کتاب کسبی خوانی

کتاب الکترونیکی «کسبی خوانی» نوشتهٔ جواد انصافی در نشر گویا به چاپ رسیده است. این کتاب را می‌توانید از طاقچه دریافت کنید. این کتاب حاصل تلاش جواد انصافی است که پژوهشی درباره ترانه‌های ریتمیک کاسبان محلی انجام داده است. این مجموعه شامل 60 کَسبی‌خوانی از دوران صفویه تا کنون می‌شود. انصافی در این باره می‌گوید: بیشتر این کسبی‌خوانی‌ها به آخر دوره قاجار و میانه‌های دوره پهلوی دوم مرتبط هستند و شعرها هم بیشتر سینه به سینه حفظ و منتقل شده‌اند. یک سری دیگر را هم در کتاب‌های مختلف پیدا کردم که مربوط به دوره پهلوی اول بودند. جالب است که بعضی از این شعرها حتی به عنوان پیش‌پرده خوانده می‌شدند و من ملودی‌های آن‌ها را بر مبنای آنچه نوشته بودند در کتاب اشاره کردم. بعضی‌ها شعرها هم که ناقص بودند را در این تحقیق، تکمیل و ملودی‌های هر کدام را نیز مشخص کردم.

درباره کسبی خوانی

شاید خیلی از شما این تجربه را داشتید که مثلا در یک ظهر گرم تابستانی وقتی زیر باد خنک کولر به قیلوله رفته‌اید یا حتی در اداره مشغول کار هستید، ناگهان صدای گوشخراش بلندگویِ میوه فروشِ وانت سوارِ محله آرامش‌تان را به هم ریخته است. این صدای آزاردهنده برعکس این زمانه، در دورانی شعر و نوای ریتمیکی داشته که اتقاقا خیلی‌ها را برای خرید از خانه بیرون می‌کشانده، اما حالا که به جز آزار چیزی ندارد، یک هنرمند تئاتر با جمع‌آوری آنچه کاسب‌ها در قدیم می‌خواندند، یاد آن‌ ترانه‌های شاد را زنده کرده است. به عقسدهٔ انصافی کاسب‌های قدیم علاوه بر داشتن شیوه خاصی برای فروش، روان‌شناسی هم بلد بودند و مردم را خیلی خوب برای خرید جذب می‌کردند. خیلی از این شعرخوانی‌هایشان حتی جنبه کمدی و طنز هم داشته و با همین ترفندها یک رهگذر را مشتری خود می‌کردند. آن‌ها معمولا تا قبل از غروب آفتاب همه میوه و اجناس خود را می‌فروختند اما به دلیل همدلی و مهربانی زیادتری که آن زمان وجود داشت، مثلا از ساعت 6 عصر به بعد جنس خود را حراج می‌کردند تا کسانی که توان مالی خوبی نداشتند کمی میوه و خوراکی بتوانند برای خانواده خود بخرند. این‌ها را من خودم هم به چشم دیده‌ام، اما متاسفانه در این دوره و زمانه کاسبی‌ خوانی ریتمیک به آن شکل، دیگر نیست و جای همه را بلندگوهایی آزاردهنده گرفته و فقط تک و توک کسانی هستند که هنوز مثل قدیم می‌خوانند. البته کاملا هم مشخص است که پدرشان از این کسبی‌خوانی‌ها بلد بوده و حالا آن‌ها، شیوه پدر را ادامه می‌دهند.

کسْبی‌خوانی هنری مردمی است که پایهٔ اصلی آن از تهران است و به این شکل است که کاسبان دوره‌گر برای جلب مشتری‌های خود از هنر موسیقی و آواز بهره می‌گرفتند و چه بسا شیرین‌کاری‌هایی نمایشی هم در کسب و کاسبی خود داشتند انصافی می‌گوید با تلاش بسیار توانستم تعدادی از آنها را جمع‌آوری نمایم و جرقهٔ اصلی آن در سال ۱۳۵۴ در کلاس‌های استاد گرامی اسماعیل خان مهرتاش زده شد که چند نمونه از اشعار و کسبی‌خوانی‌های ایشان هم موجود است.

