کتاب مثنوی معنوی

کتاب مثنوی معنوی نوشتهٔ مولانا جلال‌ الدین محمد بلخی مولوی و تصحیح نیکلسون است. انتشارات دوستان این کتاب را روانهٔ بازار کرده است. این نسخه بر اساس نسخهٔ قونیه است که در سال ۶۷۷ هجری قمری نگاشته شده است.

درباره کتاب مثنوی معنوی

کتاب مثنوی معنوی با شرح‌حال مختصری از شاعر بزرگ، مولانا آغاز می‌شود. مولانا جلال‌ الدین محمد بلخی مولوی این کتاب مشهور و جهانی را در ۲۶٬۰۰۰ بیت و شش دفتر سروده و آن را به یکی از برترین کتاب‌های ادبیات عرفانی کهن فارسی و حکمت پارسی پس از اسلام تبدیل کرده است. مثنوی معنوی همان‌طور که از نام آن پیداست، در قالب شعریِ «مثنوی» سروده شده‌ تا مجموعه‌ای از اندیشه‌های فرهنگ ایرانی - دینی را در خود گرد آورد. این کتاب طولانی به چه شکل نوشته شده است؟ مثنوی معنوی ۴۲۴ داستان پی‌درپی را به‌شیوهٔ تمثیل در کنار یکدیگر قرار داده است. درون‌مایهٔ اصلی و کلیِ قصه‌های موجود در این کتاب را می‌توان سختی‌های انسان در راه رسیدن به خداوند دانست؛ قصه‌هایی که هر کدام به‌طور جداگانه بارها گفته و شنیده شده‌اند و حتی از آن‌ها برای تولید آثار گوناگون اقتباس و برداشت شده است. این اثر ماندگار همچون بسیاری از مثنوی‌های صوفیانه، عمدتاً از قالب «حکایت» به‌عنوان ابزاری برای بیان تعلیمات تصوف استفاده کرده است. ترتیب قرارگرفتن حکایت‌های گوناگون این کتاب نظم آشکاری ندارد. شخصیت‌های اصلی حکایات هم پیامبران، پادشاهان، چوپانان و بردگان هستند؛ حیوانات نیز نقش پررنگی در این حکایت‌ها بازی می‌کنند. ۱۸ بیت نخست دفتر اول مثنوی معنوی به «نی‌نامه» شهرت دارد؛ نی‌نامه چکیده‌ای از مفهوم همهٔ این کتاب است. عنوان برخی از قصه‌های مشهور این اثر «خلیفه و لیلی»، «پادشاه و خانهٔ کمپیر»، «استر و استر»، «محمود و ایاز» و «گنج‌نامه» است. آخرین داستان مثنوی معنوی به نام «شاهزادگان و دژ هوش‌ربا» با وفات شاعر بزرگ ایرانی ناتمام ماند. در تاریخ آمده است که این کتاب به درخواست یکی از شاگردان مولوی به نام «حسام‌الدین حسن چلبی» و در سال‌های ۶۶۲ تا ۶۷۲ هجری قمری برابر با ۱۲۶۰ میلادی نوشته شده است؛ شاگردی که مصاحبت او و مولوی ده سال به طول انجامید.

مثنوی معنوی را از جهت فرصتی که به درک خواننده می‌دهد، به سه بخش تقسیم کرده‌اند؛ عام، خاص و اخص. بخش عام یا «محکمات» بخشی از این کتاب است که در آن روی سخن با عموم مردمان بوده و هر کس نیز به قدر فهم خود از آن استفاده خواهد کرد. بیشترِ حکایات، نصایح و پندهای مثنوی معنوی در این بخش قرار دارد. شعرهای بخش خاص یا «حدّ فاصل» چنان است که انگار مولوی با یاران نزیک خودش، در خلوت سخن می‌گوید و خوانندگان دیگر نیز جسته‌وگریخته آن گفته‌ها را می‌شنوند. نوشته‌های بخش اخص یا «متشابهات» نیز دسته‌ای از سخنان بسیار مشکل و مبهم این کتاب غنی هستند که «متشابهات قرآنی» را به یاد خوانندهٔ خود می‌آورند و در برخی اوقات تأویل‌پذیرند. دربارهٔ این اثر، به‌عنوان تفسیر و شرح و...، کتاب‌های بسیاری نوشته شده که یکی از آن‌ها «مولوی‌نامه» نوشتهٔ «جلال الدین همایی» است. نشریهٔ گاردین، مثنوی معنوی مولوی را (که به ۵۰ زبان زندهٔ دنیا برگردانده شده) یکی از ۱۰۰ کتاب برتر تاریخ بشریت دانسته است.

