نیکوس کازانتزاکیس
زندگینامه و معرفی کتاب‌های نیکوس کازانتزاکیس
نیکوس کازانتزاکیس (Nikos Kazantzakis) نویسنده، فیلسوف، مترجم و جهانگرد یونانی، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های ادبی قرن بیستم است که زندگی پرماجرا و آثار تأثیرگذارش، او را به یکی از محبوب‌ترین نویسندگان جهان تبدیل کرده است.
در ادامه به بررسی ابعاد مختلف زندگی و آثار کازانتزاکیس می‌پردازیم؛ از کودکی در جزیره‌ی کرت تا سفرهای دور و دراز و مواجهه با فرهنگ‌های مختلف، از اندیشه‌های فلسفی و دینی تا خلق رمان‌های ماندگار، همه و همه مواردی هستند که در ادامه‌ی این مطلب به آن‌ها خواهیم پرداخت.
بیوگرافی نیکوس کازانتزاکیس
نیکوس کازانتزاکیس، فیلسوف، نویسنده، مترجم و جهانگرد یونانی، در ۱۸ فوریه ۱۸۸۳ در شهر هراکلیون، جزیره‌ی کرت، به دنیا آمد. کرت در آن زمان تحت سلطه‌ی عثمانی بود و نیکوس در فضایی آکنده از مبارزات و آرمان‌خواهی رشد کرد؛ فضایی پرالتهاب که تأثیر عمیقی بر شکل‌گیری شخصیت و اندیشه‌های او گذاشت.
کودکی کازانتزاکیس در سایه‌ی مبارزات مردم کرت برای استقلال از عثمانی گذشت. او در مدرسه‌ی فرانسویان جزیره‌ی ناکسوس که توسط راهبان کاتولیک اداره می‌شد، تحصیل کرد. این تجربه، او را با فرهنگ‌ها و ادیان مختلف آشنا کرد و بر گستردگی افق‌های ذهنی‌اش تأثیر داشت.
در سال ۱۹۰۲، کازانتزاکیس برای ادامه تحصیل در رشته‌ی حقوق به دانشگاه آتن رفت و در سال ۱۹۰۶ موفق به اخذ درجه‌ی دکترا شد. پس از آن، او برای تکمیل تحصیلات خود به پاریس رفت و در دانشگاه سوربن زیر نظر آنری برگسون، فیلسوف شهیر فرانسوی، به مطالعه‌ی فلسفه پرداخت.
کازانتزاکیس پس از بازگشت از پاریس مدتی را در سفرهای متعدد گذراند. او به کشورهای مختلفی از جمله اسپانیا، ایتالیا، مصر، روسیه، فلسطین، چین و ژاپن سفر کرد. این سفرها، او را با فرهنگ و تمدن‌های مختلف آشنا نمود و در گسترش دایره‌ی دانش و اندیشه‌هایش نقش به‌سزایی داشت.
کازانتزاکیس علاوه‌بر نویسندگی و فلسفه، به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی نیز علاقه‌مند بود. او در جنگ بالکان شرکت کرد و پس از آن، مدیر کل وزارت امور اجتماعی شد. او همچنین مدتی به‌عنوان نماینده‌ی سازمان یونسکو در پاریس مشغول به کار بود.
کازانتزاکیس زندگی شخصی پر فراز و نشیبی داشت. او، فردی حساس و عاطفی بود و عشق و رنج ناشی از آن، همواره او را تحت تأثیر قرار می‌داد. کازانتزاکیس در سال ۱۹۱۱ با گالاتیا الکسیو ازدواج کرد، اما این ازدواج دوام نیاورد و آن‌ها در سال ۱۹۲۶ از یکدیگر جدا شدند. پس از آن او در سال ۱۹۲۸ یک رابطه‌ی عاشقانه با النی سمیو (هلن) را آغاز کرد و از آن به بعد، النی در تمام امور شخصی و حرفه‌ای زندگی کازانتزاکیس، با او همراه بود.
