کتاب آغاز جهان (ما و جهان ۲)

کتاب آغاز جهان دومین کتاب از مجموعه ما و جهان است. این مجموعه به همت دفتر مطالعات علم و دین موازی تدوین و ترجمه شده و در قالب دفترهایی با همکاری انتشارات پارسیک به تدریج منتشر خواهد شد.

دانش تجربی نوین، به ویژه در چند دهه‌ اخیر، تصویری تازه و شگفت‌انگیز از جهان را برابر ما گشوده است. تصویری که نه تنها ابعاد حیرت‌آور و تازه‌ای از جهان را مکشوف ساخته، بلکه موقعیت انسان را در هستی و نیز معنای زندگی و آفرینش را با پرسش‌هایی بنیادین رو‌به‌رو کرده است. اهمیت این پرسش‌ها به ویژه در آن است که علاوه بر منظر علمی، از نظرگاه فلسفی و دینی نیز همیشه جذاب بوده‌اند، زیرا پاسخ به پاره‌ای از این پرسش‌ها، به دلیل ماهیت هستی شناسانه‌شان، همواره در زیست فرهنگی و معنوی انسان تاثیر تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند.

 درباره مجموعه ما و جهان

مجموعه ما و جهان می‌کوشد با تکیه بر دانش تجربی نوین، علوم محض و علوم انسانی پاسخ‌هایی نو برای بنیادی‌ترین پرسش‌های ما درباره انسان و جهان فراهم آورد.

هریک از کتاب‌های این مجموعه، با محور قراردادن یکی از این پرسش‌ها، کوشیده است اگر نه پاسخی قطعی، اما دست کم تصویری نسبتا کامل از ابعاد گوناگون پرسش مورد بحث و پاسخ‌های داده شده ارایه نماید. شش دفتر نخست این مجموعه هم‌بستگی بسیاری با یک‌دیگر دارند؛ گویی با هر پرسش مسیری به پرسش دیگر گشوده می‌شود.

 درباره کتاب آغاز جهان

دفتر آغاز جهان که پیش روی شما است، شامل پنج مقاله است. مقالهٔ نخست نوشتهٔ رابرت اشپیتزر، فیلسوف و کشیش آمریکایی است. اشپیتزر بخش مهمی از دوران تدریس خود را در دانشگاه سیاتل گذراند و در دانشگاه جرج تاون هم سابقهٔ تدریس دارد. او در پایان سمت‌های رسمی‌اش به ریاست دانشگاه گونزاگا رسید و در همان سمت بازنشسته شد. اشپیتزر در یکی از مهم‌ترین آثار خود با نام راه‌های جدید اثبات خدا۳ به ظهور برهان‌های جدید دربارهٔ وجود خدا پرداخته که مقالهٔ نخست این مجموعه ترجمهٔ بخش علمی این کتاب است. این مقاله مبتنی بر مدل استاندارد مه‌بانگ و ابهامات اخیر برخاسته از آن است.

در مقالهٔ دوم پل دیویس، فیزیک‌دان انگلیسی و استاد دانشگاه آریزونا که سابقهٔ تدریس در کمبریج، نیوکاسل و آدلاید را هم دارد، به تلقی زمانی پیش از مه‌بانگ و مفهوم نقطهٔ آغاز می‌پردازد. او در نهایت، تبیین صرفا فیزیکی از ماجرا را به چالش می‌کشد. دیویس برندهٔ جایزه تمپلتون ۱۹۹۵ و نیز مدال کلوین و جایزه فارادی است. حوزهٔ تخصصی او کیهان‌شناسی، نظریهٔ میدان کوانتومی و اخترشناسی است.

بید راندل استاد فلسفهٔ دانشگاه آکسفورد در مشهورترین اثر خود با عنوان چرا چیزی هست به جای آن‌که نباشد؟ به پرسش چرایی وجود جهان می‌پردازد که مقالهٔ سوم برگرفته از این کتاب است. او بخش پیدایش جهان را از هیچ با دقتی علمی و فلسفی تبیین می‌کند تا نشان دهد دانش تجربی به چه مرز نگران‌کننده و مبهمی در ابتدای محور زمان رسیده و پرسش‌های بی‌پاسخی را فرا روی ما نهاده است.

استفان هاوکینگ را همگان می‌شناسند؛ با صندلی چرخ‌دار و فیزیک نظری. مقالهٔ چهارم متن سخنرانی او دربارهٔ منشا جهان است. که در مارس ۲۰۰۷ در دانشگاه برکلی کالیفرنیا ایراد کرده است. طبیعتا او به‌عنوان فیزیک‌دانی سرسخت می‌کوشد خود را از مشکلات فلسفی نظریه‌های علمی برهاند و به تمامیت و کفایت تصویر تجربی پایبند بماند. دو مشکل بزرگ مدل استاندارد، لبهٔ جهان و آغاز زمان هستند که هاوکینگ سودای عبور از آن‌ها را با ترفندهای صرفا فیزیکی دارد.

