کتاب اندیشه ابن خلدون

کتاب اندیشه ابن خلدون نوشتهٔ محمدعابد الجابری و ترجمهٔ احمد فرادی اهوازی است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است. نویسنده در این اثر از عصبیت و دولت که نمودهای یک نظریهٔ خلدونی در باب تاریخ اسلام) سخن گفته است.

درباره کتاب اندیشه ابن خلدون

کتاب اندیشه ابن خلدون از آثار اولیه و عمدهٔ اندیشمند معاصر محمد عابد الجابری است. محمد عابد الجابری در این اثر، این فرضیهٔ عام را مطرح کرده است که فهم تطور و صیرورت تاریخ عربی اسلامی از مجرای نظرات ابن‌خلدون در باب این تاریخ بهتر صورت می‌گیرد. او بعدها این فرضیه را پرورش داد تا برای مثال در مجموعهٔ «نقد عقل عربی» بر پایهٔ نظر ابن‌خلدون عوامل مؤثر بر تکوین عقل سیاسی عربی را عقیده (عامل ایدئولوژیک) و قبیله (ساختار اجتماعی و سیاسی) و غنیمت (عامل اقتصادی) معرفی کند؛ یعنی همان عواملی که پیش‌تر در این کتاب برجسته کرده بود. تأثیرپذیری محمد عابد الجابری از ابن‌خلدون در تمامی آثار او نمایان است. این تأثیرپذیری حتی در به‌کارگیری مفاهیم و الفاظ نیز قابل ردگیری است. در کتاب حاضر عمق، کلیت و نوآوری اندیشه‌های ابن‌خلدون نشان داده شده است. 

کتاب حاضر در ۱۶ فصل نگاشته شده که عنوان آن‌ها عبارت است از «دوران پسرفت و انحطاط»، «اندر میان علم و سیاست»، «از نکبت تا مقدمه»، «در میان عقلانیت و عقلانیت‌گریزی»، «از تاریخ تا علم عمران»، «علم عمران، موضوع و روش»، «سازهٔ هرمی‌شکل علم عمران خلدونی»، «هویت علم عمران، تلخیص و مناظره»، «جغرافیای عمران، نحله‌های معیشتی و تفاوت‌های فردی و اجتماعی»، «نظریهٔ عصبیت، عصبیت و مبارزهٔ عصبیتی»، «نظریهٔ عصبیت، عصبیت و مُلک»، «نظریهٔ عصبیت، گونه‌های مُلک و انواع سیاست‌ها»، «دولت و دگرسانی آن، چرخهٔ عصبیتی»، «دولت و دگرسانی آن، از خشونت بادیه‌نشینی تا نرمخویی حضارت»، «دولت و دگرسانی آن، حضارت تباه‌کنندهٔ عمران» و «تمامیت و یکپارچگی اندیشهٔ خلدونی . و عامل اقتصادی».

خواندن کتاب اندیشه ابن خلدون را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ آرای اجتماعی متفکران مسلمان پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب اندیشه ابن خلدون

«از خصالی که گواه و نشانهٔ کشورداری [ایشان است،] بزرگداشت علما و شایستگان و اشراف و خداوندان حَسَب و اصناف بازرگانان و مردمان غریب و بی‌کس و گماشتن افراد مردم به مناصب و درجاتی است که سزاوار آن می‌باشند، وگرنه گرامی داشتن قبایل و خداوندان عصبیت‌ها و عشایری که در شَرف و بزرگواری دم از هم‌سری می‌زنند و با آنان در مجد و عظمت در کشمکش‌اند و در توسعه بخشیدن جاه و عظمت با ایشان شرکت می‌جویند، امری طبیعی است و اغلب محرک آنان به بزرگداشت ایشان، حس جاه‌طلبی یا بیم از عشایر ارجمند یا توقع احترام و تجلیل متقابل از آن‌هاست. ولی گرامی داشتن کسانی که مانند گروه نخستین (یعنی بازرگانان و علما و. تا آخر) نه عصبیتی دارند تا مایهٔ بیم باشد و نه جاهی که بدان امید بندند، به هیچ رو مورد شک واقع نمی‌شود و خالصانه و بی‌شائبه است. و منظور از توجه و عنایت به چنین کسانی تنها بزرگواری و فرمانروایی حقیقی و رسیدن به مرحلهٔ کمال فضایل و خصال پسندیده است. پادشاهانی که بدین شیوه مردم را مشمول عواطف خویش می‌کنند، به سیاست کلی مردم‌داری و تمام جزئیات آن اهتمام می‌ورزند، زیرا بزرگداشت همگنان و اقران در میان قبیله و خویشاوندان از لحاظ سیاست خصوصی ضرورت دارد و گرامی داشتن مهمانان و بیگانگانی که از خارج وارد می‌شوند و از خداوندان فضیلت یا واجد خصوصیات دیگرند، مایهٔ کمال فضیلت ایشان در سیاست عمومی و کلی می‌شود، زیرا احترام به صلحای دین و علما از نظر توسل جستن به ایشان در اقامهٔ مراسم شریعت لازم است و گرامی شمردن بازرگانان سبب تشویق ایشان می‌گردد و، در نتیجه، سود سرمایهٔ آنان تعمیم می‌یابد. و مراعات جانب غریبان و بیگانگان از مکارم اخلاق به شمار می‌رود و رساندن مردم به مراتبی که شایستگی آن را دارند از انصاف و عدالت است. و اگر خداوندان عصبیت و قدرت قبیله‌ای به چنین خصالی متصف باشند، می‌توان پی برد که آنان به راستی سیاست عمومی یا کشورداری و پادشاهی [ملک] را پیشهٔ خویش ساخته‌اند.

این‌ها همان خصالی است که صلاحیت تصدی ریاست و پادشاهی را ایجاد می‌کند و آشکار است که داشتنشان می‌طلبد که دارنده‌شان رئیس یا پادشاه باشد یا دست‌کم در حال تصاحب ریاست عامه، یعنی پادشاهی است. از این رو، این خصال جز در مرحلهٔ بنیان‌گذاری دولت هستی نمی‌پذیرد.

به طور فشرده می‌توان‌گفت که رابطهٔ خداوند دولت با اهل عصبیتش بر پایهٔ سیاست گردهم‌آوری دل‌هاست: دل‌های افراد عشیره و خاندان‌های نزدیک و دور. اما سیاست و شیوهٔ برخورد عصبیت غالب با عصبیت مغلوب باز با هدف گردهم‌آوری یا به دست آوردن دوستی، یاوری و حمایت آنان است. و بر این اساس روابط حاکم، چه در سطح سیاست خصوصی و چه در سطح سیاست عمومی، همان رابطهٔ گردهم‌آوری دل‌هاست با تمام معناهایی که این عبارت در بر می‌گیرد.»