کتاب نقدی نو بر آیین و مرام اهل حق

کتاب نقدی نو بر آیین و مرام اهل حق نوشتهٔ شهناز یزدان‌پناه است و انتشارات آینده درخشان آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب نقدی نو بر آیین و مرام اهل حق

این کتاب مسلک اهل‌ حق را موضوع تحقیقِ قرار داده است. آنچه بیش از پیش اهمیت دارد، اصطلاحات پر رمز و رازی است که در نوشتارهای بزرگان این مسلک دیده می‌شود؛ اصطلاحاتی مانند مظهریت، جامه به جامه و تجدید میثاق و غیره. مفاهیمی که در برخی از موارد متفاوت از مفاهیم سایر عرفاست و در برخی دیگر منطبق با آن‌ها.

این کتاب از دیدگاه فلسفی، عرفانی، دینی، کلامی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و حتی زبان‌شناسی به موضوع اهل حق پرداخته است. 

یکی از مشکلات در راه تحقیق دربارهٔ اهل حق، کمبود اسناد مکتوب از بزرگان این مسلک دربارهٔ ریشه و اصول عقاید مسلک اهل‌حق است. زیرا انتقال این اصول از طریق نقل سینه‌به‌سینه بوده است. شهناز یزدان‌پناه سعی کرده است در این کتاب از عهدهٔ این قسمت برآید. همچنین تناقض‌های بسیاری در باب این مسلک میان محققین و همچنین میان پیروان این آیین وجود دارد. مهم‌ترین مانع برای تحقیق دربارهٔ این مسلک، خودداری پیروان مسلک اهل‌حق در بیان اصول عقایدشان به غیر اهل‌ حق است. همچنین در میان برخی از پیروان، اصول اعتقادی چنان با فرهنگ قومی درهم‌آمیخته است که غیرقابل تفکیک است. مشکل دیگری که سد راه تحقیق است، وجود کلام‌های بزرگان این مسلک به زبان کردی اورامانی است. علاوه بر آن اکثر نوشتارهای بزرگان و پیشوایان این مسلک دارای کنایات و استعارات و اصطلاحاتی عرفانی است که درک آن برای همگان آسان نیست و منابعی که بعضی از این اصطلاحات را توضیح داده است برای همگان شناخته‌شده نیست و یا موردقبول گروه‌هایی از پیروان این مسلک قرار نگرفته و این عاملی است که سبب شده هر کس ذهنیت و دیدگاه‌های خود را در این زمینه ارائه دهد. انتخاب و گزینش معانی صحیح اصطلاحات تنها از طریق مقایسهٔ نوشتارهای عرفای گذشته و رجوع به کتاب‌هایی که اصطلاحات عرفانی در آن‌ها توضیح داده شده است، امکان‌پذیر بود. اما نویسنده به‌خوبی از پس تحقیق در این زمینه برآمده و سعی کرده تمام جوانب را سنجیده و از پس موانع برآید.

خواندن کتاب نقدی نو بر آیین و مرام اهل حق را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کسانی که در حوزهٔ آیین و مرام اهل حق پژوهش می‌کنند، پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نقدی نو بر آیین و مرام اهل حق

«تاریخ دقیق اطلاق نام اهل حق بر پیروان این مسلک کاملاً مشخص نیست. زیرا رد پای افرادی با تفکرات و دیدگاه‌های خاص این مسلک را می‌توان در قرون اول تا هفتم ه. ق. بازیابی کرد.

چنانکه سهروردی اهل حق را کسی می‌داند که بدون دلیل و برهان حق را دریابد. او معتقد است کسی که بخواهد با دلیل حق را بیابد، همان کسی است که با چراغ در جستجوی آفتاب است ... زیرا در نزد اهل حق، دلیل و برهان شرط شناخت خدا نیست.

پیروان اهل حق به نام‌های مختلفِ طایفه‌سان، یارسان و اهل حق معروف هستند. اما با گذشت زمان واژهٔ اهل حق، مترادف با علی‌اللهی به‌کار رفت. به‌طوری که در بیشتر نوشته‌ها، پیروان این مسلک علی‌اللهی (اهل حق) معرفی می‌شوند و این دو واژه غالباً در کنار یکدیگرند. در این قسمت به بررسی و تحلیل انواع وجه تسمیه‌هایی می‌پردازیم که پیروان این مسلک به آن منسوب شده‌اند.

 واژهٔ «اهل حق»

اهل حق به معنی مردان خداست الهی می‌گوید طبق قرائن، اطلاق نام اهل حق بر این مسلک، گرچه در برخی از متون قدیمی آمده، اما از زمان حاج نعمت‌الله مکری جیحون‌آبادی (۱۲۵۰ ـ ۱۲۹۸ ه. ش.) رایج شده است.

 واژهٔ «یارسان»

واژهٔ یارسان از دو کلمهٔ یار و سان تشکیل شده است. یار در زبان کردی و فارسی معانی متفاوتی دارد، که به معنای دوست، آشنا، محبوب و صحابه است. سان در گویش گورانی و پارسی باستان به معنی شاه و سلطان است. بنا به نامهٔ سرانجام، منظور از سان یا شاه، کسی است که مقام مظهریت دارد و واژهٔ یارسان به معنی یاران سلطان است. زیرا آنها برای سلطان اسحاق مقام مظهراللهی قائل بودند.

 واژهٔ «کاکایی»

در زمان سلطان اسحاق در بعضی نقاط به پیروان اهل حق، کاکائی می‌گفتند. زیرا پیروان اهل حق یکدیگر را کاکا به معنی برادر می‌نامیدند. به گفتهٔ ادموندز، در کردستان عراق، کاکائی به کسانی گفته می‌شود که در غرب ایران معمولاً به علی‌اللهی معروفند. ولی بزرگان این مذهب بیشتر خود را اهل حقیقت یا اهل حق می‌خوانند. او از مسلک اهل حق به نام طریقهٔ کاکائی نام می‌برد و آن را نشأت‌گرفته از طریقه‌ای می‌داند که شخصی به نام شاه‌خوشین پی‌ریزی کرده است.»