کتاب صدام

کتاب صدام؛ از ظهور تا سقوطش نوشتهٔ کان کاگلین و ترجمهٔ بیژن اشتری است و نشر ثالث آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب صدام

از بین کتاب‌های زیادی که دربارهٔ صدام حسین، دیکتاتور سابق عراق، به انگلیسی چاپ شده، کتاب صدام؛ از ظهور تا سقوطش، نوشتهٔ کان کاگلین جایگاه خاصی دارد. کاگلین روزنامه‌نگار و پژوهشگری است که برای رسانه‌های بریتانیایی و آمریکایی کار می‌کرد و در زمان صدام بارها برای تهیهٔ گزارش و خبر به عراق سفر کرده بود و به همین دلیل، شناخت دست‌اولی از موضوع کتابش دارد. نخستین چاپ کتاب صدام، از ظهور تا سقوطش با استقبال گستردهٔ خوانندگان و منتقدان روبه‌رو شد و بلافاصله در فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های بریتانیا قرار گرفت. کاگلین پس از سرنگونی صدام، چند فصل تازه به کتابش افزود و آن را کاملاً بازنویسی کرد. کتاب، زندگی صدام را گام‌به‌گام تعقیب می‌کند؛ از هنگامی که کودکی یتیم در روستایی فقیر بود تا دوران جوانی و فعالیت در حزب بعث، غصب قدرت و سپس جنگ با ایران و تجاوز به کویت، و سرانجام شکست از آمریکا و پاسخگویی در دادگاه به اتهام جنایت‌های جنگی و جنایت علیه بشریت. کتاب صدام؛ از ظهور تا سقوطش گرچه دربرگیرندۀ تمام دوران زندگی صدام و مقاطع حساس حیات سیاسی‌اش است، دربارهٔ سه سال پایانی زندگی او و اسارتش در چنگ آمریکایی‌ها اطلاعات چندانی به خواننده نمی‌دهد. از آن‌جایی که هدف بیژن اشتری به عنوان مترجم کتاب ارائهٔ تصویری کامل از زندگی صدام به خوانندگان فارسی‌زبان است، تصمیم گرفت کتاب دیگری را برای تکمیل این کتاب انتخاب و ترجمه کند. 

کتاب دوم، با عنوان صدام؛ زندانی در کاخ خودش نوشتهٔ ویل باردِنوِرپر، تمرکزش بر دورانی است که صدام در زندان آمریکایی‌ها، در زیرزمین کاخ سابق خودش، به سر می‌بُرد. کتاب باردنورپر که در ۲۰۱۸ چاپ و منتشر شده، از ستایش‌شده‌ترین کتاب‌های سال بود. فقط کافی است نگاهی به انبوه نقدهای مثبتی که به این کتاب شده بیندازید تا از ارزش آن آگاه شوید. به هر حال، دو کتاب صدام، از ظهور تا سقوطش و صدام، زندانی در کاخ خودش، در کنار یکدیگر می‌توانند شما را به بهترین شکل ممکن با زندگی صدام از تولد تا اعدام آشنا کنند. البته این دو کتاب مستقل از یکدیگرند و هر یک به تنهایی قابل استفاده‌اند. 

صدام یکی از مهیب‌ترین دیکتاتوری‌های تاریخ مدرن را در کشور همسایهٔ ما، عراق، برقرار کرد. او فرزند خلف استالین بود و با این‌که هیچ باوری به آموزه‌های کمونیستی نداشت، اما روش‌های استالین را برای غصب و حفظ قدرت سیاسی را بسیار می‌پسندید و به آن‌ها عمل می‌کرد. حکومت وحشتی که صدام در عراق برقرار کرد، سرانجام با دخالت مستقیم ایالات متحد آمریکا و متحدانش ساقط شد. با این حال، سقوط صدام، بر خلاف همهٔ پیش‌بینی‌ها، منجر به برقراری دموکراسی، حکومت قانون و صلح و آشتی در عراق نشد. اینکه چرا سقوط دیکتاتور منجر به ظهور دموکراسی و صلح در عراق نشد، داستان دیگری است که در کتاب‌های دیگر باید به آن پرداخت. فقط می‌توان به این حرف اکتفا کرد که تا وقتی ملتی آمادگی ساقط کردن دیکتاتورش را نداشته باشد، دخالت خارجی برای برانداختن دیکتاتور الزاماً نمی‌تواند منجر به نتیجهٔ مثبت شود. موقعی که نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحد آمریکا عراق را اشغال و صدام را ساقط کردند، عملاً هیچ گزینهٔ واقعی و جدی‌ای برای ادارهٔ کشور وجود نداشت. همین امر عراق را سال‌ها و دهه‌های متمادی درگیر انواع خشونت‌های مذهبی، قومی و نژادی کرد، و در مقطعی حتی نیروهای افراطی داعش را بر بخش‌های مهمی از کشور حاکم کرد. مردم عراق گرچه از سرنگونی دیکتاتور خونریز و بی‌رحمشان شاد و خرسند بودند، اما آشوب، ناامنی، فساد اقتصادی حاکمان تازه و ناکارآمدی دولت‌های ضعیف عراق کام آن‌ها را تلخ کرد و البته داستان عراق و مصایبش همچنان ادامه دارد.

