کتاب صور بنیانی حیات دینی

کتاب صور بنیانی حیات دینی نوشتهٔ امیل دورکیم و ترجمهٔ باقر پرهام است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب صور بنیانی حیات دینی

هدف کتاب صور بنیانی حیات دینی مطالعه‌ٔ بدوی‌ترین و ساده‌ترین دینی‌ است که بشر تاکنون بدان پی برده است. این کتاب می‌خواهد این شکل از دین را تحلیل و تبیین کند. ساده‌ترین دینی که بشر تاکنون بدان پی برده آن دستگاه دینی است که دو شرط زیر را دارا باشد: نخست اینکه در جوامعی بدان بربخوریم که سازمان آن‌ها از دیدگاه سادگی بالادست نداشته باشد؛ علاوه بر این، باید چنان باشد که برای تبیین آن به هیچ عنصری که از دینی متقدم بر آن به عاریت گرفته شده باشد نیاز نداشته باشیم.

امیل دورکیم، جامعه‌شناس بزرگ می‌کوشد تا ترتیب سازمان‌یافتگی عناصر این مجموعه‌ٔ دینی را با دقت و امانتی که از مردم‌شناس یا مورخ انتظار می‌رود شرح دهد. ولی کار او به همین‌جا پایان نمی‌یابد. مسائل جامعه‌شناسی با مسائل تاریخ و مردم‌شناسی فرق دارد. هدف جامعه‌شناسی شناختن صور برافتاده‌ٔ تمدن فقط به منظور شناختن و بازسازی آن‌ها نیست. هدف جامعه‌شناسی، بیش از هر چیز تببین واقعیت فعلی است که به دلیل نزدیک بودنش با ما می‌تواند، در نتیجه، بر تصورات و اعمال تأثیر بگذارد: واقعیت مورد بحث همان انسان، یا دقیق‌تر بگوییم، انسان امروزی است.

خواندن کتاب صور بنیانی حیات دینی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران رشته‌های جامعه‌شناسی و فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب صور بنیانی حیات دینی

«برای آن که بدوی‌ترین و بسیط‌ترین دینی را که در مشاهده می‌توان شناخت بیابیم، نخست باید دید که مقصود ما از دین چیست؛ چون اگر غیر از این باشد با این خطر روبه‌رو خواهیم بود که یا دستگاهی از فکرت‌ها و اعمالی را که هیچ دخلی به دین ندارند دینی بنامیم، یا از کنار امور واقع دینی بگذریم بی‌آنکه بتوانیم سرشت راستین آن‌ها را بشناسیم. آنچه نشان می‌دهد که چنین خطری به هیچ وجه زاییده خیال نیست و ما هم اصلا بر سر آن نیستیم تا وقت و همت خود را صرف این کنیم که صورت ظاهر کار از نظر روش‌شناسی درست باشد، این است که دانشمندی چون فریزر که علم تطبیقی ادیان اینهمه به وی مدیون است، به دلیل غفلت کردن از چنین تدبیری، نتوانسته است خصلت عمیقاً دینی باورها و مراسمی را که ما در صفحات آینده بررسی خواهیم کرد و به سهم خود اعتقاد داریم که نطفه نخستین حیات دینی بشریت را تشکیل می‌دهند باز بشناسد. پس، پیش از طرح دعوا، مسأله‌ای هست که نخست باید بدان پرداخت. نه از این‌رو که ما گویا معتقدیم می‌توانیم از هم اکنون به خصلت‌های عمیق و به راستی تبیین‌کننده دین پی‌ببریم؛ این‌گونه خصلت‌ها را نمی‌توان شناخت مگر در پایان پژوهش. اما آنچه لازم و ممکن است این است که تعدادی علامت خارجی به آسانی دریافتنی را تعیین کنیم که به کمک آن‌ها می‌توان پدیده‌های دینی را هر جا که در کار باشند باز شناخت و از آمیختن آنها با پدیده‌های دیگر پرهیزید. همین عملیات مقدماتی است که می‌خواهیم اکنون بدان بپردازیم.

ولی برای آنکه این عملیات به نتایجی که می‌توان از آن انتظار داشت بینجامد نخست باید ذهن خود را از هر فکر پیشاپیش دریافته‌ای رها کنیم. خیلی پیش از آن که علم ادیان بتواند مقایسه‌های روشمند خود را در مورد ادیان به کرسی قبول بنشاند، آدمیان ناگزیر بوده‌اند مفهومی کلی از چگونگی دین برای خود بسازند. ضرورت‌های زندگی همه ما را، اعم از مومن و بی‌اعتقاد، ناگزیر می‌کنند که تصویری از این چیزهایی که مادر قلب آن‌ها زندگی می‌کنیم، و درباره آن‌ها همواره ناچار از داوری هستیم و نمی‌توانیم آن‌ها را در رفتار خودمان در نظر نگیریم داشته باشیم. فقط چون این‌گونه پیش مفهوم‌ها بدون روش و به تبع تصادف‌ها و برخوردهای زندگانی ساخته شده‌اند هیچ حقی برای معتبربودن ندارند و باید در بررسی و امتحانی که ما می‌خواهیم انجام بدهیم به دقت کنار گذاشته شوند. عناصر تعریفی را که ما بدان نیاز داریم از پیشداوری‌ها، عواطف و عادت‌های ما نیست که باید بگیریم؛ باید از همان واقعیتی بگیریم که می‌خواهیم تعریف‌اش کنیم.»