کتاب دین در جهان امروز

دین در جهان امروز کتاب نهم از مجموعه در قلمرو اندیشه امام موسی صدر است که با ترجمه احمد ناظم، حمیرضا شریعتمداری و مجید مرادی به چاپ رسیده است.

 درباره کتاب دین در جهان امروز

 دین، بنا بر اکتشافات باستان‌شناسان، با تنوع و تکثر خود عمری دراز در میان فرزندان آدم دارد.

قرن‌هاست که دو گروه در برابر این پدیده رودرروی یکدیگر صف کشیده‌اند: مؤمنان و ملحدان. مؤمنان در پی اثبات و ابرام آن بوده‌اند و ملحدان رد و نقض آن. دلایلِ رد و اثباتِ دین، تعریفِ دین، حدود و ثغور دین، کارکردِ دین، حقانیت دین، دین یا ادیان، قلمرو دین، علل رویکرد انسان به دین و غیر این‌ها، پرسش‌هایی است که مطرح بوده است و مؤمنان و ملحدان توصیف و تبیین و نقدهای متفاوتی دربارهٔ آن‌ها ارائه کرده‌اند.

کتابی که اکنون در دستانِ شماست، نگاه و رویکردِ امام موسی صدر به برخی از این مسائل و موضوعات است. یکی از مسائل مهم که مؤمنان همواره باید پاسخ‌گوی آن باشند، حفظ دلایلِ دین‌داری با نظر به تحولاتِ جهان و انسان است. به تعبیر امام موسی صدر، دین تنظیم‌کنندهٔ رابطهٔ انسان با جهانِ پیرامونش است. چون چنین است، باید روشن کنیم دین که پای در امر مطلق و ثابت دارد، چگونه همپای دو پدیدهٔ تحول‌پذیر و متغیر می‌تواند رابطهٔ آن دو را تنظیم کند. امام موسی صدر در این گفتارها و جستارها بیش از هرچیز دیگری در صدد توضیح این موضوع و چرایی نیازِ انسانِ مدرن به دین است.

امام صدر در جایگاه روحانیِ شیعه همواره کوشش دارد که به این پرسش‌ها از منظر اسلام و تشیع پاسخ گوید. اما به اقتضای مسائل مشترکِ ادیان و فضای متکثرِ دینیِ لبنان، گاه بی‌نظر به اسلام و بانظر به معنایِ کلیِ دین سخن رانده است و قلم فرسوده است. کوشش کردیم که از میانِ گفتارها و جستارهای امام آن‌ها که به دین پرداخته‌اند، از قلم نیفتد. نیز باید تأکید کنیم که امام صدر در دیگر گفتارها و جستارهای خود مکرراً به دین - به معنای عام آن - پرداخته‌است و اکنون که موسوعهٔ گام به گام با امام مجموعه گفتارها و مصاحبه‌ها و مقالاتِ سید موسی صدر در اختیار علاقه‌مندان است، می‌توان با مراجعه به آن، همهٔ اظهارات دین‌شناسانهٔ امام را بررسی کرد. اما اکنون به سیاقِ دیگر کتاب‌های مجموعهٔ «در قلمرو اندیشهٔ امام موسی صدر» بر آن بودیم که سخنرانی‌ها و مقالات را به شکل کامل گرد هم آوریم. لذا گفتارها و جستارهایی را برای کتاب حاضر برگزیدیم که دین موضوع اصلی آن‌ها بوده است.

دیگر آنکه برخی جستارها پیش از این در دیگر کتاب‌های مجموعهٔ در قلمرو اندیشهٔ امام موسی صدر به چاپ رسیده‌اند؛ اما چون پیوند وثیقی با موضوع این کتاب داشته‌اند، بار دیگر در کتاب پیش رویتان درج شده‌اند.

 خواندن کتاب دین در جهان امروز را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

علاقه‌مندان به آشنایی با نظر و نگاه امام موسی صدر به دین مخاطبان این کتاب‌اند.

 بخشی از کتاب دین در جهان امروز

دین و مسائل محرومان

سخنرانی امام موسی صدر در دانشکده علوم دانشگاه لبنانی که روزنامه النهار در تاریخ ۱۹ دسامبر ۱۹۷۴ (۲۸ آذر ۱۳۵۳) آن را چاپ کرد. این جلسه به دعوت کمیته دفاع از جنوب و کمیته جوانان مؤمن برگزار شد.

