کتاب صفات وجهی در زبان فارسی

کتاب صفات وجهی در زبان فارسی نوشتهٔ نگین ایلخانی پور است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب صفات وجهی در زبان فارسی

زندگی هدفمند در اجتماع انسانی با قوانین، بایدها و نبایدها، و الزامات و امکاناتی همراه است که بیان (زبانی) آنها در گرو کاربرد واژه‌هایی چون باید، شاید، توانستن و لازم است؛ به عبارت دیگر، این عبارات زبانی بیان هنجـارهای اجتماعی را ممکن می‌سازند. علاوه‌براین، واژه‌های مذکور که وجه‌نما نامیده می‌شوند به گوینده امکان بیان رویکرد ذهنی، باورها، تردیدها و برداشت‌های شخصی را می‌دهند.

موضوع کتاب صفات وجهی در زبان فارسی نگرشی معنـایی ـ نحوی به صفات وجهی مثبت فارسی (مانند ممکن، احتمالی و قابل‌اعتماد) است که با توصیف اسامی در گروه تعریف می‌توانند القاگر مفاهیم وجهی در سازه‌های کوچکتر از جمله باشند.

در مقدمهٔ کتاب آمده است: «در این کتاب هر فصل با مقدمه‌ای آغاز می‌شود که زمینه را برای مباحث آن مهیا می‌سازد و با خلاصه‌ای خاتمه می‌یابد که مطالب آن فصل را در سطوری جمع‌بندی می‌کند. در فصل اول به تعریف و توضیح وجهیت به عنوان پدیده‌ای زبانی می‌پردازیم. سپس نگاهی اجمالی به معنی‌شناسی جهان‌های ممکن می‌اندازیم و نظریهٔ وجهیت کراتزر را که از نظریه‌های غالب در مطالعهٔ زبان‌شناختی وجهیت است معرفی می‌کنیم. در پایان هم مباحثی نحوی را دربارهٔ ساخت موضوعی افعال وجهی و جایگاه‌های نحوی افعال و قیود وجهی معرفتی و غیرمعرفتی مطرح می‌کنیم. در فصل دوم پس از مرور پژوهش‌هایی که در طبقه‌بندی عناصر وجهی فارسی ما را یاری می‌کنند، با دو استدلال ساختار درونی افعال مرکب و وجهیت در سازه‌های غیرفعلی، اسامی و صفات وجهی را به طبقه‌بندی صرفی‌ـ نحوی عناصر وجهی فارسی می‌افزاییم و بدین‌ترتیب نظام وجهیت زبان فارسی را گسترش می‌دهیم. فصل سوم را به مطالعهٔ بازنمایی وجهیت در صفات فارسی اختصاص می‌دهیم. در آن فصل ابتدا نگاهی مختصر به پژوهش‌هایی می‌اندازیم که به مطالعهٔ صفات وجهی در سایر زبان‌ها پرداخته‌اند. پس از آن مروری بر تعریف و تحدید مسئلهٔ صفات وجهی در زبان فارسی داریم. سپس به طبقه‌بندی ساختواژی صفات وجهی فارسی می‌پردازیم که ما را در تشخیص واژگانی‌شدگی ابعاد معنایی وجهیت در صفات وجهی فارسی یاری می‌دهد. فرضیه‌های پژوهش را در همان فصل و تحت عناوین ابعاد معنایی وجهیت در صفات وجهی فارسی و نگرشی نحوی به صفات وجهی فارسی محک می‌زنیم. در فصل پنجم پس از نگارش خلاصه‌ای از مطالب این پژوهش و بازنگری فرضیه‌ها، به کاربرد دستاوردهای آن در ترجمه‌شناسی و زبان‌شناسی رایانشی اشاره‌ای خواهیم داشت و در پایان موضوعاتی را برای تحقیقات آتی پیشنهاد می‌کنیم.»