کازانتزاکیس، در ۲۶ اکتبر ۱۹۵۷ در سن ۷۴سالگی در شهر فرایبورگ سوئیس درگذشت و در زادگاهش، هراکلیون، به خاک سپرده شد. زندگی او، نماد جستجوی بی‌وقفه‌ای برای یافتن معنای زندگی، آزادی و حقیقت بود؛ از این‌رو آثارش را می‌توان انعکاسی از روح آشفته و جستجوگر انسان معاصر دانست.
نگاهی به کتاب‌ها و آثار نیکوس کازانتزاکیس
نیکوس کازانتزاکیس مجموعه‌ای غنی از آثار خود را برای شیفتگان ادبیات به یادگار گذاشته است؛ آثاری که همچنان پس از گذشت سال‌ها، خوانندگان بسیاری را به خود جذب کرده و به یکی از منابع الهام‌بخش در ادبیات جهان تبدیل شده‌اند.
از مشهورترین آثار کازانتزاکیس می‌توان به «زوربای یونانی» اشاره کرد. کازانتزاکیس در این رمان، داستان زندگی الکسیس زوربا، یک کارگر ۶۵ساله‌ی یونانی را روایت می‌کند که به دنبال لذت بردن از زندگی است. زوربا، با شخصیت پرشور و بی‌باک خود، به راوی داستان که یک جوان روشنفکر است می‌آموزد که چگونه از زندگی لذت ببرد و از لحظه‌ها استفاده کند. به بیان دیگر، زوربای یونانی در ستایش زندگی نوشته شده و به خواننده یادآوری می‌کند که زندگی کوتاه است و باید از هر لحظه‌ی آن لذت برد.
یکی دیگر از آثار جنجالی و تأثیرگذار کازانتزاکیس، رمان «مسیحِ بازمصلوب» است. او در این رمان، به شرح وقایع در روستایی در آناتولی پرداخته که هر هفت سال یک‌بار، نمایش عزاداری مسیح در آن برگزار می‌شود و در این نمایش، یکی از اهالی روستا نقش مسیح را بازی کرده و رنج‌ها و مصائب او را به دوش می‌کشد. این رمان، فراتر از روایت یک داستان مذهبی، به عمق رنج‌های بشری پرداخته و نیز انتقاداتی جدی به ارباب کلیسا و اشراف مذهبی وارد می‌سازد.
با نگاهی کلی به آثار کازانتزاکیس می‌توان ادعا کرد کمتر نویسنده‌ای چون او تا این اندازه دین را موضوع آثارش قرار داده باشد. «سرگشته راه حق» و نمایشنامه «بودا» از دیگر آثار کازانتزاکیس‌اند که به‌طور مستقیم به مسئله‌ی دین و دینداری می‌پردازند.
«سرگشته راه حق» داستان زندگی قدیس فرانسیس آسیزی، بنیان‌گذار فرقه‌ی مسیحی فرانسیسکن‌ها را روایت می‌کند؛ جوانی غرق در تجملات دنیوی که ندای درونی‌اش را می‌شنود و در آن لحظه، تمام تعلقات دنیوی‌اش را وا نهاده و با دست خالی، اما قلبی مملو از عشق و ایمان، راهی ناشناخته را در پیش می‌گیرد.
در نمایشنامه‌ی «بودا»، کازانتزاکیس به به روایت داستانی از شکل‌گیری اندیشه‌های بودا و تأثیر آن بر زندگی مردم می‌پردازد. داستان با حضور شاعری در کنار مجسمه‌ی بودا آغاز می‌شود که جهانی آرمانی و عاری از درد و رنج را توصیف می‌کند و به‌تدریج، شخصیت‌های دیگر داستان نیز به این حلقه اضافه شده و هر یک با برداشت خود از زندگی و معنویت، به گفت‌وگو می‌پردازند.
