کتاب پیش درآمدی بر مساله شناسی علوم اجتماعی در ایران

کتاب پیش‌ درآمدی بر مسئله‌ شناسی علوم اجتماعی در ایران اثر سید محمدرضا امیری طهرانی است که در انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است. این کتاب از مجموعه پروژه‌های طرح جامع اعتلای علوم انسانی است. 

درباره کتاب پیش‌ درآمدی بر مسئله‌ شناسی علوم اجتماعی در ایران

کتاب پیش‌ درآمدی بر مسئله‌ شناسی علوم اجتماعی در ایران، یکی از کتاب‌های طرح جامع اعتلای علوم انسانی معطوف به پیشرفت کشور است که بر مبنای رهیافت بومی و کاربردی‌سازی علوم‌ انسانی شکل گرفته و برپایه خردجمعی و تعاطی افکار خبرگان انجام می‌شود. 

از زمانی که انقلاب اسلامی در ایران رخ داد، انتظار و توقعی متفاوت از علوم انسانی و اجتماعی شکل گرفت انتظاری که هم نسبت به سایر گروه‌های علمی، مانند علوم پایه، علوم پزشکی و علوم فنی مهندسی سنجیده می‌شد و هم از جهت نقش و جایگاهی که پیش از پیروزی انقلاب داشت. در این میان انتظاری که از دانشگاهیان رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی می‌رفت هم متفاوت بود . این تفاوت هم نسبت به پیش از پیروزی انقلاب سنجیده می‌شد. 

سید محمدرضا امیری طهرانی در این کتاب مخاطبانش را با چالش‌های علوم انسانی و اجتماعی از این سه نگاه بررسی می‌کند و برای این پژوهش، رویکرد مسئله‌محور را درپیش گرفته است. در این کتاب قرار است به بررسی وجوه انتزاعی‌تر آن‌ها با عنوان چالش‌ها و مسائل نزدیک شویم. 

کتاب پیش‌ درآمدی بر مسئله‌ شناسی علوم اجتماعی در ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن کتاب پیش‌ درآمدی بر مسئله‌ شناسی علوم اجتماعی در ایران را به تمام علاقه‌مندان به مطالعات اجتماعی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب پیش‌ درآمدی بر مسئله‌ شناسی علوم اجتماعی در ایران

نگاه تردیدآمیز و شک‌آلود فرهنگی به علوم چه‌بسا ریشه در نخستین رویارویی‌های ایرانیان با مظاهر علم و فنّاوری در صحنه‌های جنگ ایران و روسیه تزاری داشته باشد. ایرانیان در نخستین برخورد با علم و فنّاوری چهره‌ای خشن، یورشگر و ویران‌کننده از آن دیدند که کیان سیاسی ملت و دولت را تهدید می‌کرد. قراردادهای گلستان و ترکمن‌چای، که مایه سرافکندگی ایرانیان شدند، داغ علم و فنّاوری در پیشانی داشت. این امر موجب شد که علم در مظان اتهام قرار گیرد و در نگاه ایرانیان به ابزاری برای استعمار و استثمار تقلیل یابد (همان: ۶۶). این رویه یورشگر علم و فنّاوری در عرصه جنگ و سیاست، مبنای بسیاری از داوری‌ها و ارزش‌گذاری‌های جامعه به‌ویژه قشرهای متدین و سنتی‌تر نسبت به علم و فنّاوری شد و به چالش میان علم و جامعه در کشور دامن زد.

با ورود ره‌آوردهای غربی در زمینه علوم انسانی و اجتماعی به کشور با کمک دانش‌آموختگان دانشگاه‌های اروپایی و سپس امریکایی، ایرانیان با وجوه دیگری از علم غیر از علوم طبیعی و فنون فنّاورانه آشنا شدند که چالش میان علم و جامعه را بیش‌ازپیش برافروخت. از دیگر رویه‌های این چالش می‌توان به تعارض‌های اندیشگی که میان برخی یافته‌ها و نظریه‌های علمی و دیدگاه‌های اهل علم با بینش‌ها و باورهای دینی، عرفانی و فلسفی ــ همچون داروینیسم ــ و یا تعارض برخی ره‌آوردهای فرهنگی علم و فنّاوری با ارزش‌های مذهب ــ همچون اباحی‌گری و اختلاط زن و مرد ــ اشاره کرد. «دانشگاه جدید در همه‌جا و ازجمله ایران از همان ابتدا با چالش بین خود و مذهب روبه‌رو بود» (فاضلی، ۱۳۹۶: ۶۶). برخی این ناسازگاری میان علم و جامعه را ناشی از سرشت فرهنگ و ارزش‌های غربی و بیگانگی علم (همان: ۳۳) از دیانت و مذهب جامعه ایرانی می‌دانند. برخی حتی فراتر از تعارض عرفی‌گری و مذهب، مهم‌ترین چالش را در تعارض میان کلیت سنت ایرانی و تجدد امروزی معرفی می‌کنند. نعمت‌الله فاضلی در این باره می‌نویسد که شاید اصلی‌ترین چالش موجود بین دانشگاه جدید و جامعه ایرانی، مسئله تعارض عرفی‌گری و مذهب، یا مسئله بیگانگی و استعمار نباشد، بلکه چالش اصلی آن تعارض کلی بین کلیت سنت ایرانی و تجدد امروزی باشد که نهاد دانشگاه مأموریت ترویج آن را برعهده دارد (همان: ۶۶).

تنش درواقع میان ارزش‌ها و سنت‌های زیست جهان ایرانی با نظام‌های رسمی اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از مظاهر تجدد درگرفته است و میان علم و جامعه سازگاری و ارتباط مستمر و پویا وجود ندارد (قانعی راد، ۱۳۸۲: ۵). قانعی راد از این عدم ارتباط به ناهم‌زمانی تعبیر می‌کند که به معنای عدم ارتباط علم و جامعه و تمایز نابسامان این دو از یکدیگر است (همان: ۱۸۷).

مقصود فراستخواه این تنش و عدم ارتباط میان علم و جامعه را چنین تصویر می‌کند: «تنش میان نظام‌های رسمی آموزشی و آموزش عالی در کشور با زیست جهان واقعی در زندگی روزمره دانش آموزان، خانواده‌ها، معلمان، دانشجویان و دانشگاهیان، و تنش میان سیاست‌های ابلاغی با اعمال مردمان در دنیای واقعی کلاس‌ها و فضاهای آموزشی و پردیس‌های دانشگاهی و کوچه و بازار شهر و آزادراه‌های قاره اینترنت، بزرگ‌ترین تنش علم‌آموزی در این سرزمین است.» (فراستخواه، ۱۳۹۶: ۱۵۸)