، و در اینجا ما نگاهی داریم به مکاتب و مدارس گوناگون ترجمه که در مورد ترجمه‌ٔ ادبی تحقیق و بررسی می‌کنند. دیدگاه سوم در مورد مفهوم اجتماعی- فرهنگی یک ترجمه است. در اینجا ما مکاتبی از جمله مکاتب پسامدرن، پسا ساختارگرا، پسا مستعمراتی، کارکردگرایانه را بررسی می‌کنیم که تمرکز و تأکیدشان بر این مفهوم خاص است. در نهایت ترجمه از این دیدگاه مورد بحث قرار می‌گیرد که متن را دوباره و از روی قراین بازسازی می‌کند. در اینجا مکاتب کاربردی و کارکردگرایانه‌ٔ نظام مند و نیز تجزیه و تحلیل گفتمان شرح داده می‌شوند، و اینکه آن‌‌ها برای توضیح این مورد که در حین ترجمه دقیقا چه اتفاقی می‌افتد، واقعاً مفید هستند. فصل چهارم نقش فرهنگ و روش فکری در ترجمه را شرح می‌دهد. در اینجا ما اول مفهوم فرهنگ در روش های علمی مختلف را بررسی می کنیم و سپس به بررسی این مورد می‌‌پردازیم که چگونه فرهنگ با مفاهیمی‌همچون ذهن‌گرایی‌ها، شخصیت‌های ملی یا کلیشه‌ها پیوند خورده است، مفاهیمی‌که نشان داده شده، اهمیت اندکی در ترجمه داشته اند. مفاهیم سودمندتر، فرهنگ‌های کوچک، مجموعه‌ای از طرزکارها، فرا گوناگونی و نیز دیدگاه اخیر جامعه‌شناسی-روانشناختی در مورد فرهنگ هستند. در این فصل ما این مورد را نیز بررسی می‌کنیم که کدام روش فکری مورد نظر ترجمه است.

امروزه روش فکری، مفهومی‌به روز است، تا حدی که اکنون آشکارسازی تعصبات مسلکی، جایگاه اصلی مطالعات ترجمه را اشغال نموده است. تکمیل ایده‌ٔ تعصب مسلکی نویسنده‌ٔ اصلی، برای مخاطبان ترجمه اهمیت دارد و مورد توجه آن‌هاست. مفهوم «قصد مخاطب »که بر گرفته از مکتبی ادبی است، نیز به این بحث مربوط می‌شود. بخش دوم کتاب چندین مفهوم بحث برانگیزتر در نظریه ی ترجمه را مورد بررسی قرارمی‌دهد.

فصل پنجم نگاهی دارد به این سوال قدیمی ‌که چرا و چه زمانی ترجمه امکان پذیر است. بحث حول محور نسبیت زبان شناختی می‌چرخد، طرز فکر‌ی که می‌توان آن را در طول قرون گذشته دنبال نمود. نسبیت زبان شناختی دلالت بر این دارد که زبان بر رفتار و تفکر شما تاثیر می‌گذارد. اگر«نظریه‌ٔ نسبیت زبان شناختی قوی»درست بود، ترجمه غیر ممکن می‌شد. اگرچه این نظریه رد شده است و مباحثات دیگری مبنی بر امکان ترجمه وجود دارد، اما استثناهایی وجود دارند که محدودیت‌های واقعی ترجمه‌پذیری هستند. سپس در فصل ششم این سوال پرسیده می‌شود: آیا ترجمه‌های جهانی وجود دارند؟ در ابتدا ما تمامی‌ کتاب‌ها و مقالات راجع به زبان‌های جهانی را بررسی می‌کنیم و سپس به سوال سر فصل پاسخ می‌دهیم. پاسخ سوال منفی است و دلایل زیادی برای پشتیبانی از این نقطه نظر ارائه می‌شود. این سوال که چگونه ما بفهمیم چه زمانی یک ترجمه خوب است در فصل هفتم مورد بررسی و کاوش قرار می‌گیرد.

در اینجا از هردو رویکرد خلاصه‌ای داریم، هر کدام به شیوه‌ٔ خودش سعی بر یافتن پاسخ‌هایی برای ارزیابی ترجمه‌ها دارد و اینکه از تنها مدل موجود از ارزیابی کیفیت ترجمه که کاملاً به نتیجه رسیده، شرحی با جزییات ارائه دهد.

