کتاب مهرویی و مستوری

کتاب مهرویی و مستوری اثری نوشته زهرا حیاتی، پژوهشی میان رشته‌ای است که در نشر سوره مهر به چاپ رسیده است. این کتاب بازآفرینی منظومه خسرو و شیرین در سینما است و نویسنده تلاش کرده تا ظرفیت‌های سینمایی این اثر را بیرون بکشد.

درباره کتاب مهرویی و مستوری

در میان آثار ادبی و شاهکارهای ادبیات کهن، به منظومه ها و داستان‌های عرفانی و عاشقانه‌ای برمی‌خوریم که ظرفیت‌های نمایشی و تصویری بالایی دارند و در ساختار و مضمون و محتوا با اصل تثبیت شده درام، سازگارند. منظومه عاشقانه خسرو و شیرین که شاهکار ادبی نظامی گنجوی به حساب می‌آید، یکی از این آثار است. 

زهرا حیاتی در کتاب مهرویی و مستوری به سراغ  این منظومه عاشقانه رفته است و تلاش کرده تا ظرفیت‌های سینمایی آن را بیرون بکشد و جذابیت‌های بصری آن را به الگوی درام نزدیک کند.

حیاتی در ابتدا مفاهیم اولیه و راهبردهای بازآفرینی ادبیات در سینما را تعریف می‌کند. در ادامه به سراغ جذابیت‌های دراماتیک خسرو و شیرین می‌روند و آن‌ها را بررسی می‌کند. 

کتاب مهرویی و مستوری را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم 

خواندن کتاب مهرویی و مستوری را به تمام سینماگران و علاقه‌مندان و فعالان در حوزه آثار نمایشی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مهرویی و مستوری

ظرفیت‌های دراماتیک

در فصل اول، ویژگی‌هایی که از خسرو به‌دست داده می‌شود و بر پیشینه‌ای از زندگی شاهانه او نظردارد، شهزاده‌ای را معرفی می‌کند که مانند اکثر داستان‌های عاشقانه با نذر و نیاز به دنیا آمده‌است، عزیز است، زیباست، جنگاور وشجاع است و از علم و حکمت هم بهره دارد. این ویژگی‌ها تاحدی شخصیت اصلی را معرفی می‌کند و سنگ‌بنایی برای نخستین کارکرد آغاز فیلمنامه است. بدیهی است نمایش تمام مراحل زندگی خسرو در دقایق اولیه فیلم و صفحات اول فیلمنامه ممکن نیست و گزینش و نمایشی‌کردن بخش‌هایی از آن به‌عهده فیلمنامه‌نویس است. علاوه‌براین مسأله اصلی داستان در این فصل پی‌ریزی نشده است و اگر نمایش تولد، کودکی و نوجوانی خسرو با جذابیت‌های تصویری و سینمایی همراه نباشد، نظر مخاطب جلب نمی‌شود.

در فصل دوم مسأله داستان پی‌ریزی و پس از معرفی خسرو ماجرایی آغاز می‌شود که قرار است به نیاز عاطفی داستان ختم شود. این ماجرا با معرفی شخصیت بزرگ‌امید آغاز می‌شود که اگرچه عامل پیوند میان این فصل و فصل قبل است، ارزش دراماتیکی چندانی ندارد. این‌که هرمز مردم را از ستم برحذر می‌دارد و از عقوبت آن می‌هراساند و خسرو فرمان را نادیده می‌گیرد، بدون حضور بزرگ‌امید هم صورت می‌پذیرد؛ به‌ویژه‌که این شخصیت از شخصیت‌های اصلی و ماجراآفرین نیست. اما ماجرای عشرت خسرو و تنبیه او حین معرفی خسرو و ظهور مسأله دراماتیک داستان، پیوند دهنده‌ای دراماتیک است؛ زیرا هم ساختار دارد و هم داستان را به‌پیش می‌راند. اکنون برعهده فیلمنامه‌نویس است که شخصیت بزرگ‌امید و ارادت هرمز را به او حذف کند یا از آن بهره‌ای نمایشی گیرد. با این مقدمه، شخصیت اصلی به نیاز عاطفی خود می‌رسد.

نیاز عاطفی خسرو که در فصل قبل آغاز شده‌است طی ماجرایی دراماتیک پرداخت می‌شود و در فصل سوم به میان خود می‌رسد. تنبیه سخت هرمز، خسرو را به احساس تنهایی سوق می‌دهد که می‌تواند سرآغاز عواطف بعدی باشد. البته این خط سیر عاطفی با واکنش هرمز در قبال اظهار ندامت خسرو و بوسیدن و برگزیدن او به ولیعهدی، کمرنگ و با مظلوم و مستحقِ پاداش نشان دادن او بی‌رنگ می‌شود. شاید با تشدید بُعد عاطفی این قضیه و تمرکز بر آن بتوان به طعمه آغاز فیلم دست یافت. درهرحال، وعده وصال شیرین پس از احساس تنهایی، نقطه اوج این ماجراست که خسرو را به عوالم عشق و عاشقی می‌کشاند.

در فصل چهارم ماجرایی که نیاز عاطفی را در خود پرورده‌است، به پایان می‌رسد و با معرفی شاپور به‌عنوان اولین شخصیت فرعی و معرفی شخصیت اصلی دوم، یعنی شیرین، خسرو به یافتن نیمه گمشده ترغیب می‌شود. در بیشتر داستان‌های عاشقانه، شخصیت اصلی هم به عاشق اطلاق می‌شود هم به معشوق. اما اهمیت معشوق در این منظومه بیش از عاشق است؛ زیرا پس‌از پشت‌سرنهادن یک سوم داستان، شیرین شخصیت غالب و چه بسا شخصیت اصلی است. پس‌ازاین‌که شخصیت خسرو معرفی می‌شود و با یک ماجرا به نیاز عاطفی می‌رسد، شیرین به صحنه می‌آید. ولیعهد مهین‌بانو بودن، خیل عظیمی عاشق جان نثار داشتن و میان هفتاد ندیمه به ناز و تنعم زیستن، ویژگی‌هایی است که شیرین را در گفتگو معرفی می‌کند. با توجه به این‌که شیرین شخصیت اصلی غالب به‌شمار می‌آید و گفتگو آخرین راه معرفی در فیلمنامه نیست، بازآفرینی معرفی شیرین در شیوه‌های نمایشی و تصویری مناسب‌تر می‌نماید.