کتاب عربستان سعودی

کتاب عربستان سعودی (یک پادشاهی در معرض خطر) با عنوان اصلی Saudi Arabia نوشتهٔ پل آرتز و کارولین رولانتز و ترجمهٔ محمدرضا دهشیری و سعیده اجتهادی و زهرا رحیمی توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است. کتاب حاضر به بررسی چالش‌های سیاسی و اجتماعی پیش روی پادشاهی سعودی در قرن ۲۱م می‌پردازد. نویسندگان با تحلیل مسائلی چون نقش نفت، تحولات جمعیتی، اسلام، رسانه‌های اجتماعی و جنبش‌های اعتراضی، چشم‌اندازی از آیندهٔ این کشور ارائه می‌دهند. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب عربستان سعودی

در سال ۱۹۳۰، عبدالعزیز با حمایت انگلستان و بهره‌گیری از ضعف امپراتوری عثمانی و شرایط پس از جنگ جهانی اول، پادشاهی عربستان را بر پایهٔ افراط‌گرایی مذهبی و منازعات خونین بنا نهاد. او تلاش کرد با ایجاد پیوند میان آل‌الشیخ و آل‌سعود و استفاده از درآمدهای نفتی، قدرت خود را در جامعهٔ محافظه‌کار عربستان تثبیت کند. به عقیدهٔ محمدرضا دهشیری، یکی از مترجمان کتاب حاضر، پادشاهی عربستان سعودی، به‌عنوان یکی از ثروتمندترین کشورهای درحال‌توسعهٔ خاورمیانه و دولتی متکی به فروش نفت، با مشکلات داخلی متعددی از جمله قبیله‌گرایی و ایدئولوژی افراطی وهابیت روبه‌رو بود. خاندان سعودی به تدریج و با تکیه بر درآمدهای نفتی، انتظارات مردم را افزایش داد، به گونه‌ای که گرایش مردم به خریدهای گسترده، دریافت وام و خرید اقساطی کالاهای لوکس، پس از کاهش قیمت نفت، منجر به نارضایتی و سرخوردگی جوانان شد. در زمان نگارش این کتاب، خاندان حاکم سعودی، ۲۰ میلیارد دلار از پروژه‌های عمومی را از بودجهٔ سالانه حذف و قصد کاهش یارانه‌های انرژی را دارد. با این حال، دولت هنوز نتوانسته شاهزادگان را متقاعد کند که به جای سرمایه‌گذاری‌های کلان در خارج، به حل مشکلات داخلی بپردازند. سیاست‌های ریاضت اقتصادی، کاهش درآمدهای نفتی و استقراض خارجی، توانایی این کشور در ارائهٔ کمک‌های مالی سخاوتمندانه به گروه‌های تروریستی را محدود کرده است. از سوی دیگر، نیمی از جمعیت عربستان، یعنی زنان، به دلیل باورهای مذهبی، از محیط کار دور مانده‌اند.. جوانان عربستان نیز با مشکلاتی مانند بیکاری مواجه هستند. با توجه به اینکه تقریباً نیمی از جمعیت این کشور جوان‌تر از ۲۵ سال هستند، دولت حاکم در عربستان سعودی در ایجاد ارتباط مؤثر با جوانان و تحصیل‌کردگان ناکام بوده است. جریان وهابیت سنتی نیز به دلیل جمود فکری، توانایی نوآوری و بازسازی در عرصهٔ اجتماعی را ندارد. علاوه بر این، اختلافات پنهانی میان جریان‌های مختلف سلفی در عربستان وجود دارد که نشان‌دهندهٔ افزایش تنش‌های داخلی است. بحران یمن نیز حکومت آل‌سعود را درگیر کرده و خروج آبرومندانهٔ ریاض از این جنگ را دشوار ساخته است. در حالی که نشانه‌های فرسایش بحران یمن آشکار شده، عربستان چهرهٔ نامطلوبی از خود در میان مردم منطقه به جای گذاشته است. این وضعیت می‌تواند هشداری برای عربستان باشد و احتمال سقوط آل‌سعود پس از ۸۵ سال حکومت را افزایش دهد. لازم به ذکر است که در ترجمهٔ فصول اول تا ششم این اثر، زهرا رحیمی و در ترجمهٔ فصول هفتم تا دوازدهم، سعیده اجتهادی، همکاری داشته‌اند.

