کتاب تحول نظام قضایی ایران (جلد دوم)

کتاب «تحول نظام قضایی ایران (جلد دوم)» نوشتۀ محمد زرنگ است و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را منتشر کرده است. این کتاب، نظام قضایی کشور ایران را از سقوط رضا شاه تا تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب بررسی می‌کند.

درباره کتاب تحول نظام قضایی ایران (جلد دوم)

کتاب تحول نظام قضایی ایران (جلد دوم): از سقوط رضاشاه تا تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب (۱۳۲۰ تا ۱۳۷۳) به بررسی فرازوفرودهای ساختار قضایی کشور در یکی از پیچیده‌ترین و پرتلاطم‌ترین ادوار تاریخ معاصر ایران می‌پردازد؛ دوره‌ای که از پایان حکومت رضاشاه پهلوی آغاز می‌شود و تا مرحلۀ استقرار دادگاه‌های عمومی و انقلاب پس از انقلاب اسلامی ادامه می‌یابد. در این جلد، نویسنده با حفظ همان رویکرد تاریخی و نگاه حقوقی - سیاسی که در جلد نخست دنبال کرده بود، تلاش می‌کند روند کند یا پرشتاب دگرگونی‌های قضایی ایران را در بستر تحولات اجتماعی و سیاسی تحلیل کند.

در آغاز این دوره، نظام قضایی که در دورۀ رضاشاه به سمت نوعی عرفی‌سازی و تمرکز ساختاری حرکت کرده بود، بدون تغییرات بنیادین به حیات خود ادامه داد. حکومت محمدرضا شاه، به‌رغم تغییراتی در فضای سیاسی کشور، از جمله فضای باز پس از شهریور ۱۳۲۰، روی کار آمدن دکتر مصدق و سپس کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، در بُعد قضایی همچنان دنباله‌روی همان ساختار پیشین بود. بااین‌حال، نویسنده به‌درستی نشان می‌دهد که همین رخدادهای سیاسی بزرگ، هریک آغازگر دگرگونی‌هایی ولو محدود، در ساختار و عملکرد دستگاه قضا بوده‌اند. در دورۀ مصدق برای مثال، تلاش‌هایی در جهت استقلال قوۀ قضاییه و سالم‌سازی آن دیده می‌شود، گرچه با شکست مصدق و بازگشت استبداد پس از کودتا، این اصلاحات ناتمام ماندند.

با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، ورق به‌کلی برگشت. ایدئولوژی انقلابی، نه‌تنها ساختار حقوقی پیشین را به چالش کشید، بلکه منجر به بازنگری در قانون اساسی، تدوین قوانین جدید متناسب با احکام اسلامی و تأسیس نهادهایی مانند دادگاه‌های انقلاب شد. این دوره، یکی از عمیق‌ترین و ریشه‌دارترین دگرگونی‌ها در تاریخ عدلیه ایران را رقم زد. ساختارهای مدرن پیشین جای خود را به تشکیلاتی دادند که مشروعیت آن‌ها بر مبنای اصول‌ دینی و انقلابی تعریف می‌شد.

نویسنده با شناخت دقیق از مقتضیات هر دوره و پرهیز از جزئی‌گویی افراطی، تلاش کرده است تصویری فشرده؛ اما جامع از این تحولات ارائه دهد. مطالب کتاب تحول نظام قضایی ایران (جلد دوم) به ۲ بخش اصلی تقسیم شده‌اند: نخست، بررسی دوران پهلوی دوم تا پیروزی انقلاب و دوم، تحلیل سیر تحولات قضایی پس از انقلاب تا سال ۱۳۷۳. در این ۲ بخش، رویدادهایی همچون باز شدن فضای سیاسی پس از ۱۳۲۰، دولت مصدق، کودتای ۲۸ مرداد، پیروزی انقلاب، تدوین قانون اساسی جدید، تشکیل دادگاه‌های انقلاب و نهایتاً تثبیت ساختارهای قضایی نوین، محور اصلی بحث قرار گرفته‌اند. از ویژگی‌های برجستۀ کتاب تحول نظام قضایی ایران (جلد دوم)، نگاه تحلیلی به تأثیر سیاست بر عدلیه و تأکید بر این واقعیت است که دگرگونی‌های جدی در ساختار قضایی همواره هم‌زمان یا به دنبال تحولات سیاسی کلان کشور رخ داده‌اند.

خواندن کتاب تحول نظام قضایی ایران (جلد دوم) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به پژوهشگران حقوق، تاریخ و علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.