شروین وکیلی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های شروین وکیلی
شروین وکیلی، جامعه‌شناس، جانورشناس، پژوهشگر، اسطوره‌شناس و تاریخ‌نگار، در سال ۱۳۵۳ در تهران به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدایی خود را در رشته‌ی زیست‌شناسی آغاز کرد و پس از دریافت مدرک کارشناسی ارشد در همین رشته، دکترای خود را در رشته‌ی جامعه‌شناسی سیاسی از دانشگاه علامه طباطبایی کسب کرد.
بیوگرافی شروین وکیلی
وکیلی فردی پرکار و فعال است که در حوزه‌های مختلف علمی و فرهنگی فعال بوده و با تلاش‌های فراوانی که در زمینه‌های نوشتن، تحقیق، تدریس و سخنرانی انجام داده، شناخته می‌شود. او علاوه بر نویسندگی و پژوهش در زمینه‌های تخصصی خود، در نوشتن داستان و مقاله برای روزنامه‌ها و مجلات نیز فعال است. وکیلی به‌عنوان یک پشتیبان آموزش نظریه‌ی فرگشت در مدارس و دانشگاه‌ها شناخته می‌شود و همواره در تلاش است تا این نظریه را در سیستم‌های آموزشی کشور ترویج دهد.
شروین وکیلی همچنین در تأسیس و مدیریت چندین سازمان مردم‌نهاد نقش فعالی داشته است. او در یکی از مصاحبه‌هایش اشاره کرده است که در ابتدا جانورشناس بوده و سپس به جامعه‌شناسی روی آورده است. او می‌گوید که به انسان به‌عنوان نوعی جانور می‌نگرد و همین دیدگاه باعث شد که به مطالعه در زمینه‌ی جامعه‌شناسی نیز علاقه‌مند شود. وکیلی که علاقه‌ی زیادی به سفرکردن و حضور در طبیعت دارد، همچنین به تحقیق در مورد جانوران، گیاهان و بافت زیستی آنها پرداخته است. او از مشاهده آثار باستانی و آشنایی با سبک زندگی مردم نیز لذت می‌برد و این تجربیات را در آثار و کتاب‌های خود گنجانده است. این موارد هم‌زمان مبنای تحقیقاتی و دستمایه نوشتن کتاب‌های او هستند.
فعالیت‌ها و آثار شروین وکیلی
وکیلی علی‌رغم مشغله‌های فراوانش به‌عنوان استاد دانشگاه، حدود ۸۰ کتاب و بیش از ۴۰۰ مقاله در موضوعات مختلف نوشته است. اولین کتاب منتشرشده از او رمانی به نام «جنگجو» است که در سال ۱۳۸۲ چاپ شد. داستان این کتاب در مورد مردی است که نسبت به باورهای قبیله‌ای خود و قدرت شاه شک می‌کند. با اینکه او از خطرات سرکوب مخالفان آگاه است، داستان بیشتر به‌عنوان یک فلسفه‌نامه مطرح می‌شود که در ادامه، سبک داستان‌نویسی سهروردی و عطار را دنبال می‌کند.
کتاب بعدی او «سوشیانس» نام دارد که هم‌نام اسطوره‌ی قدیمی ایرانی است. در این داستان، روایت از پایان شروع می‌شود و در نهایت به آغاز می‌رسد. این اثر به دنبال ایده‌پردازی در مورد منجی و پیروزی نیکی بر شر است که در داستان‌های اسطوره‌ای ایران و دیگر فرهنگ‌ها نیز حضور دارد.
وکیلی در داستان «نفرین صندلی» به سراغ واقعیت می‌رود و داستانی ترسناک را روایت می‌کند. این کتاب دربارهی خانه‌ای است که افراد در آن گم می‌شوند و هر کس برای دزدی وارد خانه شود، ناپدید می‌شود. وکیلی در این داستان تلاش کرده است تا ترکیب واقعیت و باورهای اعتقادی و خرافی را به چالش بکشد. چنین داستان‌هایی در دوره‌ای خاص برای مخاطبان خود جالب و جذاب هستند، زیرا ترکیب واقعیت و باورهای فرهنگی می‌تواند دستمایه‌ای مناسب برای روایت داستان باشد.
