
کتاب لعبتک ها
معرفی کتاب لعبتک ها
کتاب لعبتک ها نوشتهٔ «احمد طالبینژاد»، اثری پژوهشی و تحلیلی دربارهٔ شکلگیری و دگرگونی تیپهای شخصیتی در سینمای ایران است. این کتاب توسط نشر گیلگمش منتشر شده و با نگاهی موشکافانه به ریشههای فرهنگی و اجتماعی و هنریِ تیپسازی در فیلمهای ایرانی بهویژه فیلمفارسیها میپردازد. نویسنده با بهرهگیری از منابع ادبی، تاریخی و سینمایی، روند تثبیت و تحول تیپهای ثابت را در بستر تحولات اجتماعی و هنری ایران بررسی کرده است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را میتوانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.
درباره کتاب لعبتک ها
«احمد طالبینژاد» در کتاب «لعبتکها» (سیر تحول تیپهای ثابت در سینمای ایران) بهسراغ یکی از مهمترین ویژگیهای سینمای ایران، یعنی تیپسازی و تثبیت شخصیتهای کلیشهای رفته است. این کتاب در قالب ناداستان تحلیلی و پژوهشی، با رویکردی تاریخی و جامعهشناسانه، به بررسی روند شکلگیری تیپهای ثابت در فیلمهای ایرانی میپردازد. نویسنده با تکیهبر نمونههای شاخص از فیلمفارسیها تا موج نو و پساموج نو نشان میدهد که چگونه شخصیتهایی با ویژگیهای تکرارشونده و اغلب تکبعدی، به بخشی جداییناپذیر از سینمای ایران بدل شدهاند. ساختار کتاب مبتنی بر تحلیل تطبیقی است و با ارجاع به آثار ادبیات کهن، نمایشهای سنتی و نظریههای ادبی و سینمایی، جایگاه تیپسازی را در فرهنگ عامه و هنر ایران واکاوی میکند. کتاب «لعبتکها» نهتنها به ریشههای تاریخی این پدیده میپردازد، بلکه تأثیر تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را بر دگرگونی تیپها و شخصیتهای سینمایی بررسی کرده است. این اثر برای علاقهمندان به تاریخ سینما، مطالعات فرهنگی و تحلیلهای جامعهشناختی مناسب است.
خلاصه کتاب لعبتک ها
کتاب «لعبتکها» با الهام از رباعیات خیام و نگاه فلسفی به مفهوم بیاختیاری انسان، جهان سینمای ایران را به صحنهٔ خیمهشببازی تشبیه میکند؛ جایی که شخصیتها همچون عروسکهایی با ویژگیهای ثابت و تکرارشونده ظاهر میشوند. نویسنده ابتدا به ریشههای تاریخی و فرهنگی تیپسازی در نمایشهای سنتی و قصههای عامیانه میپردازد و نشان میدهد که چگونه این الگوها به سینمای ایران راه یافتهاند. در ادامه، با بررسی فیلمفارسیها به تحلیل تیپهایی چون «جواناول» یا قهرمان رؤیایی میپردازد؛ مردی خوشچهره، فداکار و بزنبهادر که اغلب از طبقات پایین جامعه برمیخیزد و تجلی آرزوهای مردم است. این تیپها برخلاف شخصیتهای پیچیده و خاکستری، تکبعدی و مطلق هستند و هرگونه تغییر در آنها با واکنش منفی مخاطب روبهرو میشود. کتاب به تحولات سینمای ایران پس از ظهور موج نو میپردازد و نشان میدهد که با فیلمهایی چون «قیصر»، قهرمانان زمینیتر و واقعگراتری وارد سینما شدند؛ شخصیتهایی که برخلاف اسلافشان ریشه در واقعیت اجتماعی داشتند و از رؤیاپردازی فاصله گرفتند. نویسنده با مثالهایی از ستارگان سینمای ایران مانند «ناصر ملکمطیعی»، «محمدعلی فردین»، «بهروز وثوقی»، «سعید راد» و «فرامرز قریبیان»، روند تثبیت و تحول تیپهای قهرمان، لمپن و لمپن - سوسول را دنبال میکند؛ همچنین به تأثیر تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بر شکلگیری و دگرگونی این تیپها اشاره دارد و نشان میدهد که چگونه سینمای ایران، همواره میان سنت و مدرنیته، واقعیت و رؤیا در نوسان بوده است. در نهایت، کتاب به این نتیجه میرسد که تیپسازی در سینمای ایران، بازتابی از نیازها، آرزوها و تضادهای جامعه است و هر دوره، تیپهای خاص خود را خلق و بازتولید میکند.