ایان باربور که در ایران با کتاب مشهور و کلاسیک علم و دین شناخته می‌شود، دکتری فیزیک خود را از دانشگاه شیکاگو دریافت کرد. او نیز جایزهٔ بنیاد تمپلتون را در سال ۱۹۹۹ به خود اختصاص داد. باربور از جمله دانشمندانی است که معتقد به تصویر یک‌پارچهٔ علمی‌دینی از جهان است. در این مقاله، او از هر چهار منظر اساسی در علم و دین (تعارض، استقلال، گفت‌وگو و یک‌پارچگی) به نظریات جدید کیهان‌شناسی پرداخته است.

در واقع ابهام اصلی فیزیک (کیهان‌شناسی) در بحث آغاز جهان، آن‌جا رخ می‌دهد که در نقطهٔ آغاز کیهان و در عبور از هیچ به پیدایش، این دانش از یک‌سو ابزاری در اختیار ندارد (نبود قوانین فیزیکی در عدم) و از سوی دیگر نمی‌خواهد به هیچ تبیین غیرفیزیکی‌ای تن دهد.

خواندن مجموعه ما و جهان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این مجموعه را به تمام کسانی که به دنبال پاسخ سوال‌های هستی‌شناسانه هستند پیشنهاد می‌کنیم.

 بخشی از کتاب آغاز جهان

پرسش عمومی ما دربارهٔ این‌که چرا اساسا هر چیزی وجود دارد، اگر هیچ گزینهٔ سازواری برای وجود داشتن چیزی در دست نباشد، پاسخی ساده دارد؛ اما به نظر می‌رسد این راه‌حل در تعارض با این دیدگاه مورد حمایت قوی نظریه‌های کیهان‌شناسی باشد که براساس آن، جهان آغازی داشته است. فرض کنیم این جهان را جهان دیگری، یا در واقع هرچیز دیگری به نحوی پدید نیاورده باشد. در این فرض، این جهان می‌تواند برآمده از وضعیتی باشد که هیچ است. در آن صورت، اگر چنین وضعیتی انکار شود، به نظر می‌رسد که ما متعهد هستیم به پذیرش این‌که جهان باید برای زمانی نامتناهی موجود بوده باشد؛ نتیجه‌ای که ممکن است به خوبی مایل نباشیم بدون استدلالی وزین و قابل توجه، به آن اعتماد کنیم. در واقع چندین موضوع در این معمای غیرقابل حل، درهم تنیده‌اند. ما باید با صحت سخن گفتن دربارهٔ این موضوع که جهان آغازی برای وجود داشته است، شروع کنیم.

گفتن این‌که جهان از هیچ پدید آمده است، به معنای گفتن این است که جهان از چیزی برنیامده است؛ اما تبیین حقیقت فیزیکی به صورت «از هیچ برآمدن»، این خطر را دارد که «هیچ» را جدی نمی‌گیرد و شاید آن را با «هیچ‌بودن» جای‌گزین می‌کند تا ظاهرا چیزی را از هیچ بسازد. نه تنها با فرض صفات عجیب و غریب «هیچ»، بلکه با شیوهٔ «برآمدن»، به‌طور معقولی بر حرکتی دلالت می‌کند که گویی منشا آن «جایی» در «چیزی» است. بنابراین، در انتهای دور مه‌بانگ، رازی چنان عمیق وجود دارد که فیزیک‌دانان لغاتی ندارند که حتی دربارهٔ آن فکر کنند. همان‌هایی که مایلند حدس بزنند که هرچه احتمالا قبل از مه‌بانگ موجود بوده، مانند یک خلأ، ناپایدار بوده است. یعنی دقیقا همان‌طور که یک بخت کوچک وجود دارد که ذرات مجازی در میان فضای زیراتمی به‌وجود آیند، به همان ترتیب ممکن است یک بخت کوچک وجود داشته باشد که حضور چیزی هیچ بودن را به ناگاه بر هم بزند.

نویسندگان از یک بخت کوچک سخن نمی‌گویند که هیچ چیز ناگهان با حضور چیزی تکان بخورد، زیرا آن رویداد به حضور چیزی منجر نمی‌شده است. صحبت از هیچ بودن، ظاهرا از این قرائت منفی پرهیز می‌کند، اما مستلزم آن است که «هیچ‌بودن» به‌عنوان چیزی شبیه «فضای خالی» تفسیر شود، به‌طوری که دلالت‌های وجودی را نگه دارد؛ دلالت‌هایی که دربارهٔ گریزناپذیری آن‌ها بحث کردیم. ما از این‌که مجبور شویم راز موجود در کرانهٔ دور مه‌بانگ را درک کنیم، معاف شده‌ایم؛ زیرا هیچ کران دوری وجود ندارد. هیچ چیز پایدار و ناپایداری وجود ندارد. همچنین، هرگونه گمانه‌زنی دربارهٔ سرچشمه‌های جهان، که برحسب «بخت‌های» یک رویداد رخ‌دهندهٔ اولیه صحبت می‌کند، مطمئنا متعهد به لحاظ چیزی به صورت یک بستر یا تنظیمات است که مقدم بر آن رویداد است و چنان ویژگی‌ای دارد که پیشامدهای معینی بر دیگر رویدادها ترجیح داده می‌شوند.