کتاب رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی

کتاب رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی اثری از احمد پاکتچی و آزیتا افراشی است. این کتاب با بررسی رویکردهای معناشناختی که در مطالعه قرآن در اختیار داریم، می‌کوشد تا پژوهشگران و مخاطبان را به بهترین درک و تفیسر ممکن از کلام الهی، راهنمایی کند.

درباره کتاب رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی

بیش از هزاران سال از نازل شدن کتاب قرآن می‌گذرد و از آن روز تا به حال، علمای بسیاری دست به نوشتن تفاسیر برای قرآن زدند و تلاش کردند تا معنای آن را برای خوانندگانش شرح دهند. یکی از روش‌هایی که بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد، روش و رویکردی است که معناشناسی در پیش گرفته است. چرا که این رویکرد می‌تواند پاسخگوی نیاز روزافزون ما به بهره‌گیری از قرآن کریم باشد و کمکمان کند تا در حوزه‌های مختلف معرفت بشری (علوم قرآن‌بنیان)، روش‌های استنباط از قرآن را توسعه دهیم و به دریافت و درک والاتری از آموزه‌های متعالی قرآن دست پیدا کنیم.

احمد پاکتچی و آزیتا افراشی در کتاب رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی به بررسی و معرفی رویکردهای به‌روز و کارآمد معناشناسی در مطالعات قرآنی بپردازند. آن‌ها همچنین تلاش کردند تا این اثر را در فرایندِ بومی‌سازی وارد کنند؛ به این ترتیب رویکردها و مفاهیم معناشناختی، به همان اندازه که از دستاوردهایِ معناشناسی در فهم معانی قرآن کریم استفاده می‌کند، از سرچشمه قرآن کریم در رشد معناشناسی نیز بهره جوید.

کتاب رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم 

خواندن کتاب رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی را به تمام پژوهشگران قرآن و علوم قرآنی پیشنهاد می‌کنیم. زبانشناسان نیز می‌توانند از این اثر بسیار استفاده کنند.

بخشی از کتاب رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی

 چندمعنایی

چندمعناییِ واحدهای واژگانی، پدیده‌ای همگانی است که در همه زبان‌ها از خانواده‌های زبانی متفاوت و در تمام دوره‌های تاریخشان روی می‌دهد و منظور از آن شرایطی است که یک واحد واژگانی چندین معنای متفاوت ولی وابسته به هم داشته باشد (ونهوف، ۱۰۴ ۲۰۰۸: ۳).

درباره چندمعنایی یکی از مثال‌های گویا در قرآن کریم، واژه «خَیر» است که غالباً به‌معنای نیکی و گاه به‌معنای «مال» به‌کار رفته است؛ از جمله در آیات زیر:

وَ أَقیمُوا الصَّلاه وَ آتُوا الزَّکاه وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکمْ مِنْ خَیرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ (بقره: ۱۱۰)

«و به پای دارید نماز را و دهید پاکیِ خواسته را و آنچه پیش فرستید برای خویشتن را از نیکی یابید آن را نزد خدای، به‌درستی که خدای به آنچه می‌کنید بینا (ست)» (ترجمه قرن دهم، ۱۳۸۳: ۱۴)

وَ إِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیرِ لَشَدیدٌ (عادیات: ۸)

«او مال را فراوان دوست دارد» (آیتی، ۱۳۷۴: ۵۹۹)

البته باید کاربرد خیر در معنای صفت تفضیلی «بهتر/بهترین» را نیز علاوه کرد که آن نیز پرکاربرد است، مانند:

وَ إِذا رَأَوْا تِجارَه أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیها وَ تَرَکوک قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَه وَ اللَّهُ خَیرُ الرَّازِقینَ (جمعه: ۱۱)

«و چون تجارتی بینند یا آهنگی (بشنوند) به‌سوی آن بشتابند، و تو را ایستاده تنها گذارند؛ بگو آنچه نزد خداست از آن آهنگ شادی و از آن تجارت بهتر است، و خدا بهترین روزی‌دهندگان است» (رهنما، ۱۳۵۴، ۴: ۳۳۵).

