کتاب گزیده طنز عبدالرحمن جامی (آثار منظوم)

کتاب گزیده طنز عبدالرحمن جامی (آثار منظوم) گزیده‌اشعاری از نورالدین عبدالرحمن بن احمد جامی است که ابوالفضل زرویی نصرآباد و نسیم عرب امیری آن‌ها را گردآوری کرده‌اند. انتشارات کتاب نیستان این کتاب را که از مجموعهٔ طنزآوران ایران (صفاریه تا قاجاریه) است، منتشر کرده است.

درباره کتاب گزیده طنز عبدالرحمن جامی (آثار منظوم)

ادبیات شوخ‌طبعانه را می‌توان همزاد ادبیات جهان دانست. شوخ‌طبعی و شیرین‌زبانی از خصلت‌های انسانی است و ناگفته پیداست که هنر و ادبیات به عنوان حاصل یا برآیند تفکر، خلاقیت، احساس و عاطفهٔ انسان، از خلق‌وخوی او تاثیر می‌پذیرد.

شاعران و نویسندگان پارسی‌گوی هم به گواهی قدیمی‌ترین آثار ادبی این قلمرو زبانی، شوخ‌طبعی را، هم در خلق آثار کاملاً شوخ‌طبعانه و هم به صورت ضمنی و چاشنی در آثار دیگر به کار گرفته‌اند.

مولانا نورالدین عبدالرحمن جامی شب بیست و سوم ماه شعبان سال ۸۱۷ هـ. ق. به دنیا آمد و هفدهم محرم سال ۸۹۸ ه. ق در سن ۸۱سالگی در هرات از دنیا رفت. دیوان اشعار، هفت اورنگ، بهارستان، نفحات‌الانس و... از آثار اوست.

کسانی که قرن یازدهم (روزگار دولت صفوی و آغاز شکل‌گیری و رواج سبک هندی) را نقطهٔ پایان عصر کلاسیک ادبیات فارسی می‌دانند، از نورالدین عبدالرحمن جامی به عنوان آخرین شاعر نام‌دار ادب کلاسیک فارسی یاد می‌کنند.

جامی از معدود شاعران ایرانی است که در زمان حیات، هم در میان عوام، هم در میان خواص و هم در میان حاکمان و دولت‌مردان عصر، صاحب شأن و حرمت و اعتبار بوده است. با مرور مطایبات و شوخی‌های بی‌پروایی که از او در حضور حاکمان و قاضیان و فقیهان نقل شده است، می‌توان میزان حرمت و جایگاه او را در چشم ایشان سنجید واندازه گرفت.

با درنظرآوردن تألیفات او و تذکره‌ها و نقد حال‌هایی که معاصران او نگاشته‌اند، می‌توان دریافت که عمده اعتبار جامی در زمان حیاتش، به واسطهٔ جایگاه او در مراتب سلوک و عرفان بوده است. پایبندی جامی به شریعت و امور ظاهری دین، موجب شده تا در میان فقها و متشرعان نیز صاحب شأن و احترام باشد.

بهره‌گیری عارف متشرعی چون جامی از زبان طنز، حکم صدور جواز برای استفاده از این شیوه بیانی را داشت و ثابت می‌کرد که طنزآفرینی و شوخ‌طبعی منافی وقار و معرفت و دین‌داری نیست. همچنین، بدون درنظرگرفتن این شأن و جایگاه، برخی از مطایبات و خوش‌طبعی‌های جامی، چنان که باید و شاید، ظریف یا درخور توجه نیست. به دیگر عبارت، آنچه به برخی از لطایف و ظرایف جامی ارزش و اهمیت می‌دهد، شخصیت معنوی و جایگاه عرفانی اوست.

بی‌هیچ اغراق، عالم و عارف نام‌داری چون جامی ‌با به کارگیری زبان طنز در آثار تعلیمی، اخلاقی و عرفانی‌شان، نقش مؤثری در به رسمیت‌شناختن و ترویج ادبیات شوخ‌طبعانه داشته‌اند. اگر طنز پارسی حامیانی چون این‌بزرگان نداشت، هیچ بعید نبود که این شاخه بارآور و سایه‌گستر ادبیات فارسی، به تیغ تکفیر و تهمت ترویج بی‌اخلاقی نواخته شود و ادبیات پر سوز و گداز ما از این سایه‌سار فرح‌بخش محروم بماند.

شوخ‌طبعی‌های جامی در سه بخش یا زیرمجموعه قابل بررسی است:

الف. طنزهای منظوم یا سروده‌های طنزآمیز. این بخش از شوخ‌طبعی‌های جامی را عمدتا باید در مثنوی‌های او، خاصه در هفت اورنگ جست.

ب. طنز نوشته‌ها و حکایات منثور. مهم‌ترین منبع برای دسترسی به این دسته از آثار، «بهارستان» جامی‌ است کتابی در قالب مقامه و به تقلید از گلستان حضرت شیخ سعدی.

ج. مطایبات، شوخی‌ها و حاضرجوابی‌ها. 

جامی به اقتضای جایگاه علمی، عرفانی و اجتماعی‌اش، به شدت از هزالی و بیهوده‌گویی پرهیز کرده و عمده آثار طنزآمیزش متضمن نکات اخلاقی و تعلیمی است. گرایش جامی به طنز و شوخ‌طبعی، نه فقط به جهت تمایل شخصی یا ویژگی رفتاری او، بلکه برخاسته از یک اعتقاد و انجام دستورالعملی اخلاقی و دینی است.

ابوالفضل زرویی نصرآباد و نسیم عرب امیری در این مجموعه، یک جلد را به طنزهای منظوم و یک جلد را به طنز در بهارستان به انضمام مطایبات جامی به نقل از لطایف‌الطوایف اختصاص داده‌اند. این کتاب شامل طنزهای منظوم جامی می‌شود.

خواندن کتاب گزیده طنز عبدالرحمن جامی (آثار منظوم) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران شعر طنز فارسی و مطیبات پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب گزیده طنز عبدالرحمن جامی (آثار منظوم)

«در وسوسه نماز و نیت برای کسب جمعیت

چون ز کار وضو بپردازد

برود تا نماز آغازد

سوی وسواس او گراید دیو

همچو خون در رگش در آید ریو

گه بگوید نویت پی‌درپی

گه به لاحول سازد آن را طی

گه کند پست و گه بلند آهنگ

گه گزیند شتاب و گاه درنگ

گاه تا دوش‌ها برآرد دست

گه به پهلو فرو گذارد دست

گاه سر گاه ریش جنباند

گه چپ و راست رو بگرداند

کرد ورد نماز امام تمام

وآن موسوس هنوز در احرام

خلق حیران که در چه کار است این

دیو خُرَّم که یار غار است این

می‌کند از تکرر نیت

قصد کسب حضور و جمعیت

لیک این معنی‌ای است بس مشکل

به یکی لحظه کی شود حاصل

کاش این فکر پیش ازین کردی

غم این کار پیش ازین خوردی

هر که در خانه کرد خر تیمار

برد آسان به سوی منزل بار

وآن‌که جو در سر بیابان داد

بارش آخر به پشت خویش نهاد»