 گفتن و نوشتن دربارهٔ دیکتاتورها ضروری است. جنایت‌ها و رذالت‌های دیکتاتورها را باید مدام متذکر شد تا هیچ دیکتاتور بالقوه‌ای فکر نکند که جنایت‌های دیکتاتورهای سابق از یاد رفته است و لذا می‌توان با خیال راحت جنایت کرد و سیل خون به راه انداخت و از هر عقوبتی بر حذر ماند. در عین حال، خواندن دربارهٔ دیکتاتورها و اعمالشان به ما کمک می‌کند شناخت بیشتری از سازوکارهای نظام‌های دیکتاتوری پیدا کنیم و اجازهٔ بروز این سازوکارها را ندهیم.

خواندن کتاب صدام را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

آشنایی با تاریخ کشوری که در همسایگی ماست و تحولات درونی‌اش تأثیراتی بسیار مهم و حیاتی بر سرنوشت ما ایرانی‌ها داشته، خواندن این کتاب بسیار جالب و آموزنده خواهد بود.

درباره بیژن اشتری

بیژن اشتری مترجم کتاب‌هایی است که از دل تاریخ بیرون می‌آیند. بیژن اشتری متولد سال ۱۳۴۲ مترجم نام‌آشنای ایرانی است. اشتری فارغ‌التحصیل رشته میکروب شناسی از دانشگاه تهران است؛ اما علاقهٔ شخصی او به تاریخ و کتاب، امروز او را به یکی از نام‌آشناترین چهره‌های مترجم معاصر ایران تبدیل کرده است. وی از اوايل دهه شصت به عنوان روزنامه‌نگار در نشرياتی مثل اخبار، انتخاب و جام جم فعالیت کرده است. بیژن اشتری طی دو دهه اخیر روی تاریخ شوروی متمرکز شد و در واقع به تاریخ کمونیسم و استبداد در بلوک شرق پرداخت. مجموعه آثاری هم که در نشر ثالث به چاپ رساند، زندگینامه‌هایی است از لنین، تروتسکی، استالین، بوخارین و دیگر رهبران انقلاب اکتبر.

یکی از معروف‌ترین کتاب‌هایی که توسط او به ترجمه رسیده «امید علیه امید» نام دارد.

اگر مایلید با آثار بیژن اشتری نگاهی جدید به تاریخ معاصر جهان داشته باشید به این کتاب‌ها سری بزنید:

«آکواریوم‌های پیونگ یانگ» نوشته‌ٔ چول‌هوان کانگ و پیر ریگولت

«حرمسرای قذافی» نوشته‌ٔ آنیک کوژان

«راسپوتین: ابلیس یا قدیس» نوشته‌ٔ ادوارد راژینسکی

«لنین: زندگی انقلابی سرخ» نوشته‌ٔ رابرت سرویس

«رفیق: زندگی و مرگ ارنستو چه‌گوارا»؛ نوشته‌ٔ خورخه کاستانیدا

«پل‌پوت: کابوس سرخ» نوشته‌ٔ فیلیپ شورت

«فرمانده؛ ونزوئلای هوگو چاوز» نوشته‌ٔ روری کارول

«انور خوجه» نوشته‌ٔ بلندی فوزیو و …

بخشی از کتاب صدام

«صدام حسینِ جوان کودکیِ سخت و آکنده از محرومیتی داشت. مردی که توانست یکی از قدرتمندترین رهبران عرب در دوران معاصر شود، اهل روستای فقیر و محرومی در حاشیۀ دجله، در حوالی شهرِ روستامانندِ تکریت بود. او در خانواده‌ای فقیر در یکی از نامساعدترین مناطق کشور برای زندگی، متولد شده بود. صدام در سال‌های آغازین عمر، یتیم شد و برای زندگی کردن نزد اقوامش فرستاده شد. در واقع، اقوام صدام وظیفهٔ نظارت بر نحوهٔ بزرگ شدن و درس خواندنِ او را عهده‌دار شدند. هیچ دانش عمیقِ روان‌شناسی‌ای برای بررسی تأثیرات چنین زندگی سختی بر روح و روان صدامِ خردسال و چگونگی تکوین شخصیتش لازم نیست. هیتلر و استالین، دو دیکتاتورِ بزرگ قرن بیستم میلادی، بر کمبودها و سختی‌های دوران آغازین زندگی‌شان غلبه کردند تا کنترل مطلق کشورهایشان را به دست بگیرند. صدام هم، مثل این دو دیکتاتورٍِ پیش از خودش، بر سختی‌ها و مرارت‌های دورۀ کودکی‌اش غلبه کرد تا ارباب بلامنازع عراق شود. شرمساری ناشی از ریشه‌های حقارت و فلاکَتش، در آینده نیروی محرکه‌ای برای تحقق جاه‌طلبی‌هایش می‌شد. حس عمیق ناامنی برآمده از خانه‌به‌دوشی‌های دورۀ کودکی‌اش باعث شد تا به طرز بیمارگونی در بزرگسالی نتواند به هیچ‌کس اعتماد کند. دایرهٔ این بی‌اعتمادی حتی اعضای خانوادهٔ خودش را نیز شامل می‌شد. صدام، به رغم همهٔ محرومیت‌هایی که در کودکی تجربه کرده بود، موفق شد بر موانع اجتماعیِ به ظاهر نفوذناپذیر غلبه کند و به نوک هرم سیاسی عراق برسد؛ به همین دلیل سزاوار اعتبار است.