خلاصه کتاب عربستان سعودی

نویسندگان کتاب عربستان سعودی پس از بررسی اتحاد سنتی روحانیون و خاندان سلطنتی در عربستان سعودی، بیان می‌کند که این اتحاد به اصطلاح مقدس در معرض تهدید است و احتمال فروپاشی آن وجود دارد. کتاب با بررسی احتمال وقوع انقلاب در پایتخت نفت، اظهار می‌دارد که این منبع انرژی، آینده‌ای نامشخص را برای حاکمان سعودی رقم می‌زند. بلندپروازی‌های نسل جدید عربستان نیز می‌تواند به‌عنوان یک تهدید جدی برای این جامعه عمل کند. این اثر سپس به تحولات پشت پردهٔ جامعهٔ عربستان، به ویژه نقش زنان، می‌پردازد و معتقد است که یک جنبش پنهانی در حال شکل‌گیری است. کتاب با تأکید بر سرمایه‌گذاری‌های کلان در آموزش و پرورش، بیان می‌کند که این امر باعث افزایش آگاهی و انتظارات جامعهٔ عربستان، به ویژه جوانان، شده و احتمال افزایش نارضایتی را به وجود می‌آورد. گسترش رسانه‌های اجتماعی و استفادهٔ جوانان از شبکه‌هایی مانند توییتر و فیس‌بوک نیز موجب شده که جامعهٔ عربستان به نقش فراواقعیت‌ها و فراروایت‌ها در زندگی اجتماعی توجه کند و از آنها به‌عنوان ابزاری برای بیان دیدگاه‌ها و نارضایتی‌ها استفاده نماید. نقش هنر در ایجاد تغییر و تحول نیز در این میان نباید نادیده گرفته شود. اثر حاضر به موضوع «نفرین شیعیان» و «شورش فراموش‌شدهٔ یک اقلیت به حاشیه‌رانده» می‌پردازد و نقش شیعیان در تحولات سیاسی را بررسی می‌کند. این کتاب در نهایت، مخاطرات سیاست و حکومت در عربستان سعودی پس از عبدالله و خطرات انتقال قدرت را بررسی کرده و احتمال سقوط آل‌سعود را تحلیل می‌کند.

چرا باید کتاب عربستان سعودی را بخوانیم؟

خواندن کتاب عربستان سعودی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب برای دانشجویان و اساتید علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و مطالعات منطقه‌ای، به ویژه مطالعات خاورمیانه، مفید خواهد بود.

فهرست کتاب عربستان سعودی

مقدمه: انقلاب در پایتخت نفت؟

نویسندگان در این بخش به بررسی این سؤال می‌پردازند که آیا امکان وقوع انقلاب در عربستان سعودی، کشوری که بر روی دریایی از نفت قرار دارد، وجود دارد یا خیر. آنها به چالش‌های متعددی که این پادشاهی با آن روبه‌رو است، از جمله نارضایتی جوانان، مشکلات اقتصادی و فشارهای اجتماعی، اشاره می‌کنند.

فصل اول: از دشمنانتان نهراسید، روحانیون و خاندان سلطنتی؛ اتحاد قدرت است

این فصل به بررسی تاریخی شکل‌گیری پادشاهی عربستان سعودی و نقش خاندان سعود در آن می‌پردازد. نویسندگان به طور خاص به چگونگی به قدرت رسیدن عبدالعزیز و اتحاد او با جریان وهابیت اشاره می‌کنند. 

