کتاب هنر، خیال، زیبایی

کتاب هنر، خیال، زیبایی نوشته مریم جعفری است. کتاب هنر، خیال، زیبایی را انتشارات کرگدن منتشر کرده است. این کتا دیدگاهی به تولید هنری از دیدگاه مولوی براساس کتاب فیه ما فیه است.

درباره کتاب هنر، خیال، زیبایی

در این کتاب، دکتر مریم جعفری مسائلِ حوزه‌ زیبایی‌شناسی (aesthetics) را، که یکی از شاخه‌هایِ مهمّ‌ِ فلسفه است، بر کتابِ فیه ما فیه مولانا جلال‌الدّین بلخی، یکی از بزرگترین و پرآوازه‌ترین نمایندگانِ سنّتِ فرهنگیِ ایران و جهانِ اسلام، عرضه کرده و پاسخهایِ فیه ما فیه را به برخی از پرسشهایِ زیبایی‌شناسی ذکر کرده است. چنان که پیدا و کاملاً طبیعی و متوقَّع است، از میانِ خیلِ عظیمِ پرسش‌هایِ امروزینِ ناظر به زیبایی‌شناسی، فیه ما فیه فقط به معدودی، نفیاً و اثباتاً، پاسخ داده است و در بابِ بقیّه ساکت بوده است.

شاید بتوان گفت که پرسشهاای که فیه ما فیه به آنها پاسخ داده است بدین صورت دسته‌بندی میتوانند شد:

۱) مسائلِ مربوط به فلسفه‌یِ هنر و ناظر به مفهومِ هنر: تعریفِ هنر و تقلید و آفرینشِ هنری؛

۲) مسائلِ مربوط به فلسفه‌یِ هنر و ناظر به کارکردِ هنر: خودابرازگری و فرآیند آفرینش هنری، هنر و لذت؛ 

۳) مسائلِ مربوط به فلسفه‌یِ زیبایی: مفهومِ زیبایی، زیبایی و کمال، زیبایی و شکوهمندی (= جلال)، زیبایی و لطف، و زیبایی و مطبوعیّت؛ آفاقی یا انفسی یا آفاقی-انفسی بودنِ زیبایی؛

 ۴) مسائلِ مربوط به فلسفه‌یِ نقد.

خواندن کتاب هنر، خیال، زیبایی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به هنر و ادبیات پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب هنر، خیال، زیبایی

آثار مولانا، چه نظم و چه نثر، آثار ادبی‌اند و از این جهت می‌توان به نقد ادبیِ آنها پرداخت؛ چنان‌که بسیاری پرداخته‌اند. یعنی می‌توان به این بحث نشست که مثنوی، دیوان شمس، فیه ما فیه، مکاتیب، و مجالس سبعه به‌لحاظ هنری در چه مرتبه‌ای قرار دارند، نقاط قوت و ضعفشان چیست، و چیزهایی از این دست. باری، دست در نقد زیبایی‌شناختیِ آثار مولوی زدن کاری است که برکات بسیار دارد، اما در این پژوهش سودای نقد هنری آثار این عارف هنرمند را نداشته‌ایم.

نقد زیبایی‌شناختیْ تنها رویکرد پژوهشی‌ای نیست که می‌توان در مواجهه با آثار یک هنرمند اتخاذ کرد. رویکرد دیگر این است که نظریهٔ هنریِ پنهان در پسِ آثار هنرمند را بیرون بکشیم؛ چراکه بالاخره هر هنرمندی نظریه‌ای هنری در پس ذهنش دارد و بر اساس آن است که دست در تولید هنری می‌کند؛ حال بعضی نظریهٔ هنری خود را بدون استدلال و گفت‌وگو انتخاب کرده‌اند و بعضی دیگر هم با استدلال و از خلال بحث. یعنی امکان ندارد کسی به خلق هنری روی آورد، مگر اینکه در ذهن و ضمیرش تصوری از هنرمند و کار هنری داشته باشد. همین تصور است که ترجیحات او را در کار شکل می‌دهد؛ چراکه بالاخره در هر کاری، ازجمله تولید هنری، آدمی باید چیزی را بر چیزهای دیگری ترجیح دهد تا بتواند قدم از قدم بردارد و ترجیحات هم باید حتماً مبنایی داشته باشند. و مبنای ترجیحاتِ هنرمند در کار هنریش همان تصور او از تولید و کار هنری، یا به تعبیر دیگر نظریهٔ هنری او، است.

باری، در این تحقیق چنین رویکردی را نسبت به مولانا و به‌طور خاص کتاب فیه ما فیه او اتخاذ کرده‌ایم؛ یعنی کوشیده‌ایم نشان دهیم نظریهٔ هنری که مولانا بدان قائل بوده چیست، و کاری به این نداشته‌ایم که خود او چقدر در کار هنریش موفق بوده است. مبنای پژوهشمان هم تنها کتاب فیه ما فیه بوده است و، از این جهت، نتایج پژوهش هم در حیطهٔ این اثر معتبرند و لزوماً نمی‌توان آنها را به کل آثار تعمیم داد.

ناگفته پیداست که وجه همتمان در این تحقیق بیشتر بر گزارش و تحلیل آرای مولانا بوده است، نه نقد آنها که مقالی و مجالی دیگر می‌طلبد.