خواندن کتاب صفات وجهی در زبان فارسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران رشته‌های زبان و ادبیات فارسی و زبان‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب صفات وجهی در زبان فارسی

«به دست دادن تعریفی جامع و مانع از وجهیت کار چندان ساده‌ای نیست. شاید فراگیرترین تعریف زبان‌شناختی از وجهیت که مقبول پژوهشگران ایرانی نیز بوده است معرّفی آن به عنوان مقوله‌ای معنایی باشد که دیدگاه گوینده را نسبت به گزاره‌ای نشان می‌دهد (لاینز ۱۹۷۷؛ پالمر ۱۹۷۹، نقل از توانگر و عموزاده ۲۰۰۹: پانویس ۱؛ سعید ۲۰۰۹؛ و در میان پژوهشگران ایرانی: اخلاقی ۱۳۸۶:۸۳؛ طالقانی ۲۰۰۸ الف: ۱۱؛ توانگر و عموزاده ۲۰۰۹:۸۵۳؛ عموزاده و رضایی ۱۳۸۹:۵۸). در کنار این تعریف امّا تعاریف دیگری نیز ارائه شده‌اند که وجهیت را مقوله‌ای زبانی (یا دستوری) و نه صرفاً معنایی می‌دانند (پالمر ۲۰۰۱:۱؛ نروگ ۲۰۰۵:۱۶۵، ۱۸۹؛ پورتنر ۲۰۰۹:۱؛ مورانت و اسپورلدر، ۲۰۱۲:۲۲۳-۲۲۵). پژوهش‌هایی که به بررسی ویژگی‌های نحوی و کاربردشناختی وجهیت پرداخته‌اند (کراتزر ۱۹۷۷؛ وورمبرانت ۱۹۹۹؛ باتلر ۲۰۰۳) مؤید آنند که وجهیت مقوله‌ای زبانی است که می‌تواند به لحاظ واج‌شناختی، معنایی، نحوی، کاربردشناختی و ساختواژی مطالعه شود اگرچه غالب پژوهش‌های صورت‌گرفته به ویژگی‌های معنایی وجهیت پرداخته‌اند که البتّه دلیل آن این است که معنا در قیاس با ساختارهای ساختواژی و نحوی در زبان‌های مختلف همگانی‌تر است و تعریف معنی‌شناختی وجهیت امکان مطالعهٔ آن را در همهٔ زبان‌ها فراهم می‌آورد (نروگ ۲۰۰۵:۱۶۶-۱۶۷).

به گفتهٔ نروگ (۲۰۰۵:۱۶۸) تعاریف زبان‌شناختی از وجهیت بر یکی از این سه دیدگاه بنا نهاده شده‌اند: (۱) وجهیت همان بیان نگرش گوینده است، (۲) وجهیت شامل همهٔ عبارات زبانی خارج از گزاره می‌شود، و (۳) وجهیت بیانگر تمایز واقع۴۹ از غیرواقع است. در مورد تمایز واقع‌ـ غیرواقع، میتون (۱۹۹۹:۱۷۳، نقل از نروگ ۲۰۰۵:۱۸۲) «واقع» را نشانگر موقعیت‌های تحقّق‌یافته و یا در حال وقوع که از طریق دریافت مستقیم شناخته می‌شوند و «غیرواقع» را نشانگر موقعیت‌هایی که صرفاً در افکار می‌گنجند و تنها ار طریق تصوّرات ذهنی شناخته می‌شوند می‌داند. در پژوهش حاضر، تعریف پورتنر (۲۰۰۹) را از وجهیت می‌پذیریم که در میان دیدگاه‌هایی که نروگ (۲۰۰۵:۱۶۸) مطرح می‌کند نشان از دیدگاه سوّم دارد (البتّه خود پورتنر ۲۰۰۹ به نروگ ۲۰۰۵ اشاره نمی‌کند).

پورتنر (۲۰۰۹:۱) وجهیت را «پدیده‌ای زبانی» می‌داند «که به موجب آن دستور سخن گفتن دربارهٔ، یا بر اساسِ، موقعیت‌هایی را ممکن می‌سازد که لزوماً واقعی نیستند.» در پی این تعریف، پورتنر (۲۰۰۹:۲-۸) طبقه‌بندی جدیدی از عناصر وجهی به دست می‌دهد که بر اساس آن نه تنها می‌توان به ویژگی‌های واج‌شناختی، معنایی، نحوی، کاربردشناختی و ساختواژی هر عنصر وجهی به‌طور جداگانه و در ارتباط با سایر عناصر وجهی پرداخت که با کنار هم قرار دادن این عناصر می‌توان به تصویری کامل از نظام وجهیت در یک زبان دست یافت. خلاصه‌ای از طبقه‌بندی پورتنر (۲۰۰۹:۲-۸) از عناصر وجهی را در ادامه می‌آوریم.»