چرا باید کتاب لعبتک ها را بخوانیم؟
مطالعهٔ این کتاب فرصتی است برای شناخت عمیقتر سینمای ایران و ریشههای فرهنگی و اجتماعی تیپسازی در آن. «لعبتکها» با تحلیل روند تاریخی و تحولات اجتماعی نشان میدهد که چگونه شخصیتهای تکرارشونده و کلیشهای، بازتابی از آرزوها و دغدغههای جامعه هستند. این اثر با رویکردی تطبیقی و ارجاع به منابع ادبی و نظریههای سینمایی، به مخاطب کمک میکند تا فراتر از ظاهر فیلمها، ساختارهای پنهان و دلایل شکلگیری تیپها را درک کند؛ همچنین این کتاب با بررسی نمونههای شاخص و روایتهای جذاب از پشتپردهٔ سینما، تصویری زنده و ملموس از فرازونشیبهای سینمای ایران ارائه میدهد.
خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد میکنیم؟
این کتاب برای علاقهمندان به سینما، پژوهشگران مطالعات فرهنگی و اجتماعی، دانشجویان رشتههای هنر و رسانه و کسانی که دغدغهٔ شناخت ریشههای فرهنگی و اجتماعی تیپسازی در سینمای ایران را دارند، مناسب است؛ همچنین برای کسانی که به تحلیل روندهای تاریخی و تحولات هنری علاقهمند هستند و میخواهند با پشتپردهٔ شکلگیری شخصیتهای محبوب و کلیشهای سینمای ایران آشنا شوند.
بخشی از کتاب لعبتک ها
«چنان که پیشتر نیز گفته شد، تاریخ به حوادثی اطلاق میشود که در واقعیت اتفاق افتاده و دارای زمان و مکان مشخصی است. اسطوره به آن چیزی گفته میشود که واقعیت ندارد ولی حقیقت دارد؛ یعنی جزئی از آرزوها و آمال ملتهاست که در قالب داستان یا روایت جلوهگر میشود و افسانه به حکایتهایی اطلاق میشود که نه واقعیت دارند و نه حقیقت، بلکه از تخیل محض سرچشمه میگیرند. گهگاه در فرهنگ عامه این سه یکی انگاشته میشوند و با لفظ «تاریخی» از آنها یاد میشود. مثلاً ما نمیدانیم امیرارسلان نامدار در چه دورانی میزیسته و بر کدام سرزمین حکومت داشته است. در آغاز این حکایت میخوانیم که «در شهر مصر سوداگری بود خواجه نعماننام که صاحب دولت و ثروت بسیار بود.» خواجه نعمان دو پسر داشت که یکی از آنها امیرارسلان بود؛ هماو که میشود قهرمان قصهٔ امیرارسلان رومی و ملکه فرخلقا. روشن است که ما شهری به نام مصر نداشتهایم. ممکن است مراد از شهر اینجا کشور باشد که با اغماض میتوان پذیرفت. اما اینکه ارسلان در چه دورهای از تاریخ بر این سرزمین امارت داشته نهتنها معلوم نیست که مهم هم نیست. این حکایتی افسانهای است و ربطی به واقعیت ندارد. مهم جذابیت و کشش نهفته در این گونهٔ ادبی است که بهویژه برای بیان مفاهیم اخلاقی و ایجاد سرگرمی برای مردمان عادی بسیار مناسب است. رسالت اصلی افسانهها سرگرم کردن بشر بوده است، آن هم در روزگارانی که اینهمه آلات و ابزار سرگرمکننده وجود نداشت.
امروزه، بهرغم وجود امکانات گسترده برای سرگرم شدن، هنوز روایتهای افسانهای در جلب مخاطب رتبهٔ نخست را دارند. انبوه فیلمها، انیمیشنها، کمیکاستریپها و بازیهای رایانهای که بر خنگ رهوار افسانه سوارند و میتازند گواهی است بر این واقعیت که افسانه محبوبترین نوع روایت برای انسان امروزی است. از افسانههای مدرنی همچون جادوگر شهر از (ویکتور فلمینگ، ۱۹۳۹)، ای تی، موجود فرازمینی (استیون اسپیلبرگ، ۱۹۸۲) و تنها در خانه (کریس کلمبوس، ۱۹۹۰) گرفته تا مجموعهفیلمهای هری پاتر (با چند کارگردان، از ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱) و ارباب حلقهها (پیتر جکسون، ۲۰۰۳ ـ ۲۰۰۱). این نوع روایت ــ چه در ادبیات و چه بر پردهٔ سینما ــ خلأهایی را که در وجود انسانها، بهویژه کودکان، هست پر میکند. در جهان رنگینکمانی بچهها خانه جایی است که ابعادی فراتر از واقعیت دارد. آنها با اسباببازیهایشان بر بال خیال سوار میشوند و به دوردستها سفر میکنند تا ابعاد خانهشان را گستردهتر کنند.»
حجم
۴۶۲٫۲ کیلوبایت
سال انتشار
۱۴۰۴
تعداد صفحهها
۱۵۵ صفحه
حجم
۴۶۲٫۲ کیلوبایت
سال انتشار
۱۴۰۴
تعداد صفحهها
۱۵۵ صفحه