در میان آثار مشهور کازانتزاکیس «گزارش به خاک یونان»، جایگاه متفاوتی دارد؛ چراکه علاوه‌بر یک رمان درخشان، خودزندگی‌نامه‌ی کازانتزاکیس نیز به شمار می‌رود. این کتاب، تصویری شفاف از سیر تکامل فکری یک اندیشمند بزرگ را به نمایش می‌گذارد و عشق عمیق او به یونان و مردم آن را نیز به تصویر می‌کشد.
نشانه‌های وطن‌دوستی کازانتزاکیس را در کتاب «آزادی یا مرگ» نیز می‌توان دید. این رمان، یک اثر تاریخی-ادبی است که با استفاده از عناصر داستانی، به بررسی مبارزات مردم کرت (زادگاه کازانتزاکیس) در جهت استقلال از عثمانی می‌پردازد.
نقش سفر، به‌ویژه سفر به خاور دور را در شکل‌گیری اندیشه‌های کازانتزاکیس نمی‌توان نادیده گرفت؛ تأثیری که نمود آن در شماری از آثار او نظیر «چین و ژاپن» و «باغ سنگی» به‌وضوح دیده می‌شود.
در کتاب «چین و ژاپن»، کازانتزاکیس به شرح سفرهای خود به این دو کشور پرداخته و فرهنگ و آداب و رسوم مردم را شرح می‌دهد. «باغ سنگی» نیز داستان سفر یک اروپایی به چین است که در آنجا با تمدن و معنویت خاور دور ارتباط برقرار کرده و عاشق یک زن چینی می‌شود؛ عشقی که مسیر زندگی او را تغییر می‌دهد. این کتاب را می‌توان یک شعر بلند نمادین دانست که عشق بی‌اندازه‌ی کازانتزاکیس به هستی را به تصویر می‌کشد.
کازانتزاکیس در کنار آثار مشهوری چون زوربای یونانی و مسیح بازمصلوب، آثار ارزشمند دیگری نیز خلق کرده است. رمان‌هایی چون «برادرکشی» و « مار و نیلوفر» از جمله‌ی این آثار هستند که چون دیگر آثار کازانتزاکیس به کاوش در عمق وجود انسان و مسائل فلسفی می‌پردازند.
علاوه‌بر این، کازانتزاکیس بسیاری از شاهکارهای ادبی و فلسفی جهان را به زبان یونانی ترجمه و تفسیر کرده‌است. کتاب‌های «تولد تراژدی» و «چنین گفت زرتشت» نیچه، «فاوست» گوته و آثار هومر، دانته، چارلز داروین، شکسپیر و فدریکو گارسیا لورکا از جمله معروف‌ترین ترجمههای او هستند.
بررسی کلی آثار کازانتزاکیس
نیکوس کازانتزاکیس را می‌توان نویسنده‌ای عمیق و جستجوگر دانست که آثارش همواره خواننده را به تفکر و تأمل وا می‌دارد. او در آثار خود به پرسش‌های بنیادین انسان درباره زندگی، مرگ، عشق، خدا و معنای هستی پرداخته است. آثار کازانتزاکیس، ترکیبی منحصربه‌فرد از فلسفه، عرفان و تاریخ است و به همین دلیل، همواره مورد توجه منتقدان و پژوهشگران ادبی قرار گرفته است.
یکی از ویژگی‌های بارز آثار کازانتزاکیس، جستجوی مداوم انسان برای یافتن معنای زندگی است. شخصیت‌های داستان‌های او همواره در جستجوی حقیقتی والا هستند و این جستجو، محرک اصلی بسیاری از داستان‌های او است. همچنین، مبارزه با تناقضات درونی یکی دیگر از ویژگی‌های شاخص آثار کازانتزاکیس به شمار می‌رود. شخصیت‌های کازانتزاکیس اغلب بین ایمان و شک، عشق و نفرت، زندگی و مرگ در نوسان هستند و این نبرد درونی، به عمق و پیچیدگی شخصیت‌های او می‌افزاید.