امام در ابتدای سخنرانی‌اش گفت که خودخواهی، او را بر آن می‌دارد که بگوید افتخار مشارکت در ساخت دانشکدهٔ علوم را داشته است. زمین این دانشکده محل اقامت ۴۵۰ خانواده بود که دولت با پرداخت مبلغ ناچیزی آن را خریداری کرد. امام افزود که خود او زمینی دیگر تهیه کرد و برای این خانواده‌ها خانه‌سازی کرد. امام پس از این مقدمه، وارد اصل سخنرانی خود در موضوع دین و مسائل محرومان شد و گفت: «این موضوع به خودی خود روشن است و نیاز به توضیح ندارد، زیرا شما نیز مثل من شعارهایی را که روی تریبون نوشته شده و همگی، آیات قرآن و جملاتی از انجیل است، مشاهده می‌کنید. پیوند میان دین و محرومان امری روشن و شناخته‌شده است. همهٔ پیامبران از محرومان و کارگران یا صاحبان حرفه‌های ردهٔ پایین یا چوپان بوده‌اند. همهٔ آنان، بدون استثنا، تنگ‌دست و یتیم و یا بی‌سواد بوده و محرومیت امت خود را درک کرده‌اند.»

امام دربارهٔ ایمان گفت: «ایمان دو بعد دارد: یک بُعد آسمانی و خدایی و یک بُعد انسانی. عبادتْ تنها نماز و روزه نیست، بلکه حرکتی است برخاسته از انگیزه‌ای اصیل که زمینه‌ساز دیگر انگیزه‌های انسانی است. ایمان به خداوند است که انسان را براساس پیوندی که با خدا دارد، با مردم پیوند می‌دهد.»

امام افزود: «دین به مسائل محرومان اهتمام می‌ورزد، همچنان‌که فیلسوفان و عالمان و جامعه‌شناسان هر جامعه و هر دوره از تاریخ نیز به آن اهتمام می‌ورزند، ولی تفاوت میان اهتمام دین و اهتمام دیگران در روش است. روش کار مراحلی دارد که یکی عبارت از مخاطب قرار دادن انسان به شکلی عملی و صادقانه است و دیگری عبارت از ژرف‌نگری در خطاب است، یعنی ورود به قلب مخاطب و متقاعد ساختن او به درستی عدالت و نادرستی ستمگری. مرحلهٔ سوم این است که اندیشمند از فعالیت‌های بیرونی و درونی فراتر رود و به اصلاح و پیشبرد جامعه بپردازد. ولی دین از این مراحل عبور می‌کند، زیرا دینْ انقلابی است که به شکل‌گیری جامعه‌ای بهره‌مند از عدالت بسنده نمی‌کند و به دنبال جامعهٔ برتر است.»

امام دربارهٔ انحراف دینی هشدار داد و گفت: «دین با ایدئولوژی و اخلاقیات و همهٔ شئونی که دارد، به حال محرومان اهتمام می‌ورزد. باید نگرش منحرفی که این اهتمام را از امور سیاسی می‌شمارد و دخالت در آن را برای عالِم دین جایز نمی‌داند، اصلاح کرد. دین تحریف‌یافته را باید اصلاح کرد و آن را به‌صورت درخشان پیشین بازگرداند.» امام افزود: «خطر انحراف وجود دارد، ولی باید آن را برطرف کرد. همهٔ ما از مردم و مسئولان، چه با تلاش مستقیم و چه با حمایت خود، باید به اهمیت و حساسیت این مسئله توجه کنیم و اگر آن را بدون رسیدگی به حال خود رها کنیم، خطر پابرجا خواهد ماند.» امام ادامه داد: «مفهوم انحراف در دین، مرتبط با همان شیطان است. نمادهای شیطان و طمع‌ورزی‌ها و شهوات و خواسته‌های شیطانی است که انسان را از مبارزه و اخلاص و راستی بازمی‌دارد و راه‌حل آن تفاهم و گفت‌وگوست. اسلام تدابیر گسترده‌ای در این زمینه اندیشیده است که برخی از آن‌ها فردی است و برخی در ارتباط با دیگران است. حسابرسی همیشگی در گرو مراجعهٔ پیوسته به نفْس است و حسابرسی از دیگران در گرو تعامل و گفت‌وگو با آنان است.»