فصل دوم: شمشیر دولبۀ اسلام، اتحاد مقدس زیر آتش

در این فصل، نویسندگان به نقش و تأثیر اسلام در جامعه و سیاست عربستان سعودی می‌پردازند. آن‌ها به این موضوع اشاره می‌کنند که چگونه حکومت از اسلام به‌عنوان ابزاری برای مشروعیت بخشیدن به قدرت خود استفاده می‌کند، اما درعین‌حال با چالش‌های ناشی از تفسیرهای مختلف از اسلام نیز روبه‌رو است.

فصل سوم: نفت، نفت، نفتِ باشکوه، راهی نامعلوم

این فصل به بررسی نقش حیاتی صنعت نفت در اقتصاد و سیاست عربستان سعودی می‌پردازد. نویسندگان به این موضوع اشاره می‌کنند که چگونه درآمدهای نفتی به خاندان سعود امکان حفظ قدرت و کنترل جامعه را داده است، اما درعین‌حال وابستگی شدید به نفت، این کشور را در برابر تکانه‌های اقتصادی آسیب‌پذیر کرده است.

فصل چهارم: بمب ساعتی، بلندپروازی‌های فزایندۀ نسل جدید

نویسندگان در این فصل به بررسی چالش جمعیتی عربستان سعودی می‌پردازند. آنها به این موضوع اشاره می‌کنند که چگونه جمعیت جوان و روبه‌رشد این کشور، به‌ویژه با نرخ بالای بیکاری، می‌تواند به یک «بمب ساعتی» تبدیل شود و منجر به ناآرامی‌های اجتماعی و سیاسی شود. 

فصل پنجم: تحولات پشت پرده، زنان در حرکت

این فصل به بررسی تغییرات اجتماعی در حال وقوع در عربستان سعودی می‌پردازد. نویسندگان به طور خاص به نقش روبه‌افزایش زنان و تلاش آنها برای کسب حقوق بیشتر اشاره می‌کنند.

فصل ششم: «همه باید بیاموزند که مستقل فکر کنند»، میلیاردها دلار صرف آموزش‌وپرورش می‌شود

در این فصل، نویسندگان به بررسی چالش های نظام آموزشی در عربستان سعودی می‌پردازند. آنها به این موضوع اشاره می‌کنند که چگونه نظام آموزشی سنتی، که بر حفظ وضع موجود تأکید دارد، نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای جامعه‌ای در حال تغییر باشد.

فصل هفتم: انفجار دیجیتال، رسانه‌های اجتماعی؛ قدرت و توهم قدرت

این فصل به بررسی تأثیر فزاینده فناوری های دیجیتال و رسانه‌های اجتماعی بر جامعهٔ عربستان سعودی می‌پردازد. نویسندگان به این موضوع اشاره می‌کنند که چگونه این فناوری‌ها به جوانان امکان دسترسی به اطلاعات بیشتر و بیان آزادانه‌تر عقاید خود را داده است، که این امر می‌تواند چالش‌هایی را برای حکومت ایجاد کند.

فصل هشتم: جایگاه هنر، رسالتی برای ایجاد تغییر و تحول

نویسندگان در این فصل به نقش هنر و هنرمندان در عربستان سعودی می‌پردازند. آنها به این موضوع اشاره می‌کنند که چگونه هنر می‌تواند به عنوان ابزاری برای بیان نارضایتی‌های اجتماعی و سیاسی و ایجاد تغییر عمل کند.

فصل نهم: «نفرین شیعیان!»: شورش فراموش‌شدۀ یک اقلیت به‌حاشیه‌رانده‌شده

این فصل به بررسی وضعیت اقلیت شیعه در عربستان سعودی و چالش‌های تبعیض و سرکوب آنها می‌پردازد. نویسندگان به این موضوع اشاره می‌کنند که چگونه نارضایتی شیعیان می‌تواند به بی‌ثباتی سیاسی در این کشور دامن بزند.

فصل دهم: ضد انقلاب، کنترل بهار عربی

در این فصل، نویسندگان به واکنش حکومت عربستان سعودی به تحولات «بهار عربی» می‌پردازند. آنها به این موضوع اشاره می‌کنند که چگونه حکومت با سرکوب هرگونه حرکت اعتراضی، تلاش کرده است از گسترش ناآرامی‌ها به داخل کشور جلوگیری کند. 

