کتاب کتاب الحروف

کتاب الکترونیکی «کتاب الحروف» از ابونصر فارابی و ترجمه طیبه سیفی و سمیه ماستری فراهانی انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. این کتاب را می‌توانید از طاقچه دریافت کنید.

کتاب الحروف اثر ابونصر فارابی و ترجمه طیبه سیفی و سمیه ماستری فراهانی یکی از کتاب‌های تخصصی انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی برای استفاده دانشجویان و پژوهشگران است.

دانشگاه شهید بهشتی یکی از معتبرترین دانشگاه‌های دولتی ایران است که از سال ۱۳۳۸ به عنوان یکی از مراکز علمی معتبر فعالیت خود را آغاز کرده است. این دانشگاه ۱۹ دانشکده، ۳ پردیس و ۱۶ پژوهشکده و مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی دارد.

انتشارات دانشگاه شهید بهشتی (دانشگاه ملی سابق) با نام اداره انتشارات در سال ۱۳۵۲ فعالیت خود را آغاز کرد، این مجموعه از سال ۱۳۵۳ مرکز فروش کتاب خود را هم در دانشگاه تاسیس کرد.

دکتر علی آموزش اولین مدیر این انشارات بود. این انتشارات سال ۱۳۵۴ با نام «دفتر انتشارات و تامین منابع درسی» فعالیت خود را به‌طور مستقل از اداره روابط عمومی دانشگاه گسترش داد.

فعالیت رسمی و سازمان یافته انتشارات و چاپخانه از سال ۱۳۵۹ با مدیریت دکتر رضا شعبانی شروع شد و بعد از چندین مرحله تغییر در سیستم، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی در حال حاضر در زمینه چاپ و نشر آثار دانشگاهی و پژوهشی و مجلات بسیار توانمند است و آثار ارزشمندی در اختیار دانشجویان، اساتید و پژوهشگران قرار می‌دهد.

کتاب‌های انتشارات دانشگاه شهید بهشتی زیر نظر اساتید و متخصصین هر رشته منتشر می‌شوند و بهترین و جامع‌ترین اطلاعات را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهند تا هم دانشجویان این دانشگاه و هم دانشجویان دانشگاه‌های دیگر و علاقه‌مندان بتوانند به راحتی به کتاب‌های مورد نیازشان دسترسی داشته باشند.

درباره کتاب الحروف

کتاب‌ الحروف فارابی تا این اواخر نام و شهرتی نداشت. البته هیچ‌یک از کتاب‌های فارابی در قیاس با آثار بوعلی و سهروردی و ملاصدرا در میان طالبان و دانشجویان فلسفه خوانندگان زیاد نداشته است. فارابی که در آغازِ راهِ تاریخ فلسفۀ دورۀ اسلامی بوده، در نوشتن، اقتصاد به‌کار می‌برده و مطالب را بسیار موجز و مجمل می‌نوشته است. این بدان معنی نیست که فیلسوفان عالم اسلام قدر او را نشناخته و از او درسی نیاموخته‌اند. این فیلسوفان از زمان حیات او تا دوران جدید، آثارش را می‌خوانده‌اند و از آن نه فقط درس فلسفه بلکه دقت نظر را نیز می‌آموخته‌اند.

کتاب‌الحروف در تاریخ فلسفه کتابی ممتاز است و شاید همین ممتاز بودن موجب شده است که در تاریخ فلسفۀ اسلامی مورد توجه قرار نگیرد و اگر امروز به آن توجه می‌شود شاید یک وجهش این باشد که مثلاً در پدیدارشناسی به نسبت میان صورت منطقی و مادۀ فکر توجه می‌شود . از این حیث شاید بتوان فارابی را پیشرو هوسرل دانست. به‌هرحال در تاریخ فلسفه این کتاب مورد اعتنا قرار نگرفت و در مطاوی آن‌چنانکه باید تأمل نشد. 

مطالب کتاب‌ الحروف را باید مکمل مطالب کتاب‌های دیگرش دانست. در کتاب‌الحروف هم مسئله مهم، اثبات یگانگی دین و فلسفه است. 

