کتاب دیوید هیوم: رساله‌ای درباره طبیعت انسان

کتاب دیوید هیوم: رساله‌ای درباره طبیعت انسان نوشتهٔ پی. جی. ای. کیل، ترجمهٔ آرش جمشیدپور و ویراستهٔ حسن عرب است. نشر زندگی روزانه این کتاب را وارد بازار کتاب کرده است.

درباره کتاب دیوید هیوم: رساله‌ای درباره طبیعت انسان

کتاب دیوید هیوم؛ رساله‌ ای درباره طبیعت انسان، کوشش برای ترویج روش آزمایشیِ استدلال در حوزهٔ موضوعات اخلاقی و اثری بسیار پیچیده، بی‌نهایت جذاب و سخت تأثیرگذار است. هیوم جسورانه می‌کوشد تا بر اساس روش‌های علمی، تبیینی سکولار از طبیعت ذهن انسان عرضه کند و این کوششِ او توأم است با درس‌هایی شکاکانه دربارهٔ گسترهٔ معرفت انسان. این اثر متشکل از سه جلد است: دربارهٔ فهم، دربارهٔ انفعالات و دربارهٔ اخلاقیات. دو کتاب اول در ژانویهٔ ۱۷۳۹ بدون نام منتشر شدند و کتاب سوم به دستِ ناشری متفاوت اما باز هم بدون نام در نوامبر ۱۷۴۰ منتشر شد. 

دیوید هیوم، فیلسوف نامدار اسکاتلندی، اولین و مهم‌ترین پژوهش فلسفی خود را به شناخت جنبه‌های مختلف طبیعت انسان اختصاص داده است. در این پژوهش او می‌کوشد فارغ از پیشداوری‌ها، باورهای مرسوم و مبانی فراطبیعی، فقط بر مبنای مشاهدات تجربی، طبیعی‌ترین و نهادی‌ترین ویژگی‌های انسان و امور گوناگون زندگی وی را بررسی کند. تأملات او در این راستا، در رساله‌ای درباره‌ٔ طبیعت انسان گرد آمده است. می‌توان بخش‌های این کتاب را با این عناوین بخوانید: رسال، کتاب اول، بخش اول: «درباره‌ٔ ایده‌ها؛ خاستگاه، ترکیب، ارتباط، انتزاع و غیره»/ رساله، بخش سوم: «دربارهٔ معرفت و احتمال»/ رساله، بخش چهارم: «دربارهٔ نظام‌های فلسفی شکاکانه و سایر نظام‌های فلسفی»/ رساله و جستار اول

نوشته‌های فلسفی هیوم را باید با احتیاط بسیار خواند. صفحات نوشته‌های او، خصوصاً صفحات رساله، چنان مملو از مطلب‌اند (او چیزهای متفاوتِ بسیاری را به شیوه‌هایی بسیار متفاوت و با ربط و نسبت‌هایی بسیار متفاوت می‌گوید) و چنان زیاد به آنچه قبلاً گفته است بی‌اعتنایند که سخت بتوان قاطعانه گفت او این یا آن آموزهٔ خاص را تعلیم می‌داد یا نمی‌داد. این باعث می‌شود که همهٔ فلسفه‌ها را بتوان به‌آسانی در نزد هیوم یافت یا با قراردادنِ یک گفتهٔ او در برابر گفتهٔ دیگرش، اصلاً نتوان هیچ فلسفه‌ای نزد او یافت.

باید به نکتهٔ دیگری هم دربارهٔ هیوم پرداخت که رنگ و بوی نیوتنی نظریات اوست. این خصوصیت به نوعی طبیعت‌گرایی می‌انجامد که روش‌شناختی است. روش‌هایی که در حصول معرفت ما به جهان طبیعی موفق بوده‌اند باید در حوزهٔ امور ذهنی نیز اعمال شوند. هیوم همچنن برنامه‌ای تبیین‌گرانه را دنبال می‌کند که عملکردهای ذهن و شکل‌گیریِ برخی باورهای کلیدی را تبیین می‌کند، از این راه که به مؤلفه‌هایی حداقلی‌تر و دسترس‌پذیرتر، متوسل می‌شود. هیوم با توسل به تداعی ایده‌ها می‌کوشد این مطلب را تبیین کند که چرا باور به توان‌های علّی، خودهای پایدار، مکان و زمان و جهان خارج در ما شکل می‌گیرد. 

 این کتاب بخشی از مجموعه‌ای‌ با عنوان متون‌محوری فلسفه است که بناست با توضیحاتی کوتاه و روشن، گرچه نه‌ ابتدایی، مهم‌ترین آثار تاریخ فلسفه را به خوانندگان معرفی و آن‌ها را برای مواجهه با خود این متون آماده و ترغیب کند.

خواندن کتاب دیوید هیوم: رساله‌ای درباره طبیعت انسان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن کتاب دیوید هیوم: رساله‌ای درباره طبیعت انسان را پژوهشگران و دوستداران فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب دیوید هیوم: رساله‌ای درباره طبیعت انسان

ایده‌ها در ذهن‌های هیومی چگونه با هم نسبت می‌یابند؟ دو نوع نسبت مطرح می‌شود: فلسفی و طبیعی. اولی متشکل از هفت نسبت است که در چارچوب آن‌ها می‌توان ایده‌ها را با نوعی وارسی ذهنی دلخواهانه مقایسه کرد. این نسبت‌ها عبارت‌اند از این‌همانی، شباهت، نسبت‌های مکان و زمان، کمیت و عدد، درجهٔ هر کیفیت، تناقض و علت و معلول. شخص می‌تواند از شباهتِ A به B یا از بودنِ A در سمت چپِ B و غیره آگاهانه مطلع باشد. نسبت علت و معلول پیچیده‌ترین نسبت است، و در ادامهٔ رساله عمدهٔ توجه هیوم را به خود جلب می‌کند.

از طرف دیگر، نسبت‌های طبیعی بر مقایسه‌ای دلخواه مترتب نیستند، بلکه، صرف‌نظر از هر فعالیت ذهنی‌ای از جانب ما، ایده‌ها به‌واسطهٔ یکی از سه «اصل عامِ تداعی» (یا ترکیب آن‌ها) در ذهن با یکدیگر نسبت می‌یابند. این نسبت‌ها شاملِ شباهت، مجاورت و علت و معلول‌اند. بنابراین، اگر A شبیهِ B باشد، آن‌ها با هم در ذهن تداعی می‌شوند، طوری که وقتی A رخ می‌دهد شخص طبیعتاً به B فکر خواهد کرد. یا، اگر شخصی تجربه‌ای مکرر مثلاً از گربه‌ای نشسته روی صندلی (مجاورت) داشته باشد، طبیعتاً به گربه فکر خواهد کرد وقتی که به صندلی فکر می‌کند. نهایتاً، تجربهٔ مکررِ قرارگیریِ A و B ذیل نسبتِ علت و معلول عادت‌های تفکر را پدید خواهد آورد: وقتی شخص مثلاً تجربه می‌کند که آتش علت درد است، به درد فکر خواهد کرد وقتی که به آتش فکر می‌کند. علیت «گسترده‌ترین» نسبت است، و مسببِ بسیاری از امور منظم در الگوهای فکری ماست.

روشن است که این اصول تداعی برای هیوم مهم‌اند.