شروین وکیلی داستان‌های دیگری نیز نوشته است که به‌ویژه وجه تاریخی دارند. از جمله‌ی این کتاب‌ها می‌توان به «ماردوش»، «جام جمشید» و «زریر» اشاره کرد. این کتاب‌ها علاوه بر موضوعات تاریخی، تأملاتی فلسفی و اسطوره‌ای نیز دارند. وکیلی همچنین کتاب‌های تخصصی زیادی در زمینه‌ی زمان و زیرشاخه‌های آن نوشته است. به‌عنوان مثال، کتاب «درباره زمان» به مفهوم زمان و دستکاری در آن پرداخته و تأکید دارد که این موضوعات به‌نوعی به هستی و درک فرد از جهان مربوط می‌شود. وکیلی در این کتاب به چگونگی اندیشیدن در مورد زمان از زاویه‌های مختلف و از منظرهای علمی مختلف پرداخته است. او معتقد است که دستکاری در مفهوم زمان به معنای تغییر در شکل هستی خود فرد است.
کتاب دیگری از وکیلی که به‌عنوان یک پایان‌نامه برجسته شناخته می‌شود، «نظریه منش‌ها» است. این کتاب به بررسی قواعد حاکم بر پویایی فرهنگ پرداخته و به‌طور خاص به تاثیرات فرهنگ در ساختارهای اجتماعی می‌پردازد. این کتاب در ابتدا به‌عنوان پایان‌نامه ارشد او نوشته شد و توانست در آن زمان عنوان پایان‌نامه برتر را کسب کند. «جام‌جم زروان» نیز یکی از کتاب‌های دیگر وکیلی است که به تحلیل و کشف مفاهیم پیچیده در مورد زمان و هستی پرداخته و خوانندگان را به چالش می‌کشد تا به ماهیت اصلی این مفاهیم پی ببرند.
کتاب «خردنامه‌ها» مجموعه مقالاتی است که شروین وکیلی در آن به موضوعات مختلفی چون ادبیات، اسطوره، فلسفه و غیره پرداخته است. بسیاری از این مقالات تبدیل به کتاب‌های مجزای دیگری شدند. در بخش فلسفه این مقالات، وکیلی به تحلیل و بررسی شخصیت‌ها و آثار فلسفی مختلف پرداخته و مباحث پیچیده‌ای را به میان آورده است. او همچنین در این مجموعه به تحلیل ایده‌ها و مفاهیم فلسفی پرداخته که برای مخاطب تجربه‌ای تازه و متفاوت فراهم می‌کند. وکیلی در کتاب‌هایش، به‌ویژه در «کرانه‌های ذن»، «تاریخ خرد بودایی» و «تاریخ خرد ایونی»، به تحول فلسفه در شرق و غرب پرداخته است. در این کتاب‌ها او به‌ویژه اندیشه‌های ایرانی را در اندیشه‌های فلاسفه پیش از سقراط و در فلسفه یونان بررسی کرده است.
شروین وکیلی نه‌تنها به‌عنوان اسطوره‌شناس شناخته می‌شود، بلکه در تاریخ‌نگاری نیز آثار قابل توجهی دارد. کتاب‌هایی که او در این زمینه نوشته، شامل بررسی‌های تاریخی درباره شخصیت‌های مهم مانند کوروش، داریوش و سلسله ساسانیان است. همچنین وکیلی در کتابی دیگر به تاریخ اشکانیان پرداخته و اشتباهات رایج در مورد این دوره تاریخی را اصلاح کرده است. در مباحث اسطوره‌ای، وکیلی به تحلیل پهلوانان ایرانی، خدایان و صور فلکی پرداخته است. او در این کتاب‌ها نه تنها قهرمانان و ضدقهرمانان را معرفی کرده، بلکه نقش‌های مختلف آنها را در فرهنگ و اساطیر ایرانی بررسی کرده است. به‌ویژه در مورد پهلوانانی مانند سیاوش که نماد شهید است و خدایان ماقبل اهورامزدا نیز توضیحات دقیقی ارائه داده است.
