کتاب تفکر بر پرده سینما

کتاب تفکر بر پرده سینما (فیلم چونان فلسفه) نوشتهٔ توماس ای. وارتنبرگ و ترجمهٔ ایمان امیرتیمور است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب درحوزهٔ فلسفهٔ سینما را منتشر کرده است.

درباره کتاب تفکر بر پرده سینما

با پذیرش امکان تعامل بین فیلم و فلسفه، می‌توان دو حوزهٔ عمده را برای هم‌کنشی آن‌ها برشمرد. یکی از آن‌ها فلسفهٔ فیلم است که اکنون به شاخه‌ای مجزا از فلسفه بدل شده است و عموماً به طرح پرسش‌های فلسفی در باب ماهیت فیلم می‌پردازد؛ پرسش‌هایی مانند این که چه شرط‌های لازم و کافی‌ای برای فیلم شدن وجود دارد؟ اصلاً شرایطی وجود دارد یا نه؟ تخیل مخاطبان چگونه با فیلم‌ها درگیر می‌شود؟ و دیدن فیلم چه ارزش‌های شناختی یا عاطفی‌ای دارد؟ در این مدل سؤال‌ها، کنشی فلسفی‌ که مفاهیم را روشن و در مسائل انتزاعی غور می‌کند، فیلم را اُبژه بررسی خود قرار می‌دهد. دیگری، معنی مناقشه‌برانگیزتر «فیلم چونان فلسفه» است که می‌گوید فیلم قابلیت طرح اندیشه‌های فلسفی و بهره بخشیدن به آن را دارد. در این مورد، ممکن است که موضوع پژوهش، مسئله شکاکیت، مابعدالطبیعه هویت شخصی یا دلیل لزوم اخلاقی بودن باشد. در این رویکرد، خودِ فیلم در پژوهش فلسفی شرکت می‌جوید. توماس ای. وارتنبرگ در کتاب تفکر بر پرده سینما (Thinking on Screen) از معنی دوم استفاده کرده است و این اثر را در هشت فصل نگاشته است.

خواندن کتاب تفکر بر پرده سینما را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران حوزهٔ فلسفهٔ سینما و دانشجویان سینما پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تفکر بر پرده سینما

«برای بررسی این‌که آیا از متون فلسفی نیز تصاویری ترسیمی وجود دارد، بحثمان را درباره گونه‌های مختلف تصاویر ترسیمی متوقف می‌کنیم. در این مورد تصاویر بسیار اندکی به نظرم می‌آیند که آن‌ها هم بیشتر نمودار هستند تا تصویر تمام‌عیار. ادموند هوسرل نظریه «سیالیت» زمان خود را با یک نمودار تصویر می‌کند که به اندازه خود متن دشوار است، و حتی درک معنای آن از مدعیات متنی که قرار است تصویر کند نیز دشوارتر است. آرتور دانتو نیز شماری از مدعیات فلسفه هنرش را با نمودار تصویر می‌کند. برای مثال، او در مقاله اثرگذار خود با عنوان «جهان هنری» نموداری را به‌کار می‌برد تا نشان دهد چگونه ویژگی‌هایی که داشتن آن‌ها ضروری دانسته می‌شود تا پدیده‌ای یک اثر هنری باشد با ظهور نظریه‌های جدید هنری تغییر می‌کند. افزون بر آن، بعضی از آثار تفسیری تصاویر ترسیمی را به‌کار می‌برند تا متن‌های فلسفی را برای دانشجویان و مردم ملموس‌تر کنند. برای مثال، یکی از کتاب‌های جدید درباره [فیلم] ماتریکس تصویری از تمثیل غار -- یا دست کم، خود غار -- را دربردارد. ممکن است که این تصویر برای برخی از خوانندگان روشنگر باشد، اما بیشتر به تصاویر تام سایر شبیه است تا تصاویر ماجراهای آلیس در سرزمین عجایب، زیرا پیوند آن تصویر با متنی که به تصویر می‌کشد [صرفاً] امری محتمل است. من صحنه تخیلی تیره‌تر و مبهم‌تر خود را به صحنه بی‌روح و منظمی که این تصویر عرضه می‌کند ترجیح می‌دهم. بنابراین متن‌های فلسفی به ندرت دارای تصاویر ترسیمی‌اند، اگر هم داشته باشند آن تصاویر تابع متن مکتوبند.

به مبحث کلی خود درباره گونه‌های مختلف تصاویر ترسیمی باز می‌گردم. می‌خواهم به قلمرویی اشاره کنم که در آن تصاویر ترسیمی هنوز با متن‌هایی پیوند دارند که آن‌ها را تصویر می‌کنند، اما حتی از متن‌ها هم مهم‌ترند یا، اگر بخواهیم متواضعانه سخن بگوییم، به همان اندازه اهمیت دارند. منظور من تصاویر کتاب‌های پرنده‌شناسی است، مثلاً راهنمای پرندگان غرب ایالات متحد، نوشته فلارنس مریام بیلی.

کتاب‌های پرنده‌شناسی هم توصیفاتی نوشتاری را درباره گونه خاصی از پرنده دربردارند (از جمله نشانه‌های جسمانی، ویژگی‌های صوتی و اقامتگاه‌های نوعی [آن پرنده]) و هم دارای تصاویری از آن گونه مرتبط‌اند. هدف چنین کتاب‌هایی یاری مردم به شناخت گونه‌ای است که پرنده‌ای که تصویر آن را می‌بینند بدان گونه تعلق دارد. تصاویر به معنای دقیق کلمه جزئی اساسی از هدف این کتاب‌هایند، زیرا مقدار فراوانی از اطلاعات را منتقل می‌کنند که نمی‌توان تنها از متن مکتوب به دست آورد. به ویژه آن‌ها تصویر تقریبی‌ای را از یک پرنده عرضه می‌کنند که در حال پرواز آن‌گونه دیده می‌شود. دلیل این امر آن است که پرنده‌شناس‌ها برای دیدن جنبه‌هایی از پرندگان به طراحی پرندگان تکیه دارند؛ جنبه‌هایی که برای شناخت پرندگان در این رشته به آن‌ها نیاز دارند. شنیده‌ام که بیشتر پرندگان را از هیئت کلی آن‌ها می‌شناسند، یعنی از ظاهر آن‌ها هنگامی که از نظر محو می‌شوند. ممکن است که نقاشی گاهی اوقات این حالت را ترسیم کند، اما چنین امکانی در عکس وجود ندارد. نقش تصاویر در کتاب راهنمای پرندگان بیلی عرضه تصاویری دقیق از این هیئت کلی به پرنده‌شناس‌هاست؛ یعنی تصاویری از پرندگان که پرنده‌شناس‌ها برای تشخیص نوع پرنده‌ای که مشاهده می‌کنند آن‌ها را به‌کار می‌برند.۲۹۵ وجود این تصاویر [در کتاب‌های پرنده‌شناسی] امری اساسی است، زیرا قابلیت تشخیص نوع یا طبقه خاص یک پرنده را به پرنده‌شناس عرضه می‌کند.»