درباره جواد انصافی

جواد انصافی، متولد ۱۳۳۰/۲/۲۷ در تهران- شمیران است. او گواهینامه درجه یک هنری (دکترا) در رشته نمایش سنتی و تخت حوضی دراد . انصافی از دوران دبستان و دبیرستان فعالیت‌های هنری را آغاز و چندین بار در جشنواره‌های دانش‌آموزی مقام اول بازیگری را کسب نموده است. آموزش‌های موسیقی و هنرهای نمایشی را نزد استاد اسماعیل خان مهرتاش، استاد پرویز فنی‌زاده، استاد جنتی عطایی و استاد بانو خجسته‌کیا فراگرفت. او دانشجوی انصرافی هنر دانشگاه تهران، کاردانی در رشته راه و ساختمان است. وی از سال ۱۳۵۰ فعالیت‌های حرفه‌ای را آغاز نمود و در صدا و سیما، فرهنگ و هنر و ارشاد اسلامی فعالیت‌های نمایشی و پژوهشی را انجام داده است. و آثار نمایشی چون دام، بمب، صندوق، اجلاس بزرگ، انسان یا (دیو) شهر وارونه، جوحی و قاضی، شال جادویی، خفتگان، کل عنایت، نوروز و پیروز، مبارک و طلسم شاهزاده قصه عمونوروز و ننه سرما، خفتگان چشم باز، نوروزخوانی و... در کارنامه هنری خود دارد که خاطره‌انگیزترین آنها نقش‌آفرینی (مبارک) نمایش‌های سیاه‌بازی و مجموعه تلویزیونی (عبدلی و اوستا) است. بیش از ۵۰ مجموعه تلویزیونی نویسنده و کارگردان و بازیگر بوده است و ۴۸ سال است که در بیشتر شبکه‌های رادیو و تلویزیونی فعالیت دارد. وی سال‌هاست که مشغول تدریس نمایش‌های اصیل ایرانی و شادی‌آور و سیاه‌بازی است و دارای تألیفات همچون سیاه‌بازی از نگاه یک سیاه باز، نمایش‌های زنانه ایران، نوید بهار و نمایش نوروز و پیروز، چهارشنبه سوری و نمایش سیاه‌بازی هفت‌خوان چهارشنبه سوری، آیین‌های شب یلدا (چله) و نمایش چله زری و عمو چله جون، نمایش‌های شگفتانهٔ زنانه ایران، و مقالاتی در زمینه آئین و سنت‌های ایرانی همچون چهارشنبه سوری، شب چله، سیزده بدر، جشن زنان، اسفندگان، نوروز، هفت سین، جشن یور یا یاوری، پیام‌آوران نوروزی مهرگان، تیرگان و... می‌باشد.

کتاب کسبی‌خوانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

مطالعهٔ این اثر را به کسانی که به فرهنگ عامه و ادبیات فولکلور علاقه‌مند هستند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب کسبی خوانی

آجیل‌فروش

آجیل مشگل‌گشا مشگل‌گشای

اگه مشکل داری بخور دوایه

آجیل مشگل‌گشا مشگل‌گشای

اگه نذری داری نذر کن ادایه

کشمیشش بابا قوت مغزه

پسته خونساز و نیروی قلبه

نخودچی شو نگو دوای کلیه

خرما خرکش دوای معده

آجیل مشگل‌گشا مشگل‌گشای

اگه مشکل داری بخور دوایه

آجیل مشگل‌گشا مشگل‌گشای

اگه مشکل داری نذر کن ادایه

انجیر کند کبد رو فعال

برگه‌ها دهد به روده‌ها حال

فندوق بکند عروق را باز

عناب و سنجد استخوان‌ساز

آجیل مشگل‌گشا مشگل‌گشای

اگه مشکل داری بخور دوایه