شروین وکیلی در حال حاضر مدیر گروه جامعه‌شناسی تاریخی انجمن جامعه‌شناسی ایران است و کتاب‌های بسیاری در زمینه جامعه‌شناسی نیز نوشته است. یکی از این کتاب‌ها «جامعه‌شناسی جوک و خنده» است که در آن به بررسی این پدیده از دیدگاه‌های زیست‌شناسی، زبان‌شناسی و جامعه‌شناسی پرداخته است. او در این کتاب سعی دارد تا به سوالاتی در مورد خندیدن انسان‌ها و تاثیرات آن پاسخ دهد. همچنین کتاب «سرخ، سپید، سبز» به بررسی جامعه روشنفکری ایران در قرن‌های گذشته پرداخته است و نشان می‌دهد که روشنفکران ایرانی چه مسیری را طی کرده‌اند و چه ویژگی‌هایی در اندیشه‌های آنها قابل مشاهده است.
در پایان، شروین وکیلی همچنان به نوشتن و آموزش مشغول است. او به سفرکردن، دیدن و تجربه‌کردن علاقه دارد و این تجربیات را با دیگران به اشتراک می‌گذارد. کتاب‌ها و مقالات او همچنان در حال انتشار هستند و تأثیر عمیقی بر پژوهشگران و علاقه‌مندان به مباحث مختلف علوم انسانی و اجتماعی دارد.
معرفی کتاب‌های شروین وکیلی
اسطوره‌شناسی آسمان شبانه
این کتاب به بررسی اخترشناسی و صورت‌های فلکی می‌پردازد و تلاش می‌کند نظم حرکات ستارگان و اجرام آسمانی را آشکار سازد. هدف نویسنده، تحلیل چگونگی تأثیر نجوم بر اسطوره‌ها و باورهای ایران باستان است. موضوعاتی مانند دلایل نام‌گذاری ماه‌ها، انتخاب نمادهای برج‌های دوازده‌گانه، پیوند هفت سیاره با این برج‌ها، ارتباط چهار عنصر با برج‌ها و باورهای مربوط به سعد و نحس بودن برج‌ها بررسی شده است. نویسنده همچنین به رمزگشایی از نقش نجوم در اسطوره‌ها و تأثیر آن بر زندگی و ذهنیت اخترشناسان گذشته می‌پردازد. این کتاب تلاشی است برای روشن‌کردن پیوند بین دانش نجوم و جهان‌بینی باستانی، با تمرکز بر رمز و رازهای مربوط به صور فلکی و تقویم‌های کیهانی.
راه جنگجو
این کتاب شامل اشعار نیمایی شروین وکیلی است که در آن به تصویرسازی از احساسات درونی جنگجویان و نمایش دلاوری‌ها و شجاعت‌هایشان پرداخته شده است. شاعر با واژگانی تأثیرگذار، لحظات پرشور و رشادت‌های آنان را روایت می‌کند.
کوروش رهایی‌بخش
این کتاب به زندگی کوروش بزرگ، بنیان‌گذار شاهنشاهی هخامنشی و تاریخ شکل‌گیری ایران می‌پردازد. وکیلی در این اثر، کوروش را به‌عنوان شخصیتی جذاب و اسرارآمیز معرفی می‌کند که دستاوردهایش نظم‌هایی پایدار را در جهان باستان به‌وجود آورد. او از زمانه‌ای بسیار کهن می‌آید، پیش از ظهور بودا و نگارش بخش‌های مهمی از تورات. دستاوردهای کوروش، نخستین دولت جهانی، شبکه‌ی بازرگانی بین‌المللی و ادغام فرهنگ‌ها، نژادها، و باورها را ممکن ساخت و پایه‌های نخستین دولت رفاه و اقتصاد برنامه‌ریزی‌شده را بنا نهاد.