فصل یازدهم: پس از عبدالله، خطرات انتقال قدرت

این فصل به بررسی چالش‌های انتقال قدرت پس از مرگ ملک عبدالله می پردازد. نویسندگان به اختلافات درون خاندان سعود و تلاش جناح‌های مختلف برای کسب قدرت اشاره می‌کنند. 

فصل دوازدهم: سقوط احتمالی خاندان سعود، چند سناریو

در فصل پایانی، نویسندگان به این سؤال می‌پردازند که آیا امکان سقوط خاندان سعود وجود دارد یا خیر. آنها با بررسی مجموعه‌ای از عوامل، از جمله چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، به این نتیجه می‌رسند که اگر حکومت نتواند اصلاحات لازم را انجام دهد، احتمال بروز ناآرامی‌ها و بی‌ثباتی سیاسی در عربستان سعودی افزایش خواهد یافت.

بخشی از کتاب عربستان سعودی

«بعد از یک دوره آرامش نسبی، تنش میان شیعیان و سنی‌های عربستان در سال ۲۰۰۳ بار دیگر بالا گرفت. جنگ عراق، که باعث استقرار یک دولت شیعه در بغداد شد، مهم‌ترین عامل تحریک این تنش‌ها بود. دولت سعودی، که تشکیل این دولت را «فتح عراق به‌دست ایران» توصیف کرده است، بهانه‌ای پیدا کرد تا بار دیگر فرقه‌گرایی را در کشور خود تشدید کند. شاهزاده عبدالله به بهترین شکل از این آب گل‌آلود ماهی گرفت. برای مثال، یک گفت‌وگوی ملی راه انداخت که در آن از شیعیان نیز دعوت شده بود و همچنین انتخاباتی برای استقرار دولت‌های محلی برگزار کرد، اما فعالیت‌های او از حد یک طرح پیشنهادی جلوتر نرفت و همان‌جا متوقف شد. جعفر شایب، رئیس سابق شورای شهر قطیف، ناامیدی خود را آشکارا بیان کرد: «این اقدامات هنوز در حد حرف باقی مانده است. هیچ ابزاری برای تبدیل توصیه‌ها به عمل و پروژه‌های عملی وجود ندارد». اکنون مشخص شده که مجموعۀ «اصلاحاتی» که پیاپی به‌بحث گذاشته شده عمدتاً داخلی بوده است و حتی بعد از دستیابی عبدالله به تاج‌وتخت در سال ۲۰۰۵ هنوز در محافل مختلف مطرح می‌شود. تنها کورسوی امید پروژۀ ملک عبدالله در اعطای بورسیۀ تحصیلی برای اعزام دانشجویان به خارج از کشور بود که دانشجویان شیعه می‌توانستند بدون تبعیض از آن بهره‌مند شوند.

در سال‌های بعد، ناآرامی‌های بیشتری به‌وجود آمد. ناآرامی‌های زیادی در فوریۀ ۲۰۰۹ در مدینه رخ داد. در آن زمان زائران شیعه تلاش می‌کردند مقبرۀ امامان خود در قبرستان بقیع را زیارت کنند. شاهزاده نایف بن‌عبدالعزیز آل‌سعود، وزیر کشور فوق‌العاده‌محافظه‌کار عربستان، که از سال ۱۹۷۵ این مقام را به‌عهده گرفته بود، از رفتار وحشیانۀ پلیس مذهبی عربستان دفاع و اعلام کرد: «عربستان سعودی از اصول اسلام سنی پیروی می‌کند. اگرچه برخی از شهروندان مطابق برخی دیگر از مکاتب اسلامی رفتار می‌کنند، به آن‌ها توصیه می‌شود که به این اصول احترام بگذارند». پاسخ این اظهارات برگزاری تظاهراتی در استان شرقی عربستان بود. این تظاهرات، از سال ۱۹۷۹-۱۹۸۰ به بعد، بزرگ‌ترین رویداد عربستان بود که با خشونت هم همراه شد.»