کتاب مثنوی معنوی

کتاب مثنوی معنوی سرودهٔ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی مولوی است. نشر ارس این کتاب را روانهٔ بازار کرده است. این اثر، ۶ دفتر مثنوی معنوی را در خود جای داده است.

درباره کتاب مثنوی معنوی

کتاب مثنوی معنوی با شرح‌حال مختصری از شاعر بزرگ، مولانا، آغاز می‌شود.

مولوی، این کتاب مشهور و جهانی را در ۲۶٬۰۰۰ بیت و ۶ دفتر سروده و آن را به یکی از برترین کتاب‌های ادبیات عرفانی کهن فارسی و حکمت پارسی پس از اسلام تبدیل کرده است. مثنوی معنوی همان‌طور که از نام آن پیداست، در قالب شعریِ «مثنوی» سروده شده‌ تا مجموعه‌ای از اندیشه‌های فرهنگ ایرانی - دینی را در خود گرد آورد.

اما این کتاب طولانی به چه شکل نوشته شده است؟

مثنوی معنوی، ۴۲۴ داستان پی‌درپی را به شیوهٔ تمثیل در کنار یکدیگر قرار داده است. درون‌مایهٔ اصلی و کلیِ قصه‌های موجود در این کتاب را می‌توان سختی‌های انسان در راه رسیدن به خداوند دانست؛ قصه‌هایی که هر کدام به‌طور جداگانه بارها گفته و شنیده شده‌اند و حتی از آنها برای تولید آثار گوناگون اقتباس و برداشت شده است.

این اثر ماندگار، همچون بسیاری از مثنوی‌های صوفیانه، عمدتاً، از قالب «حکایت» به‌عنوان ابزاری برای بیان تعلیمات تصوف استفاده کرده است. ترتیب قرارگرفتن حکایت‌های گوناگون این کتاب، نظم آشکاری ندارد. شخصیت‌های اصلی حکایات هم پیامبران، پادشاهان، چوپانان و بردگان هستند؛ حیوانات نیز نقش پررنگی در این حکایت‌ها بازی می‌کنند.

مثنوی معنوی را از جهت فرصتی که به درک خواننده می‌دهد، به ۳ بخش تقسیم کرده‌اند: عام، خاص و اخص.

بخش عام یا «محکمات» بخشی از این کتاب است که در آن روی سخن با عموم مردمان بوده و هر کس نیز به قدر فهم خود از آن استفاده خواهد کرد. بیشترِ حکایات، نصایح و پندهای مثنوی معنوی در این بخش قرار دارند.

شعرهای بخش خاص یا «حدّ فاصل» چنان است که انگار مولوی با یاران نزیک خودش، در خلوت، سخن می‌گوید و خوانندگان دیگر نیز جسته و گریخته آن گفته‌ها را می‌شنوند.

نوشته‌های بخش اخص یا «متشابهات» نیز دسته‌ای از سخنان بسیار مشکل و مبهم این کتاب غنی هستند که «متشابهات قرآنی» را به یاد خوانندهٔ خود می‌آورند و در برخی اوقات تأویل‌پذیرند.

۱۸ بیت نخست دفتر اول مثنوی معنوی به نی‌نامه شهرت دارد؛ نی نامه چکیده‌ای از مفهوم همهٔ این کتاب است.

عنوان برخی از قصه‌های مشهور این اثر، خلیفه و لیلی، پادشاه و خانه کمپیر، استر و استر، محمود و ایاز، گنج‌نامه، حلواساختن جهود و عیسوی و مسلمان هستند.

آخرین داستان مثنوی معنوی به نام «شاهزادگان و دژ هوش‌ربا»، با وفات شاعر بزرگ ایرانی ناتمام ماند.

از بهترین تصحیح‌کننده‌های کتاب مثنوی معنوی می‌توان به «عبداللطیف عباسی گجراتی»، «عبدالکریم سروش»، «رینولد نیکلسون»، و «محمدعلی موحّد» اشاره کرد. این کتاب به‌وسیلهٔ «عبدالسلام مدرسی (خانی)» به زبان کردی و گویش سورانی نیز ترجمه شده است؛ ترجمهٔ دیگری نیز به کردی کرمانجی به‌قلم «ملا احمد شرفخانی» انجام شده است.

در تاریخ آمده است که این کتاب به درخواست یکی از شاگردان مولوی، به نام حسام‌الدین حسن چلبی و در سال‌های ۶۶۲ تا ۶۷۲ هجری قمری برابر با ۱۲۶۰ میلادی نوشته شده است؛ شاگردی که مصاحبت او و مولوی ۱۰ سال به طول انجامید.

دربارهٔ این اثر، به‌عنوان تفسیر، شرح و...، کتاب‌های بسیاری نوشته شده که یکی از آنها «مولوی نامه» نوشتهٔ «جلال الدین همایی» است.