با این حال، آثار کازانتزاکیس نیز مانند هر اثر ادبی دیگری، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. برخی منتقدان معتقدند که شخصیت‌های آثار او گاهی اوقات یک‌بعدی و ایدئالیزه‌شده هستند و برخی دیگر پیچیدگی بیش‌ازحد برخی از آثار او را دلیل عدم درک کامل آن توسط خوانندگان می‌دانند. همچنین، تکرار موضوعات در آثار مختلف کازانتزاکیس، از دیگر انتقاداتی است که به آثار او وارد شده است.
با وجود این نقدها، آثار کازانتزاکیس بر ادبیات یونان و جهان تأثیر شگرفی گذاشته است و او به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نویسندگان قرن بیستم شناخته می‌شود.
جوایز و افتخارات
نیکوس کازانتزاکیس، به‌رغم شهرت جهانی آثارش و تأثیرگذاری عمیق بر ادبیات جهان، آن‌گونه که شایسته بود قدر ندید. یکی از دلایل این امر، ماهیت شماری از آثار او بود که به دلیل رویکرد انتقادی به برخی باورهای مذهبی و اجتماعی، مخالفت‌های بسیاری را برانگیخت.
با این‌حال، یکی از مهم‌ترین جوایزی که کازانتزاکیس در طول حیاتش دریافت کرد جایزه‌ی بین‌المللی صلح در سال ۱۹۵۶ بود که به پاس تلاش‌هایش برای صلح و درک متقابل بین فرهنگ‌ها به او اعطا شد. همچنین، کازانتزاکیس در سال ۱۹۵۶ از سوی کانون نویسندگان یونان برای دریافت جایزه‌ی نوبل ادبیات معرفی شد، اما با یک رأی کمتر نسبت به آلبر کامو نتوانست این جایزه را به دست آورد.
سبک نگارش
سبک نگارش نیکوس کازانتزاکیس را می‌توان ترکیبی از رئالیسم، عرفان و فلسفه دانست. او به زبانی شیوا و پرشور، مفاهیم عمیق و فلسفی را بیان کرده و از این طریق خواننده را به دنیای پیچیده و پر رمز و راز اندیشه‌های خود می‌کشاند.
در این میان، آنچه آثار کازانتزاکیس را متمایز می‌کند این است که او با وجود پرداختن به مفاهیم فلسفی پیچیده، آن‌ها را با زبانی ساده و قابل‌فهم برای عموم بیان کرده است. استفاده از استعاره‌ها، تشبیه‌ها و نمادها در کنار استناد به رویدادهای تاریخی و اجتماعی به او کمک کرده‌اند تا بتواند مفاهیم انتزاعی را به زبان تصویری و ملموس روایت کند.
نیکوس کازانتزاکیس از نگاه دیگران
نیکوس کازانتزاکیس، به‌عنوان یکی از چهره‌های شاخص ادبیات مدرن، همواره مورد توجه منتقدان و نویسندگان بزرگ قرار داشته و آثار او به دلیل رویکرد فلسفی عمیق، زبان شیوا و شخصیت‌های پیچیده، همواره مورد بحث و بررسی بوده است.