سپس در فصل هشتم این سوال مطرح می‌شود: هنگاهی که مترجمان ترجمه می‌کنند، در ذهنشان چه می‌گذرد؟ در این فصل در مورد شیوه‌های گوناگون نگاه به فرآیند ترجمه، بحث می‌شود. از شیوه نامه‌های تفکر با صدای بلند گرفته تا روش‌های تجربی مانند ردیابی چشم و ثبت و ضبط فشارها و ضربه‌های وارد شده به صفحه کلید توسط مترجم و همچنین تلاش‌های زبان شناسی عصب شناسی که جعبه‌ٔ سیاه مترجم را مورد بررسی قرار می‌دهند. این فصل تنها یک فصل توصیفی نیست بلکه تلاشش بر این است که روش‌های گوناگون کاربردی در این شاخه‌ٔ تحقیقی شناختی را مورد ارزیابی قرار دهد.

فصل نهم استفاده از پیکره‌ها در مطالعات ترجمه را توضیح می‌دهد، پیشرفت آن را از اوایل دهه‌ٔ ۱۹۹۰ تا کنون دنبال می‌کند. مثال‌هایی از کار پیکره ارائه می‌دهد و کارکرد انواع گوناگون پیکره‌ها را توصیف می‌کند. مدل کنونی پیکره‌ها نباید به اشتباه‌ نظریه‌ٔ جدیدی در نظرگرفته شود، بلکه در واقع شیوه‌ای است که از طریق قدرت رایانه ها در ذخیره سازی و دستکاری انبوه گسترده‌ای از اطلاعات، کار را آسان می‌کند. در فصل ده نگاهی می‌اندازیم به این موضوع که چگونه ترجمه به دلیل جهانی شدن و دیجیتالی شدن، تغییر کرده است و اینکه امروزه جهانی شدن زبان انگلیسی چطور بر ترجمه تاثیر می‌گذارد. ترس از محدود شدن ترجمه به دلیل تسلط یک زبان خاص، رد می‌شود و مثال‌هایی ارائه می‌شود تا نشان دهد اهمیت ترجمه همچنان ادامه دارد.

فصل پایانی کتاب به ترجمه «در دنیای واقعی» اختصاص می‌یابد. بنابراین، فصل یازدهم نگاهی انتقادی دارد به اینکه چگونه ترجمه در یادگیری و آموزش زبان مورداستفاده قرار گرفته است. در ابتدا ما نقش ترجمه در طول قرون متوالی را دنبال می‌کنیم برای اینکه دلیل تداوم فهم نادرست از ماهیت ترجمه را نشان دهیم. فصل با مثال‌هایی از استفاده‌ٔ جایگزین از ترجمه پایان می‌یابد که وابسته به اهداف ارتباطی‌اش می‌باشد. فصل پایانی به بررسی ترجمه تحت عنوان فعالیتی حرفه‌ای در موقعیت‌های مختلف می‌پردازد. این فصل در ابتدا ترجمه‌ٔ مورد استفاده در آموزشگاه‌های چند زبانه و جوامع چند فرهنگی و چند زبانی را تحت پوشش قرار می‌دهد، در جاهایی که مهاجرت‌های گسترده‌ٔ اخیر، اهمیت فزاینده‌ای به ترجمه بخشیده است. گرایش‌های جدید مطالعات ترجمه همچون تاریخچه‌ٔ کوچک (میکرو هیستوری) ذکر می‌شوند، گرایشاتی که نوشته‌های مترجمان، یاد داشت ها، تجدید نظرها و مصاحبه‌های آن‌ها در مورد ترجمه‌ٔ واقعی را مورد مطالعه قرار می‌دهند.

سپس ما به محیط کاری مترجم نگاهی می‌اندازیم، که شامل شیوه‌های ترجمه‌ٔ مدرن هم چون ابزار‌های ترجمه به کمک رایانه، روش‌های بومی‌سازی و مدیریت پروژه می‌شود.

امروزه بخش مهمی‌از کار مترجمان به اصول اخلاقی و پذیرش مسئولیت کارشان مربوط می‌شود، که می‌تواند به معنای نپذیرفتن ترجمه‌ٔ متون نژادپرستانه، جنسیت گرایانه و یا هر متن اهانت آمیز‌ی باشد. مترجمان هنگامی‌که در موقعیت‌های جنگ و کشمکش قرار می‌گیرند نیز با مسائل اصول اخلاقی مواجه می‌شوند. در نهایت این فصل شیوه‌ای از ترجمه که اهمیت روزافزونی برای مترجمان دارد یعنی ترجمه‌ٔ صوتی- تصویری را مورد بررسی قرار می‌دهد. شاخه‌ای ازاین رشته که اکنون مترجمان غیر حرفه‌ای نیز در رسانه‌های گوناگون در آن فعال هستند. این کتاب واژه نامه‌ای گسترده و بخش منابع را نیز ارائه می‌کند.

خواندن کتاب مبانی نظری ترجمه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ ترجمه پیشنهاد می‌کنیم.