اسطوره‌شناسی پهلوانان ایرانی
این کتاب به بررسی جایگاه ابرپهلوانان در اساطیر ایرانی می‌پردازد. این اثر شامل سه بخش است: منش پهلوان، نقش‌مایه‌ی پهلوان و ابرپهلوانان. نویسنده بر این باور است که ابرپهلوانان، نمایانگر مفاهیم اخلاقی و تعاریف قدرت در تمدن‌ها هستند. این شخصیت‌ها با توانایی‌های خارق‌العاده و اعمال به‌یادماندنی، الگویی برای قدرت و اخلاق به شمار می‌آیند. زندگی ابرپهلوانان، اگرچه حماسی و غیرعادی است، در نهایت باید با ساختار زندگی انسان‌های عادی پیوند بخورد تا قابل درک و تأثیرگذار باشد. آنها معمولاً از کودکی بحرانی عبور می‌کنند، در جوانی با اعمال برجسته‌ی خود به شهرت می‌رسند و در نهایت با مرگی حماسی از دنیا می‌روند. این کتاب تلاش می‌کند با تحلیل این زندگی‌نامه‌ها، مفاهیم بنیادین فرهنگ و اسطوره‌شناسی ایرانی را بررسی کند.
اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی
این کتاب نگاهی جامع به ایزدان ایرانی و جایگاه آنها در اساطیر ایران دارد. نویسنده با طرح پرسش‌هایی کلیدی، روابط میان ایزدان ایرانی و هندی، تأثیرات سنت زرتشتی در دوره‌های مختلف و مفاهیمی مانند مهر ایرانی و میترای رومی را بررسی می‌کند. اثر حاضر به سرفصل‌هایی مانند ایزدان آریایی، ایزدان طبیعت‌گرا و تکامل اساطیر می‌پردازد و تلاش دارد مفاهیمی قدیمی را در بستر پژوهش‌های اسطوره‌شناسی بازبینی کند. بخشی از کتاب دربارهی زروان است و به ارجاعات اوستایی که به این مفهوم اشاره دارند، پرداخته می‌شود. این اثر، گنجینه‌ای از پرسش‌ها و تحلیل‌های مرتبط با ایران‌شناسی و اسطوره‌شناسی است.
نظریه‌ی سیستم‌های پیچیده
این کتاب تلاشی است برای معرفی این نظریه به خوانندگان فارسی‌زبان. این نظریه که یکی از ارکان علمی امروز است، به بررسی چگونگی تعامل و سازگاری سیستم‌ها با محیط‌های پیچیده و متغیر می‌پردازد. در کتاب، توضیح داده می‌شود که سیستم‌ها برای بقا و سازگاری باید تصویری دقیق از وضعیت موجود و وضعیت مطلوب خود داشته باشند. این تصویر به نام بازنمایی شناخته می‌شود و به سیستم کمک می‌کند تا محیط خود را درک کرده و بتواند از آشوب‌های محیطی اجتناب کند.
روانشناسی خودانگاره
این کتاب به بررسی جایگاه و هویت فرد در دنیای مدرن می‌پردازد. در این اثر، وکیلی مسئله‌ی اساسی مدرنیته را در رابطه «من» با «اکنون» مطرح می‌کند. او به بررسی موقعیت سوژه در زمان حال و انتخاب‌های رفتاری آن از منظر روانشناسی، جامعه‌شناسی و دیگر علوم می‌پردازد. این کتاب میان‌رشته‌ای است و تلاش دارد مفهوم سوژه را در دنیای معاصر بازتعریف کند.
نظریه‌ی قدرت
این کتاب به تحلیل و تعریف مفهوم قدرت از دیدگاه‌های مختلف می‌پردازد. این اثر در چارچوب نظریه سیستم‌های پیچیده نوشته شده و باید همراه با دیگر آثار وکیلی، مانند نظریه‌ی منش‌ها و روانشناسی خودانگاره، خوانده شود. در این کتاب، وکیلی دو رویکرد عمده در تحلیل قدرت را بررسی می‌کند: دیدگاه هابزی که قدرت را امری منطقی و منسجم می‌بیند، و دیدگاه ماکیاولی که قدرت را پراکنده و نسبی می‌داند. این کتاب سعی دارد تفاوت‌های این دو رویکرد را تحلیل کرده و چارچوبی جامع برای درک قدرت ارائه دهد.
