کتاب نبوغ امام علی (ع)

کتاب نبوغ امام علی (ع) اثری از عباس محمودالعقاد است که با ترجمه طاهره طایفی در انتشارات نظری به چاپ رسیده است.

درباره کتاب نبوغ امام علی (ع)

پس از گذشت قرن‌ها از زندگی علی (ع) و با وجود تلاش‌های بسیاری که اندیشمندان، پژوهشگران و مورخان برای درک حقایق زندگی و به تصویر کشیدن شخصیت آن امام بزرگوار بکارگرفته‌اند، شخصیت او آن چنان که شایسته است، بطور کامل شناخته نشده و حقیقت آن برای بسیاری قابل درک نیست، زیرا آن چنان عظمتی دارد که تاریخ بشری یارای به تصویر کشیدن تمامی ابعاد آن را نداشته و ندارد و صاحبان اندیشه و قلم را نمی‌توان به دلیل آن که نتوانسته‌اند به ژرفنای روح با عظمتش راه یابند و تنها به انعکاس گوشه‌هایی از آن بسنده نموده‌اند، مورد ملامت قرار داد.

ابعاد شخصیت علی (ع) گستره و پهنایی به وسعت زندگی تمام ابناء بشر دارد، بدین ترتیب نه‌تنها پیروان مذهب شیعه بلکه تمامی انسان‌های اندیشمندی که خواهان زیستنی انسانی‌اند درجنبه‌های گوناگون زندگی خویش با زندگی و سلوک علی (ع) ارتباط می‌یابند.

استاد محمود عقاد نویسنده ومتفکر اهل تسنن مصری یکی از انسان‌های آزاده‌ای است که علی (ع) را شخصیتی بزرگ و بی‌نظیر در تاریخ دانسته و بدور از هر گونه تعصب و حبّ و بغض به بررسی ابعاد گوناگون شخصیت امام (اعم از علمی، سیاسی، نظامی، عاطفی، ادبی و...) پرداخته و انگیزه و چرایی کارها و تصمیمات سرنوشت‌ساز و بلکه تاریخ‌ساز امام را بطور مستدل و به شیوه‌ای علمی، در کتاب پیش رو با نام نبوغ امام علی (ع)، مورد کاوش قرار داده است (کاری که در نگارش زندگی بزرگان کمتر صورت می گیرد). همان‌گونه که که از نام کتاب آشکار است استاد عقاد، امام علی (ع) را بحق انسانی نابغه می‌داند که اندیشه‌ها و اعمال او ناشی از نبوغ بی‌نظیر اوست. در این کتاب نویسنده با روشی علمی آراء، نظریات و اعمال امام را استدلال نموده و به این طریق صحّت و عاری از نقص بودن آنها را به اثبات می‌رساند.

خواندن کتاب نبوغ امام علی (ع) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این اثر مطالب ارزشمندی دارد که مطالعه آن برای پیروان تمامی مذاهب اسلامی که ممکن است ابهاماتی در این زمینه داشته باشند و نیز برای تمامی انسان‌های اندیشمندی که جویای حق و حقیقت و سلوک انسانی‌اند، سودمند و تأثیرگذار است.

درباره عباس محمود العقاد

عباس محمود العقاد، نویسنده، شاعر و اندیشمند برجسته‌ی مصری، در ۲۸ ژوئن ۱۸۸۹ در آسوان به دنیا آمد. او از جمله شخصیت‌های تاثیرگذار در ادبیات و اندیشه‌ی عربی به‌شمار می‌رود که با قلمی شیوا و تفکری ژرف، بر فرهنگ و اندیشه‌ی عرب تأثیرات عمیقی گذاشت. العقاد که در خانواده‌ای مذهبی بزرگ شده بود، از همان ابتدا به مطالعه علاقه‌مند شد و بخشی از درآمد خود را به خرید کتاب اختصاص می‌داد. در حالی که تحصیلات رسمی‌اش را در رشته‌های فنی ادامه داد، اما به‌طور همزمان به مطالعه آثار فلسفی و ادبی بزرگان اندیشه جهان نیز پرداخته بود.

وی به زبان‌های انگلیسی، آلمانی و فرانسه مسلط بود و آثار بزرگان اندیشه چون تولستوی، هیوم، نیچه و جان استوارت میل را مطالعه کرده بود. العقاد در زمینه‌ی روزنامه‌نگاری نیز فعالیت می‌کرد و در تلاش بود تا آزاداندیشی و تفکر انتقادی را در جامعه عربی گسترش دهد. او به‌ویژه در شعر و ادبیات عربی جدید نوآوری‌هایی داشت و با پردازش موضوعاتی چون عشق، طبیعت و آزادی، آثار ماندگاری به‌جای گذاشت.