صدام در روستای العوجه متولد شد. کلمهٔ «العوجه» به عربی یعنی کج و خمیده؛ دلیل این نامگذاری محل استقرار روستا در کنارهٔ بخشی از دجله است که پیچ تندی می‌خورد. روستای زادگاه صدام در هشت‌کیلومتری جنوب تکریت، در شمالِ ناحیهٔ مرکزی عراق، قرار داشت. روستا در زمان تولد صدام شامل مجموعه‌ای از کلبه‌های کاهگلی و خانه‌های نیمه‌مخروبه بود و ساکنانش در فقر مطلق و در اوج نکبت می‌زیستند. امکانات اولیه‌ای از قبیل آب لوله‌کشی، برق و جاده وجود نداشت و حتی نام این‌ها به گوش روستاییان نخورده بود. گرچه تعداد انگشت‌شماری از ملاکان ثروتمند در منطقه زندگی می‌کردند، اما خودِ روستا خشک و بی‌آب‌وعلف بود. مرگ‌ومیر نوزادان زیاد بود و بقا مشغله‌ای تمام‌وقت. زمین‌های بزرگ در یک «نیم‌دایرهٔ حاصلخیز» قرار داشت که در آن‌ها محصولات متنوعی از قبیل برنج، غلات، سبزیجات، خرما و انگور کشت می‌شد. مالکان این زمین‌ها که نزدیک تکریت یا بخش باستانی بغداد زندگی می‌کردند، در جامعهٔ عراق از احترام زیادی برخوردار بودند؛ جامعهٔ عراق در آن زمان اساساً فئودالی بود. وظیفهٔ ساکنان محرومیت‌کشیدهٔ روستای العوجه تأمین نیروی کارِ ارزان برای کار در املاک زراعی یا خدمتکاری در خانه‌های ثروتمندان تکریت بود. روستای العوجه مدرسه‌ای نداشت. والدین ثروتمندتر بچه‌هایشان را برای تحصیل به تکریت می‌فرستادند، اما اکثر اهالی روستا فقیرتر از آن بودند که بتوانند بچه‌هایشان را برای تحصیل به تکریت بفرستند. به این ترتیب، بچه‌های پابرهنهٔ العوجه همین‌طور به حال خود واگذاشته می‌شدند تا بزرگ شوند.

اغلب ساکنان روستا از همین مشغله‌های پیش‌پاافتاده کسب درآمد می‌کردند، اما برخی از آن‌ها ترجیح می‌دادند با روی آوردن به فعالیت‌های غیرقانونی از قبیل سرقت، راهزنی و قاچاق پول بخور و نمیری به دست آورند. روستای العوجه در تاریخ شهرت داشت به این‌که همواره مأمن و پناهگاه راهزنانی بوده که معاش روزانۀ خود را از راه غارت «دوبه»ها تأمین می‌کردند. این شناورهای کوچک و پَهن (دوبه‌ها) از جمله وسایلِ حمل‌ونقل کالا بین موصل و بغداد از طریق دجله بودند؛ رودی که از مهم‌ترین شریان‌های تجاری عراق است. غارتگرانِ «دوبه» ها به ویژه در تابستان فعال بودند. زیرا در این فصل کار خود را آسان‌تر انجام می‌دادند. روش کار آن‌ها به این ترتیب بود که در خمِ رودخانه، در موضعی برتر، مستقر می‌شدند تا دوبه‌ها بیایند. جریان آب در این بخش پیچ‌خوردهٔ رودخانه به ناگزیر آرام و از سرعت دوبه‌ها و دیگر شناورها کاسته می‌شد. کاهش سرعت بعضی وقت‌ها منجر به گیر کردنِ دوبه در بخش‌های کم‌عمق رودخانه و توقف آن می‌شد و همین به غارتگران فرصت می‌داد تا به دوبه‌ها حمله و اموالشان را غارت کنند. قاچاق نیز یکی دیگر از فعالیت‌های غیرقانونی اما پرطرفدار در روستای العوجه بود. برخی از روستاییان حتی به همسایگان خودشان هم رحم نمی‌کردند و بدون هیچ عذاب‌وجدانی مرغ و خروس‌ها یا محصولات کشاورزی آن‌ها را می‌دزدیدند.»