نظریه‌ی منش‌ها
این کتاب به تحلیل و تعریف فرهنگ و عناصر فرهنگی می‌پردازد. وکیلی در این اثر، مفهوم فرهنگ را از طریق بررسی «منش‌ها» توضیح می‌دهد که به‌عنوان واحدهای معنایی در سیستم‌های نمادین عمل می‌کنند. او این منش‌ها را به‌صورت سلسله‌مراتبی می‌بیند که در تعامل با نمادها و نشانه‌ها به شکل‌گیری فرهنگ و ارتباطات انسانی کمک می‌کنند. کتاب به بررسی چگونگی ساخت و پویایی این مفاهیم می‌پردازد و تأکید دارد که درک درست فرهنگ تنها زمانی ممکن است که منش‌ها و ساختارهای نمادین به‌درستی فهمیده شوند.
دربارهی زمان؛ زروان کرانمند
شروین وکیلی در این کتاب به بررسی مفهوم زمان و شیوه‌های گاه‌شماری در تمدن‌های باستانی، به ویژه ایران و بابل، پرداخته است. او توضیح می‌دهد که زمان در این فرهنگ‌ها به‌عنوان مجموعه‌ای از چرخه‌های سالانه و روزانه در نظر گرفته می‌شد. این گاه‌شماری‌ها نه‌تنها با اساطیر و مفاهیم معنوی در ارتباط بودند، بلکه چالش‌های فلسفی نیز در پی داشتند. وکیلی به تفاوت‌هایی در شیوه‌های اندازه‌گیری زمان اشاره می‌کند، مانند اینکه بابلیان روز را از غروب آفتاب شروع می‌کردند، روشی که هنوز در میان یهودیان باقی مانده است.
سوشیانس
این کتاب به بازآفرینی اسطوره‌ای فلسفی با مضمون ظهور منجی نجات‌بخش در آخرالزمان می‌پردازد. وکیلی با استفاده از دانش عمیق خود در اسطوره‌شناسی ایرانی، داستان را به‌طور نوین بازنویسی کرده و این بار برخلاف معمول، داستان ظهور ناجی را به پایان می‌رساند. در این روایت، نبرد نهایی بین نیکی و بدی شکل می‌گیرد و نویسنده برداشت شخصی خود از قیامت را ارائه می‌دهد.
جنگجو
این کتاب داستان مردی از قبیله شمن‌هاست که با فردی ژنده‌پوش آشنا می‌شود و به کمک او باورهای نادرست شمن و شاه را دربارهی جهان و مردم به چالش می‌کشد. این داستان فلسفی در پی آزادی و آگاهی است و به تأثیرات منفی قدرت و جهل می‌پردازد. وکیلی در این رمان که تحت تأثیر سبک‌های سهروردی و عطار است، شخصیت اصلی را از دنیای محدود و سایه‌وار به سوی روشنایی و انسانیت هدایت می‌کند.
اسطوره‌ی معجزه‌ی یونانی
این کتاب به بررسی تاریخ یونان باستان از آغاز تا قرن ۱۴ ق.م می‌پردازد. نویسنده با تحلیل جنبه‌های مختلف سیاست، فرهنگ، جمعیت، اقتصاد و دین یونانیان، منابع باستانی آن دوران را بازخوانی کرده و دستاوردهای این تمدن را با ویژگی‌های مشابه در دوران هخامنشیان مقایسه می‌کند. همچنین، بخش‌هایی از کتاب به تحلیل نبردهای ایران و یونان و تعاملات فرهنگی میان این دو تمدن اختصاص دارد.
