کتاب گفت و‌ گوی معلم و فیلسوف

کتاب گفت و‌ گوی معلم و فیلسوف نوشتهٔ خسرو باقری است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی در باب تعلیم‌وتربیت و فلسفه.

درباره کتاب گفت و‌ گوی معلم و فیلسوف

کتاب گفت و‌ گوی معلم و فیلسوف گفت‌وگویی میان یک معلم و یک فیلسوف را در بر گرفته است. گفت‌وگوها از مسیرهای مختلف گذر کرده و جنبه‌های گوناگونی را در بر گرفته است؛ مثلاً اینکه آموزش و یادگیری به‌طور اجتناب‌ناپذیری جنبهٔ فلسفی دارد، نظر و عمل همچون تاروپودی در هم تنیده‌اند، فهم مفاهیم تعلیم‌وتربیت نیاز به جرح و تعدیل‌های مفهومی دارد و... . این کتاب به قلم خسرو باقری، شامل مقدمه و شش گفت‌وگو است. در گفت‌وگوی نخست، ضرورت توجه معلم به فاصله و ضرورت توجه به فلسفه به‌اختصار بازکاوی شده است. در گفت‌وگوی دوم پس از وضوح اندکی که در فصل نخست فراهم آمده، چیستی فلسفه با تفصیل بیشتری به بحث گذاشته شده است. در گفت‌وگوی سوم، رابطهٔ نظر و عمل در کانون توجه قرار گرفته است. در گفت‌وگوی چهارم نوبت به مناسبات میان فلسفه و تعلیم‌وتربیت و نحوهٔ تناظری که مسائل و مباحث این دو حوزه با هم توانند داشت، رسیده است. در گفت‌وگوی پنجم سعی بر آن بوده است که معلم با فیلسوفانِ تحلیلی تعلیم‌وتربیت ملاقات و گفت‌وگو کند و کالبدشکافی آنان درمورد مفاهیم تعلیم‌وتربیت را از نزدیک ببیند و بر پیچ‌وتاب این جراحی‌های مفهومی اِشراف بیابد. در گفت‌وگوی آخر، بومی یا جهانی‌بودن تعلیم‌وتربیت مورد بحث قرار گفته است.

خواندن کتاب گفت و‌ گوی معلم و فیلسوف را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب تعلیم‌وتربیت و فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب گفت و‌ گوی معلم و فیلسوف

«معلم و فیلسوف در قهوه‌خانهٔ سنتی مشغول تناول غذایی سنتی‌اند. معلم که نقش میزبانی را به عهده د ارد مراقب است در پذیرایی کم و کسری نباشد. بعد از صرف غذا بار دیگر برمی‌خیزد و این بار با دو قطعه شیرینی به عنوان پس غذا می‌آید، آن را روی میز می‌گذارد و صحبت را شروع می‌کند.

م: حالا وقت آن است که بیاییم سراغ تعلیم و تربیت. ما به این نتیجه رسیدیم که فیلسوفان نگاه بنیادی به امور می‌کنند. پس هنگامی که فلسفه با تعلیم و تربیت ملاقات می‌کند، باید منتظر نگاه بنیادی به تعلیم و تربیت باشیم. خوب، این نگاه بنیادی چگونه انجام می‌شود؟ چه‌طور می‌توانیم نگاهی بنیادی به تعلیم و تربیت داشته باشیم؟

ف: هنگامی که مسائل خاص تعلیم و تربیت را از منظر فلسفی مورد توجه قرار دهیم، چنین نگاه بنیادینی رخ می‌نماید.

م: خوب، مسائل خاص تعلیم و تربیت مشخص‌اند؛ برخی درشت و برخی ریزند. من، به عنوان معلم، گاه و بیگاه با چنین مسائلیدست و پنجه نرم می‌کنم: گاهی کل جریان تعلیم و تربیت را زیرسؤال می‌برم و می‌گویم از این که بچه‌ها بیایند و دوازده سال در مدرسه درس بخوانند و بعد هم به دانشگاه بروند و چندین و چند سال نیز آنجا درس بخوانند، چه هدف و مقصودی داریم. گاه نیز با مسائل ریزتری درگیر هستم، مانند این که آیا برنامه درسی مدرسه خوب طراحی شده است یا می‌توانست بهتر از این باشد به طوری که بچه‌ها از درس زده نشوند، یا این که آیا روش‌هایی که ما در تدریس یا ارزشیابی بکار می بریم، روش‌های مناسبی هستند یا نه.

ف: خوب، همین سه دسته مسئله را که نم بردی در نظر بگیریم:

هدف، برنامه، روش. به این مسائل می‌توان از منظرهای مختلفی نگاه کرد و راه‌حل‌های متفاوتی متناسب با هر منظر مطرح کرد. به طور مثال، اگر شما، مانند برنامه‌ریزان اقتصادی کشور، از منظر اقتصادی به این مسائل نگاه کنید، به آن‌ها پاسخ‌هایی متناسب با این منظر خواهید داد، مانند این که هدف از رفتن به مدرسه و دانشگاه این است که افراد بتوانند در رشد بنیه تولیدی کشور نقش داشته باشند؛ برنامه درسی باید طوری تنظیم شود که بچه‌ها کار یاد بگیرند و، بنابراین، درس‌هایی مانند ادبیات نباید جای زیادی را اشغال کنند؛ سرانجام، روش‌های تعلیم و تربیت هم باید طوری طراحی شوند که بچه‌ها را دست به کار بار آورند.

م: خوب، حالا اگر بخواهیم این منظر اقتصادی را کنار بگذاریم و از منظر فلسفی به این مسائل تعلیم و تربیت نگاه کنیم، چه خواهیم دید؟

ف: البته، نگاه کردن از منظر فلسفی به معنای کنار گذاشتن منظرهای دیگر نیست، بلکه در نهایت باید همه منظرهای مهم مطرح باشند و با هم تعامل داشته باشند و همدیگر را تعدیل کنند. به هر حال، از منظر فلسفی، نگاه متفاوت می‌شود. فیلسوف، با نگاه بنیادینی که دارد، مسئله تو را در مورد هدف تعلیم و تربیت با امر بنیادی‌تری مانند هدف از بودن و زندگی کردن آدمی به طور کلی گره می‌زند؛ این که مقصود از قریب بیست سال تلاش در مدرسه و دانشگاه چیست با این که مقصود آدمی از زندگی کردن در این دنیا چیست، ارتباط می‌یابد. فیلسوف بر آن است که نباید هدف این بیست سال را جدا افتاده از کل زندگی انسان تعریف کرد بلکه باید جایگاه این مقطع بیست ساله را در کل پازل زندگی انسان جست‌وجو کرد؛ در غیر این صورت، ممکن است همه این بیست سال بیهوده و بی‌معنا جلوه‌گر شود. از سوی دیگر، فیلسوف مسئله تو را در مورد برنامه درسی با مسئله بنیادی دیگری، مانند این که ابعاد وجودی انسان چیست یا دانش چیست، گره می‌زند. وقتی که ابعاد وجودی انسان مشخص گردد، ممکن است ادبیات هم به اندازه فیزیک و مکانیک یا بیشتر از آن‌ها در برنامه درسی جایگاه معتبری بیابد. سرانجام، مسئله تو در مورد روش‌های تعلیم و تربیت، در نگاه فیلسوف، با اموری گره می‌خورد مانند این که ماهیت دانش یا ارزش چیست و به اقتضای آنها چه روش‌هایی برای کسب هر شاخه‌ای از دانش، یا مواجهه مناسب با ارزش‌های فرهنگی، متناسب‌تر خواهد بود.»