می‌دانیم که شعر فارسی عرصه‌های گوناگونی را درنوردیده است. در طول قرن‌ها هر کسی از ظن خود یار شعر شده است و بر گمان خود تعریفی از شعر به‌دست داده است. حضور شعر در همهٔ عرصه‌ها از رزم و بزم گرفته تا مدرسه و مسجد و خانقاه و دیر و مجلس وعظ، همه و همه گویای این مطلب است که شعر، بی‌محابا، زمان، مکان و جغرافیا را درنوردیده و در هفت‌اقلیم جان و جهان به دلبری پرداخته است. آمیختگی شعر با فرهنگ مردم و اندیشه‌های اجتماعی، این هنر را زبان گویای جوامع بشری ساخته است؛ بدان‌گونه که هیچ جامعه‌ای از این زبان بارز، برای انتقال اندیشه‌هایش بی‌نیاز نبوده است. گاهی شعری انقلابی به پا کرده است و گاه انقلابی، شعری پویا را سامان داده است.

خواندن کتاب مثنوی معنوی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران شعر کهن ایران پیشنهاد می‌کنیم.

درباره مولانا جلال‌ الدین محمد بلخی مولوی

مولانا جلال‌الدین محمد بلخی مولوی در تاریخ ۶ ربیع‌الاول ۶۰۴ (۱۵ مهر ۵۸۶) به دنیا آمد و در تاریخ ۵ جمادی‌الثانی ۶۷۲ هجری قمری (۴ دی ۶۵۲ هجری شمسی) درگذشت. او معروف به مولانا، مولوی، رومی و نام کاملش «محمد بن محمد بن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» بوده است. او شاعر پارسی‌گوی ایرانی است. اثرگذاری آثار مولوی فراتر از مرزهای ملی و تقسیمات قومی است. ایرانیان، افغان‌ها، تاجیک‌ها، ترک‌ها، یونانیان، دیگر مسلمانان آسیای میانه و مسلمانان جنوب شرق آسیا همواره از میراث معنوی رومی تأثیر گرفته‌اند. اشعار او به‌طور گسترده و به بسیاری از زبان‌های جهان ترجمه و خوانده شده است. بیشتر آثار مولوی به زبان فارسی سروده شده است، اما او در اشعارش به‌ندرت از ترکی، عربی و کاپادوسیه‌ای یونانی نیز استفاده کرده است.

مثنوی معنوی اثر او که در قونیه تصنیف شده یکی از عالی‌ترین اشعار زبان فارسی به‌شمار می‌رود که در ۶ دفتر مجزا سروده شده است. این کتاب به زبان شعر نوشته شده و در آن می‌توان حکایت‌های مختلفی را در بستری مشترک خواند و از نکات مهم و پندهای موردنظر شاعر آگاه شد. از دیگر آثار این شاعر و عارف ایرانی می‌توان به این موارد اشاره کرد: «فیه ما فیه» (مجموعهٔ تقریرات ۷۱‌گانهٔ مولانا)، «مجالس سبعه» (مجموعهٔ مواعظ و مجالس مولانا)، «دیوان شمس تبریزی» (غزلیات مولانا) و رباعیات.

در ایران و خارج از ایران بارها از آثار مولانا برای تولید آثار گوناگونی همچون داستان، رمان، سریال تلویزیونی، انیمیشن، فیلم‌های سینمایی، نمایشنامه و تئاتر اقتباس شده است. پری صابری و بهروز غریب پور از هنرمندان هنرهای نمایشی هستند که آثاری را با درون‌مایه‌های آثار مولوی و گاه با حضورِ شخصیتِ وی، در ایران، روی صحنه برده‌اند. مولانا در قونیه به خاک سپرده شده است.