تاریخ سیاسی شاهنشاهی اشکانی
تاریخ اشکانیان در ایران‌زمین یکی از مبهم‌ترین و ناقص‌ترین بخش‌های تاریخ ایران است. با اینکه اشکانیان طولانی‌ترین دوره‌ی حکمرانی را در ایران داشتند و تأثیر زیادی بر شکل‌گیری هویت ایرانی داشتند، اما روایت‌های موجود دربارهی آنان بیشتر بر اساس منابع رومی و یونانی است و نقد و تحلیل مناسبی از سوی تاریخ‌نگاران ایرانی صورت نگرفته است. این کمبود به دلیل گسستگی و پراکندگی منابع بومی است. فردوسی تنها به دو مورد از اشکانیان اشاره کرده است. با این حال، اسطوره‌شناسان نشان داده‌اند که می‌توان این خلأ را با تحلیل دقیق‌تر داستان‌ها و حماسه‌های ملی ایرانیان که یادآور بی‌توجهی ساسانیان به میراث اشکانیان است، پر کرد.
داریوش دادگر
این کتاب به نظم هخامنشی و ظهور هویت ایرانی می‌پردازد. داریوش شاه در آغاز سلطنت خود با عباراتی بی‌سابقه در تاریخ باستان سخن می‌گوید. او با ستایش اهورامزدا، خدای یکتای موفق جهان، شروع می‌کند و خود را نه «شاه جهان» بلکه «شاه در میان شاهان» می‌نامد، برخلاف پادشاهان پیشین که خود را شاه زمین می‌خواندند. این فروتنی و تفاوت در عنوان‌ها، درحالی‌که داریوش بر بزرگ‌ترین امپراتوری شناخته‌شده آن زمان حکمرانی می‌کرد، سوالاتی ایجاد می‌کند. همچنین، مفاهیم «پارس»، «آریایی»، «پارسی» و «هخامنشی» که در کتیبه‌های داریوش به کار می‌روند، معنای خاصی دارند. کلمات و نمادهایی مانند «پیکره‌ها» و «نیزه» نیز در کتیبه‌های او، مفهومی نمادین و تاریخی دارند که در تلاش‌اند تا تصویر مشخصی از داد و قانون شاهنشاهی او ارائه دهند.
مغز خفته
خواب یکی از پیچیده‌ترین مسائلی است که همواره ذهن اندیشمندان را به خود مشغول کرده است. این معما اخیراً مورد بررسی دقیق‌تری قرار گرفته و از این تحلیل‌های جدید، نکات زیادی در مورد آن روشن شده است. در گذشته، خواب به‌عنوان چیزی مشابه مرگ موقت یا توقف فعالیت‌های حیاتی بدن در نظر گرفته می‌شد، اما امروزه دیگر این دیدگاه در میان پژوهشگران پذیرفته نیست. کتاب مغز خفته به فیزیولوژی و روانشناسی خواب و رؤیا می‌پردازد.
جامعه‌شناسی جک و خنده
خنده و شوخی‌های زبانی بخشی مهم از رفتارهای اجتماعی انسان‌ها هستند که به تکامل زبان و روابط اجتماعی بستگی دارند. برخلاف باور رایج که خنده را اختصاصی انسان‌ها می‌داند، در واقع این رفتار ریشه‌ای تکاملی دارد و در میمون‌های عالی نیز مشاهده می‌شود. از منظر جامعه‌شناسی، خنده به عنوان یک کنش اجتماعی نقشی کلیدی در تنظیم ارتباطات انسانی دارد. جوک‌ها و شوخی‌ها با ساختار ساده خود، به عنوان واحدهای اطلاعاتی کوچک و قابل تکثیر در فرهنگ، اهمیت زیادی پیدا کرده‌اند. شروین وکیلی در این کتاب به صورت مفصل، از دیدگاه جامعه‌شناسی و برخی علوم دیگر، به جک و خنده می‌پردازد.
نفرین صندلی
این کتاب داستانی نمادین و بعضا فانتزی دارد که در دل خود به حقایق زندگی و واقعیت‌های پیچیده‌ی آن می‌پردازد.
خردنامه
خردنامه مجموعه‌ای چند جلدی است که در هر جلد آن شروین وکیلی به موضوعی خاص می‌پردازد. در جلد هشتم آن به سراغ زیست‌شناسی رفته و حقایقی جالب دربارهی آن بیان می‌کند.