بسیاری او را نویسنده‌ای جسور و بی‌باک خوانده‌اند که از بیان حقیقت هراسی ندارد و برخی مهارت او در شخصیت‌پردازی را ستوده‌اند؛ با این‌حال یکی از مهم‌ترین نظرات درباره‌ی کازانتزاکیس و آثارش از جانب توماس مان، نویسنده بزرگ آلمانی، مطرح شده است. او در یکی از نامه‌های خود به کازانتزاکیس، به عمق فلسفی آثار و زبان شیوای او اشاره کرده و درباره‌ی رمان «شور یونانی» او می‌نویسد:
«نظم هنری فوق‌العاده‌ی این اثر نشان از لطافت و درعین‌حال قدرت نویسندگی خالق آن دارد. آنچه بیش از هرچیزی تحسین من را برانگیخت، ظرافت این متن در بیان اشارات ظریف اما غیرقابل‌انکار به نمایش عزاداری مسیح بود. این اشارات پس‌زمینه‌ای اسطوره‌ای به کتاب بخشیده که عنصری حیاتی در شکل‌گیری حماسه‌ی امروز است. شما نباید خودتان را تنها بدانید؛ البته ممکن است در زندگی شخصی‌تان تنها باشید، اما بدانید که تحسین‌کنندگان دیدگاه‌ها و دستاوردهای بزرگتان همواره در زندگی شما حضور معنوی دارند.»
اقتباس‌ها
آثار پربار و تأثیرگذار نیکوس کازانتزاکیس، الهام‌بخش بسیاری از فیلمسازان و تهیه‌کنندگان بوده است. رمان‌های او با شخصیت‌های پیچیده، روایت‌های جذاب و مضامین عمیق، دنیای سینما و تلویزیون را تحت تأثیر قرار داده‌اند.
یکی از مشهورترین اقتباس‌های صورت‌گرفته از آثار کازانتزاکیس، فیلم «زوربای یونانی» به کارگردانی مایکل کاکویانیس است. این فیلم که در سال ۱۹۶۴ اکران شد، با بازی درخشان آنتونی کوئین در نقش زوربا، به موفقیت بزرگی دست یافت. این فیلم، داستان یک نویسنده‌ی جوان انگلیسی است که با زوربا، مردی پرشور و سرزنده آشنا می‌شود و تحت تأثیر او قرار می‌گیرد.
فیلم «آخرین وسوسه مسیح» به کارگردانی مارتین اسکورسیزی، یکی دیگر از اقتباس‌های بحث‌برانگیز از آثار کازانتزاکیس است. این فیلم که در سال ۱۹۸۸ اکران شد، روایتی متفاوت از زندگی عیسی مسیح را ارائه می‌دهد و به همین دلیل با انتقادهای بسیاری روبرو شد.
«برادر خورشید خواهر ماه» نیز از دیگر فیلم‌هایی است که براساس کتاب سرگشته راه حق از کازانتزاکیس ساخته شده است. این فیلم ایتالیایی-بریتانیایی یک اثر زندگی‌نامه‌ای است که داستان زندگی فرانسیس آسیزی می‌پردازند.
نسخه‌ی صوتی آثار نیکوس کازانتزاکیس
یکی از راه‌های لذت بردن از آثار کازانتزاکیس، گوش دادن به نسخه‌ی صوتی آن‌ها است. بسیاری از آثار این نویسنده به زبان فارسی ترجمه شده و با صدای دلنشین گویندگان حرفه‌ای، برای علاقه‌مندان به ادبیات قابل دسترسی است.
مسیح بازمصلوب یکی از مشهورترین آثار کازانتزاکیس است که چندین نسخه‌ی صوتی از آن براساس ترجمههای مختلف تولید شده است. برای مثال، می‌توانید این کتاب را با ترجمه‌ی محمد قاضی یا محمود سلطانیه و با صدای محسن بهرامی یا امیر محمدی بشنوید.
سرگشته راه حق که به زندگی سنت فرانسیس آسیزی می‌پردازد نیز به صورت نسخه صوتی با ترجمه مصطفی جمشیدی و صدای احسان چریکی منتشر شده است.
به‌علاوه، از مشهورترین اثر کازانتزاکیس، زوربای یونانی نیز نسخه‌های صوتی متعددی در دسترس است. برای مثال ترجمههای محمود مصاحب و تیمور صفری از این کتاب، همراه با صداهای آرمان سلطان‌زاده و کاوه یانقی، تجربه شنیداری لذت‌بخشی را برای علاقه‌مندان فراهم می‌کند.