نشریه گاردین، مثنوی معنوی مولوی را (که به ۵۰ زبان زندهٔ دنیا برگردانده شده) یکی از ۱۰۰ کتاب برتر تاریخ بشریت دانسته است.

این ۶ دفتر با ابیات زیر آغاز می‌شوند:

«بشنو این نی چون شکایت می‌کند / از جدایی‌ها حکایت می‌کند

کز نیستان تا مرا ببریده‌اند / در نفیرم مرد و زن نالیده‌اند

سینه خواهم شرحه‌شرحه از فراق / تا بگویم شرح درد اشتیاق

هر کسی کو دور ماند از اصل خویش / باز جوید روزگار وصل خویش

من به هر جمعیتی نالان شدم / جفت بدحالان و خوش‌حالان شدم

هر کسی از ظنّ خود شد یار من / از درون من نجُست اسرار من»

مدیریت هنری کتاب حاضر را سعید زاشکانی برعهده داشته است.

خواندن کتاب مثنوی معنوی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به دوستداران شعر کلاسیک ایران پیشنهاد می‌کنیم.

درباره مولوی

جلال‌الدین محمد بلخی در تاریخ ۶ ربیع‌الاول ۶۰۴ (۱۵ مهر ۵۸۶) به دنیا آمد و در تاریخ ۵ جمادی‌الثانی ۶۷۲ هجری قمری (۴ دی ۶۵۲ هجری شمسی) درگذشت. وی معروف به مولانا، مولوی، رومی و نام کاملش «محمد بن محمد بن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» بوده است. او شاعر پارسی‌گوی ایرانی است.

اثرگذاری آثار مولوی فراتر از مرزهای ملی و تقسیمات قومی است. ایرانیان، افغان‌ها، تاجیک‌ها، ترک‌ها، یونانیان، دیگر مسلمانان آسیای میانه و مسلمانان جنوب شرق آسیا همواره از میراث معنوی رومی تأثیر گرفته‌اند. اشعار او به‌طور گسترده و به بسیاری از زبان‌های جهان ترجمه و خوانده شده است.

بیشتر آثار مولوی به زبان فارسی سروده شده اما او در اشعارش به‌ندرت از ترکی، عربی و کاپادوسیه‌ای یونانی نیز استفاده کرده است.

مثنوی معنوی اثر او که در قونیه تصنیف شده یکی از عالی‌ترین اشعار زبان فارسی به‌شمار می‌رود که در ۶ دفتر مجزا سروده شده است. این کتاب به زبان شعر نوشته شده و در آن می‌توان حکایت‌های مختلفی را در بستری مشترک خواند و از نکات مهم و پندهای موردنظر شاعر آگاه شد.

از دیگر آثار این شاعر و عارف ایرانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

«فیه ما فیه»: مجموعهٔ تقریرات ۷۱‌گانهٔ مولانا

«مجالس سبعه»: مجموعهٔ مواعظ و مجالس مولانا

«دیوان شمس تبریزی»: غزلیات مولانا

و رباعیات.

در ایران و خارج از ایران بارها از آثار مولانا برای تولید آثار گوناگونی همچون داستان، رمان، سریال تلویزیونی، انیمیشن، فیلم‌های سینمایی، نمایشنامه و تئاتر اقتباس شده است.

پری صابری و بهروز غریب پور از هنرمندان هنرهای نمایشی هستند که آثاری را با درون‌مایه‌های آثار مولوی و گاه با حضورِ شخصیتِ وی، در ایران، روی صحنه برده‌اند.

مولانا در قونیه به خاک سپرده شده است.

بخش‌هایی از کتاب مثنوی معنوی

«بشنو این نی چون شکایت می‌کند

از جدایی‌ها حکایت می‌کند

کز نیستان تا مرا ببریده‌اند

در نفیرم مرد و زن نالیده‌اند

سینه خواهم شرحه شرحه از فراق

تا بگویم شرح درد اشتیاق

هر کسی کو دور ماند از اصل خویش

باز جوید روزگار وصل خویش

من به هر جمعیتی نالان شدم

جفت بدحالان و خوش‌حالان شدم

هر کسی از ظن خود شد یار من

از درون من نجست اسرار من

سر من از نالهٔ من دور نیست

لیک چشم و گوش را آن نور نیست

تن ز جان و جان ز تن مستور نیست

لیک کس را دید جان دستور نیست

آتش است این بانگ نای و نیست باد

هر که این آتش ندارد نیست باد

آتش عشق است کاندر نی فتاد

جوشش عشق است کاندر می فتاد

نی حریف هر که از یاری برید

پرده‌هایش پرده‌های ما درید

همچو نی زهری و تریاقی که دید

همچو نی دمساز و مشتاقی که دید

نی حدیث راه پر خون می‌کند

قصه‌های عشق مجنون می‌کند

محرم این هوش جز بیهوش نیست

مر زبان را مشتری جز گوش نیست

در غم ما روزها بیگاه شد

روزها با سوزها همراه شد»