امتیاز خاص این کتاب به اذعان محققان و پژوهشگران حوزۀ فلسفه این است که نخستین کتاب جامعی است که آراء فارابی را در علم مابعدالطبیعه مطرح می‌سازد، ضمن اینکه معلم ثانی در این کتاب شرح کاملی از مفاهیم علمی و فلسفی در زبان عربی و اشاراتی نیز به دیگر زبان‌ها دارد. علاوه بر این، این اثر حاوی برخی آراء زبان‌شناختی و آواشناسی اوست که در میان پژوهشگران حوزۀ زبانی، به‌طور دقیق شناخته و معرفی نشده است. این کتاب شامل سه بخش است: بخش نخست دربارۀ حروف و نام‌های مقولات، طولانی‌ترین بخش کتاب و در حقیقت نوعی دستور زبان فلسفی است. در این بخش، تناظر صورت‏های زبانی و معانی آنها و تحلیل‏های فلسفی در تبیین این تناظر از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. در فصل اول این بخش سه حرف «اِنَّ»، «متی» و «عن» تحلیل شده است و مفاهیم اساسی چون «مقولات»، «معقولات»، «نسبت»، «اضافه»، «عرض»، «جوهر»، «ذات»، موجود» و «شیء» در ارتباط با صورت‏های زبانی آنها شرح و بسط شده‏ است. این بخش مشتمل بر هجده فصل است که تنها پنج فصل آن با عنوان‌های زبان‌شناختی مشخص شده‌ است و دیگر فصل‌ها اگرچه موضوع زبان را در زیرساخت خود دارد، مباحث آنها معنی‌شناسی فلسفی و منطقی است. بخش دوم، به موضوع پیدایش واژگان، فلسفه و دین می‌پردازد. موضوع اصلی این بخش چگونگی شکل‌گیری و تکامل زبان‌هاست. در این بخش، موضوع تقدم و تأخر فلسفه و دین و چگونگی پیدایش واژگان به تفکیک در زبان روزمره و زبان علم بررسی شده است. این بخش مشتمل بر هفت فصل است و همۀ فصل‌ها صبغه‌ای زبان‌شناختی دارند. فارابی مبدأ و منشأ زبان را ندا و سپس اشاره به اشیا و تقلید می‏داند و قائل به فرایند پرورش زبان پس از تولید است. معلم ثانی پس از تبیین رویکرد خود به معنی در زبان، بحث را از منشأ زبان آغاز کرده، به آواشناسی و اندام‏های گفتاری به‌طور مختصر اشاره می‏کند. او برای توجیه شباهت‏های تلفظی، به نوعی منشأ زیست‌شناختی قائل است. وی دربارۀ ترتیب ظهور مقولات زبانی سه‏گانۀ اسم، فعل و صفت، اسم را مقدم بر فعل و فعل را مقدم بر صفت می‏داند. فارابی زبان علم و زبان عامه را به یکدیگر مرتبط می‌داند، اما ساخت تحلیلی آنها را متفاوت قلمداد می‏کند. بررسی روابط معنایی و معنایی‌ـ صوری و نحوۀ شکل‏گیری و پیدایش واژه‏های مترادف، متضاد، هم‏آوا و ... بحث دیگر نویسنده در این بخش است . فارابی در بحث حفظ زبان‏ها، به موضوع جلوگیری از تأثیر زبان‏های خارجی، وام‏گیری، تداخل، رمزگردانی و ... نیز اشاره‌هایی دارد و در همین زمینه، به موضوع فراگیری زبان به‌طور کلی و به‌ویژه زبان‏های خارجی نیز می‏پردازد. وی فنون و صناعت‌های زبانی را بر شش قسم تقسیم‏بندی می‏کند: فن خطابه، فن شعر، فن حفظ و بازگویی اخبار و اشعار، دانش زبان‏شناسی، فن نگارش و کتابت. او دانش را به دانش مطلق و دانش اصلی تقسیم می‏کند و در کنار آن دسته‏ای از امور را امور نظری می‏نامد. بخش سوم کتاب، حروف پرسشی نام دارد؛ باتوجه به گفتمان‏های علم، فلسفه و گفتگو، وی در این بخش، چگونگی طرح پرسش در این سه بافت را مطرح می‌کند و در این میان حروف پرسشی «ما»، «کیف» و «هل» بررسی می‏شود. شرح و بسط موارد کاربرد برخی حروف پرسشی در دو شکل عمومی و علمی زبان نیز از بحث‌های دیگر این بخش است و نویسنده از حروف پرسشی «ما»، «أی»، «هل»، «لِمَ»، «کیف»، «کم»، «أین» و «متی» نام می‌برد؛ اما بحث تفصیلی دربارۀ این حروف را به «ما»، «أی»، «کیف» و «هل» محدود می‌کند، از «لِمَ» و «هل» سخن می‌گوید و «هل» را مقدم بر «لِمَ» می‌داند، «ماذا»، «لماذا» و «بماذا» را ادات پرسش از اسباب و علل می‌داند. او از «لِمَ هو» و «ماهو» نیز نام می‌برد و به تفاوت کاربرد «هل» در پرسش از فنون علمی و خطابه و شعر می‌پردازد. او دربارۀ حروف «لِمَ»، «هل» و «کیف» در دیگر علوم سخن می‌گوید و در این هنگام ضمن اشاره به علوم ریاضی، طبیعی، مدنی و الهیات، تفاوت کاربرد آنها را در علوم مختلف بیان می‌کند.

نکتۀ مهم و شایان تأمل در کتاب حاضر این است که فارابی ادات پرسشی را که در این کتاب واکاوی کرده است، حروف می‌نامد؛ حال آنکه اغلب ادات بررسی شده در این کتاب، اسم است نه حرف. چه بسا این نامگذاری متأثر از نام کتاب و از باب غلبۀ جزء بر کل است؛ بنابراین از باب حفظ امانت، این ادات و نامگذاری آنها به همان شکلی که در کتاب آمده، ترجمه شده و هیچ¬گونه تغییری در آنها داده نشده است.

در ترجمۀ این کتاب سعی بر این بوده است تا متن در حد امکان روان و برای خوانندگان قابل فهم باشد

خواندن کتاب الحروف را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 دانشجویان رشته فلسفه و زبان‌شناسی مخاطبان این کتاب‌اند.