در عرصه‌ی سیاسی، العقاد به‌عنوان یک ملی‌گرا و منتقد سرسخت استعمار و استبداد شناخته می‌شد. او در دوره‌هایی به‌دلیل انتقاداتش از دولت در زندان به‌سر برد و در دوران تسخیر مصر توسط نیروهای هیتلری، به سودان پناه برد. عقاید سیاسی او همواره بر استقلال مصر و مبارزه با استعمار متمرکز بود.

عباس العقاد علاوه بر فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی، آثار متعددی در زمینه‌های مختلف نگاشت. مهم‌ترین آثار عباس العقاد شامل مجموعه‌ی «العبقریات» است که به بررسی شخصیت‌های بزرگ تاریخ اسلام می‌پردازد. همچنین، او در کتاب‌هایی همچون «النازية و الأديان السماوية» و «عبقرية المسيح»، به روابط اسلام با دیگر ادیان پرداخته و بر اهمیت گفت‌وگوی میان تمدن‌ها تأکید کرده است.

وی در ۱۳ مارس ۱۹۶۴ در قاهره درگذشت و در زادگاهش آسوان به خاک سپرده شد. میراث علمی و ادبی او همچنان مورد توجه است و آثارش به‌ویژه در میان مسلمانان و اندیشمندان کشورهای مختلف جایگاه ویژه‌ای دارد.

بخشی از کتاب نبوغ امام علی (ع)

در میان صفحات تاریخ، مسائلی بی‌پایه و اساس وارد شده است که دهان به دهان در میان مردم گشته و هر نسل از نسل دیگری آن را به ارث برده است و شنوندگان بدون آنکه در مورد آن بحث و یا استدلالی نمایند آن را موضوعی حتمی و قطعی انگاشته‌اند؛ در حالی که این مسائل، شبهاتی است که موافق ظواهر احوال هستند اما واقعیت ندارند؛ سپس هر کس به نوبهٔ خود آنها را به نحوی تراشیده و پرداخته است و پس از پرداختن، فراموش کردن آن برایش سخت شده است.

از جمله این مسائل بی‌پایه و اساس در بارهٔ علی آن است که گفته‌اند: علی بن ابی‌طالب مرد شجاعی است اما در مورد جنگ و سیاست اطلاعی ندارد.

این سخن در زمان علی، در میان دشمنان و حتی یارانش رواج یافته بود. مخالفت نمودن امام با نظریات افراد سیاست‌باز و زیرک عرب و رهنمودهای آنان و عدم موفقیت او در بیشتر تلاش‌هایش پس از این مخالفت ها، این مطلب را تقویت نمود. بنابراین طبیعی بود که گفته شود: او شکست خورد زیرا به توصیه‌های یاران زیرک خود عمل نکرد و اینکه او از افراد موفق در میدان جنگ یا سیاست نیست. ما برای اینکه ببینیم آیا این چنین بوده است یا خیر، ابتدا باید نظریات و آراء او و نیز نظریات افرادی را که راهنمایی هایی به اوکردند، بررسی کنیم تا دریابیم که کدامیک به صواب نزدیک‌تر است.

اما اساساً باید دید چه در عصر امام و چه پس از آن، آیا هیچگاه به فکر منتقدان او، خطور کرده است که از خود بپرسند: آیا علی می توانست کاری جز آنچه را که انجام داد، انجام بدهد یا خیر؟ و به فرض اگر می توانست کاری غیر از آنچه که کرد، انجام دهد، سرانجام آن چه بود؟ و آیا امکان داشت به سرانجامی بهتر و ایمن‌تر از آنچه که بدست آمد، دست یابد؟

اما هیچ یک از منتقدان او را نمی‌یابیم که چنین سؤالاتی از خود نموده باشد! با وجود آنکه تنها راه دست یافتن به درستی و خطای نظریات گوناگون، همین سؤالات است.

آنچه که با ارزیابی پیامدهای مختلف آن شرایط برای ما آشکار می‌شود این است که انجام کارهایی دیگر، غیر از آنچه که به اجرا درآمد نه می‌توانست ضامن موفقیت باشد و نه می‌توانست باعث امان یافتن از خطر بشود؛ بلکه چه‌بسا اگر از حیطه نصیحت ومشورت خارج می گشت ودر موضع عمل قرار می گرفت امکان موفقیت ضعیف‌تر می‌گشت و خطر دنباله‌گیری آن بزرگ‌تر بود. اینها مسائلی است که افراد زیرک و تیزبین و نیز منتقدان تاریخی که از کنار ساحل امن، نظاره‌گر حوادث بوده‌اند نه همچون ناخدایی که درگیر طوفان و تلاطم امواج است، در مورد آنها با امام مخالفت نموده‌اند.