کتاب سوره ناس و فلق

سوره ناس و فلق سومین کتاب از مجموعه تفسیر قرآن امام موسی صدر است که تقدیم دوست‌داران می‌شود.

بی‌شک، قرآن سرچشمهٔ نخست و بی‌بدیلِ دریافتِ حقایق و منبعِ فهمِ چگونگیِ رستگاری است. همهٔ مسلمانان اذعان دارند که این کتاب، منبعِ نخست فهم اسلام است که دچار هیچ تحریفی نشده است.

رویکرد امام موسی صدر در تفسیر قرآن کریم اجتماعی انسانی و برای انسان است. او با همین شناخت از قرآن بود که پا به لبنان نهاد و منشأ تحولات دامنه‌دار شگرفی در میان اهالی آن دیار، خصوصاً شیعیان، شد. بنابراین، دریافت و تفسیر او از قرآن برای واکاوی اندیشه‌های او و حتی نقد آن اندیشه‌ها اهمیت بسزایی دارد.

مجموعه گفتارهای تفسیری امام موسی صدر، غیر از آنچه به‌صورت پراکنده در میان دیگر آثار او درج شده، شامل دو کتاب است: یکی از این کتاب‌ها دربردارندهٔ سور قصار با عنوان برای زندگی و دیگری شامل آیاتی منتخب از قرآن با عنوان حدیث سحرگاهان منتشر شده است. استقبال علاقه‌مندان، خصوصاً جوانان، از مجموعهٔ پرتوها (کتاب‌هایی که فقط شامل یک گفتار از امام موسی صدر است و در قطع کوچک و کم‌حجم فراهم شده است،) ما را بر آن داشت که علاوه بر چاپ دو جلد گفتارهای تفسیری، مجموعهٔ دیگری تهیه کنیم که هر کتاب فقط مختص یک موضوع یا یک سوره باشد، و آن را به علاقه‌مندان عرضه داریم. آنچه پیش روی شماست، یکی از شماره‌های این مجموعهٔ تفسیر قرآن است.

 خواندن کتاب سوره ناس و فلق را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان به تفسیر قرآن مخاطبان این کتاب‌اند.

 بخشی از کتاب سوره ناس و فلق

«خَنَّاس» و «خُنَّس» و «خَنَس» به معنای چیزی است که آشکار می‌گردد، سپس پنهان می‌شود: «فَلا أُقسِمُ بِالخُنَّسِ الجَوارِ الکنَّس. «خُنَّس» به معنای ستاره‌ای است که می‌درخشد، سپس پنهان می‌شود. پس «خَنّاس» یعنی موجودی که آشکار می‌گردد، سپس پنهان می‌شود، می‌آید و می‌رود. گویی مراقب آدمی است، و هرگاه او را غافل دید، به وسوسه‌اش دچار می‌کند. اما چون او را هوشیار و آگاه و متوکل بر خدا یافت، پنهان می‌شود. این وسوسه همراه همیشگی انسان است؛ هر انسانی در این جهان، حتی امیرالمؤمنین. حضرت علی (ع) می‌گوید: «یا دُنیا دُنیا ... غُرِّی غَیرِی» (ای دنیا ... کسی دیگر جز مرا بفریب.) این عبارت نشان می‌دهد که دنیا بر آن بود تا امام را بفریبد، اما او وارسته‌تر از آن بود تا فریفتهٔ دنیا شود. پس فریب به سراغ امام هم می‌آید، ولی او فریب نمی‌خورد. هرکدام از ما در معرض خطرِ وسوسه از جانب خنَّاس هستیم. تصوراتی که خطور می‌کند، القائات و تردیدها و شک‌هایی هستند که مایهٔ گمراهی‌اند. همچنین، دمدمه‌های شیطانی‌ای هست که به ذهن و روان ما راه می‌یابد و باعث رخنهٔ وسوسه‌گر نهانی به باطن مردم می‌شود. وسوسه‌گر نهانی و آن حاضرِ غایب کیست که وسوسه می‌کند و فریب می‌دهد و سبب انحراف انسان در هر زمان می‌شود و همواره در کمین است؟ او کیست، جن است یا انسان؟

این موجود بر دو نوع است: آشکار، که انسان است و نهان، که جن است؛ چه‌بسا، شما واژهٔ «جن» را بشناسید: «فَلَمّا جَنَّ عَلَیهِ اللَّیلُ»؛ «وَ إذ أَنتُم أَجِنَّة فِی بُطُونِ أُمَّهاتِکم.» در این آیه «أجنّة» به معنای جنین است.

«جُن «و «جَن» و «جنین» و «جنة» به معنای شیء پنهان است. جن هرچیز پنهان است. اما حقیقت جن را نمی‌دانیم. من پس از پژوهش‌های پیگیر دربارهٔ مفهوم جن، اذعان می‌کنم که حقیقت جن را نمی‌دانم، زیرا قرآن از جن به‌گونه‌ای سخن می‌گوید که گویا موجودی واقعی و مکلّف است. این معنی در سورهٔ «جن» آمده است: «قُل أُوحِی إلَی أَنَّهُ استَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الجِنِّ.» پس از این آیه، قرآن کریم احکامی دربارهٔ جن می‌گوید، ازجمله اینکه برخی از آنان منحرف و برخی دیگر مؤمن‌اند. آنان برای استراق سمع در کمین می‌نشستند و آنان به راهی دور رفتند، در عین حال که احکام و تکالیفی دارند.

آنان کجایند؟ مفسران دراین‌باره بسیار مطالعه کرده‌اند. برخی مفسران می‌گویند که جن‌ها مردمان سیه چرده‌اند. اما این تفسیر نادرست است، زیراکه خداوند قایل به سیاه و سفید نیست. خصوصاً در منطق قرآن کریم که می‌فرماید نه عرب بر عجم برتری دارد و نه سفید بر سیاه، مگر به تقوا. در منطق قرآن مقصود از واژهٔ انسان همهٔ بشر است. تفسیرِ این مفسران نادرست است، به‌ویژه آنکه این مسئله با آیات سورهٔ جن همخوانی ندارد؛ در این سوره آمده است که أجنه برای شنیدن در کمین می‌نشستند و به جاهایی راه می‌یافتند که انسان نمی‌توانست وارد شود. برخی دیگر از مفسران جن را به انسان وحشی تفسیر می‌کنند. منظور آنان این است که معنی واژهٔ «انسان» با «بشر» تفاوت دارد. «بشر» همان بشر است. چنان‌که می‌دانیم انسان از «انس» گرفته شده است. انسان یعنی بشر اهلی متمدن، و جن به معنای بشر وحشی غیراهلی است. این تفسیر نیز نادرست است، زیرا همهٔ انسان‌ها مکلّف به همهٔ تکالیف هستند. اما اگر ناآگاهی انسان وحشی محرز باشد، نمی‌تواند مکلّف باشد. انسانی انسان است که آگاهی و اندیشه داشته باشد.