نمونه دیگر از چندمعنایی در قرآن کریم در واژه «کِتاب» دیده می‌شود که بسامد کاربردش نیز فراوان است؛ این واژه بسته به بافت کاربرد در قرآن کریم به معنای رساننده یک متن نوشتاری ـ به‌خصوص کتاب مقدس ـ خواه سخن از صورتِ مکتوب آن باشد خواه ملفوظ، و نیز به‌معنای نامه و فرمان است؛ به نمونه‌های زیر توجه نمایید:

فَوَیلٌ لِلَّذینَ یکتُبُونَ الْکتابَ بِأَیدیهِمْ ثُمَّ یقُولُونَ هذا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ…(بقره: ۷۹)

«وای آن کس‌ها را که نویسند کتاب را به‌دست‌های ایشان، بازگویند: این است از نزدیک خدای…» (ترجمه تفسیری طبری، ۱۳۵۶، ج ۱: ۸۵)

قالُوا یا قَوْمَنا إِنَّا سَمِعْنا کتاباً أُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسی مُصَدِّقاً لِما بَینَ یدَیهِ یهْدی إِلَی الْحَقِّ وَ إِلی طَریقٍ مُسْتَقیمٍ (احقاف: ۳۰)

«گفتند ای قوم ما، ما شنیدیم کتابی که فرستاده شد به مصطفی، صلی اللّه علیه و سلم سپس آمدن تورات به موسی؛ موافق مر آن کتاب را که فرستاده شد، پیش از وی به موسی علیه‌السلام، ره می‌نماید به حق و راه راست» (نسفی، ۱۳۷۶، ج ۲: ۹۵۴)

قالَتْ یا أَیهَا الْمَلَأُ إِنِّی أُلْقِی إِلَی کتابٌ کریمٌ ـ إِنَّهُ مِنْ سُلَیمانَ وَ إِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ (نمل: ۲۹ ـ ۳۰)

«گفت ای مهتران و سروران لشکر به‌درستی که افگندند به من نامه بزرگوار؛ که او از سلیمان است، و به‌درستی که ابتدای نامه به نام خدای مهربان بخشاینده است»‌ (ابوالفتوح رازی، ۱۳۷۱، ج ۱۵: ۱۵).

فَأَقیمُوا الصَّلاه إِنَّ الصَّلاه کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنینَ کتاباً مَوْقُوتاً (نساء: ۱۰۳)

«و چون آرام یافتید، نماز را برپا دارید که نماز بر مؤمنان فریضه‌ای است که زمان معین دارد» (موسوی گرمارودی، ۱۳۸۴: ۹۵)

گفتنی است مطالعه درباره چندمعنایی در قرآن کریم هم‌زمان با نخستین مطالعات قرآنی آغاز شده و قدیم‌ترین آثار بازمانده در این‌باره مربوط به اواسط سده دوم هجری است. در این شمار، می‌توان به این آثار اشاره کرد: الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم از مُقاتل بن سلیمان بلخی (د ۱۵۰ ق)، اثری هم‌نام از هارون بن موسی قاری (قرن دوم هجری)، اثری هم‌نام از ابوهلال عسکری (د ۴۰۰ ق)، الاَشباه و النظائر فی الالفاظ القرآنیه از ابومنصور ثعالبی (د ۴۲۹ ق)، وجوه القرآن الکریم از اسماعیل بن احمد حیری (د بعد ۴۳۰ ق)، الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم از حسین بن محمد دامغانی (د ۴۷۸ ق)، وجوه قرآن از حُبَیش تفلیسی (تألیف ۵۸۸ ق) و نزهه الاعین فی علم الوجوه و النظائر از ابوالفرج ابن‌جوزی (د ۵۹۷ ق). همه این آثار به چاپ رسیده‌اند و در سده‌های بعد نیز آثار چندی در این حوزه نوشته شده است.