کتاب تحجر (دفتر بیست و سوم)

تحجر دفتر بیست و سوم از مجموعه چلچراغ حکمت کانون اندیشه جوان است. این مجموعه، اندیشه‌ها و نظریات استاد شهید، مرتضی مطهری را برای نسل جوان مشتاق به اندیشه‌های این مرد بزرگ گردآوری کرده است.

علامه شهید مرتضی مطهری، به‌عنوان یک چارچوب فکری جامع، معتدل، سالم، عقلانی و قوام‌بخش، می‌تواند جوان امروز و فردای ما را به مسیری مطمئن رهنمون سازد. اصالت، خلاقیت، انصاف، اتقان، رسایی قلم، روانی متن، پاسخ به نیازهای زمانه، ارائهٔ یک منظومه فکری منسجم، نقد منصفانه و دفاع قاطعانه از یافته‌ها و مواضع فکری خویش، از شاخصه‌هایی است که اندیشه‌های علامهٔ شهید را دوام و جلا بخشیده است.

درباره مجموعه چلچراغ حکمت

در مجموعه چلچراغ حکمت که هر جلدش به یکی از اندیشه‌های استاد مطهری می‌پردازد کوشش شده است هر کتاب به تنهایی یک موضوع مستقل را دنبال کند؛ اصل بر به‌گزینی باشد و دیدگاه استاد به‌صورت موضوعی، از تمام آثار مکتوب و همچنین یادداشت‌های منتشر شده، چکیده‌سازی شود؛ دخل و تصرف نگارنده در حد گردآوری، اقتباس، تلخیص، تلفیق و تنظیم مطالب، در ساختاری مشخص و با یک فصل‌بندی نو و جذاب باشد؛ رعایت امانت و حفظ اصالت قلم و بیان استاد، محور تدوین هر اثر قرار بگیرد؛ برای اتقان و اعتبار اثر, همهٔ مطالب به آثار مکتوب شهید مطهری مستند شود و در پاورقی‌ها, خواننده بر حسب مورد به مجموعهٔ آثار، یادداشت‌ها و یا آثار مستقل استاد ارجاع داده شود؛ توضیحات نگارنده، جدای از متن و در مقدمه یا پس‌گفتار ارائه شود.

مجموعه کتاب‌های چلچراغ حکمت برای چه کسانی مناسب است

مخاطبان این مجموعه کتاب‌ها همان‌طور که در پیشگفتار این مجموعه آمده، نسل جوان حقیقت‌جو و پرسشگر امروزی است.

جملاتی از کتاب تحجر (دفتر بیست و سوم) در مجموعه چلچراغ حکمت

تعیین قلمرو مفهومی دو واژه جمود و جهالت از بایسته‌های ورود به بحث است که در آغاز لازم است کمی به آن بپردازیم.

انسان موجودی است که زندگی اجتماعی‌اش دائماً دستخوش تغییر و تحول است. طبیعت، انسان را ـ برخلاف حیوانات ـ آزاد گذاشته و سرپرستی خود را از او برداشته است. آنچه را حیوان با غریزه و با قانون طبیعی غیرقابل سرپیچی انجام می‌دهد، انسان با نیروی عقل و علم و قوانین وضعی و تشریعی قابل سرپیچی باید انجام دهد.

راز فسادها و انحراف‌ها و هلاکت‌ها نیز در همین‌جا است. به همین دلیل در زندگی انسان‌ها گاهی پیشروی است و گاهی عقب‌گرد. اگر پیشرفت و تکامل هست، فساد و انحراف هم هست. از این‌رو، پدیده‌های نوی که در زمان پیدا می‌شود، ممکن است از قسم اول یا دوم باشد.

از جمله خاصیت‌های بشر افراط و تفریط است. انسان اگر در حد اعتدال بایستد کوشش می‌کند میان تغییرات نوع اول و نوع دوم تفکیک کند. کوشش می‌کند خود را با مظاهر پیشرفت زمان تطبیق دهد و هم کوشش می‌کند جلوی انحرافات زمان را بگیرد و از همرنگ شدن با آنها خود را برکنار دارد. اما متأسفانه همیشه این‌طور نیست. دو بیماری خطرناک همواره آدمی را در این زمینه تهدید می‌کند: بیماری جمود و بیماری جهالت. نتیجه بیماری اول توقف و بازماندن از پیشروی و نتیجه بیماری دوم سقوط و انحراف است. 

فهرست کتاب تحجر (دفتر بیست و سوم)

پیشگفتار

درآمد

فصل اول: مبانی و واکاوی تحجر

بازشناسی جامدها و جاهل‌ها

جمود و جهالت (افراط و تفریط)

فصل دوم: جریان‌شناسی جمود و تحجر

۱. خوارج

۲. متصوفه

۳. اشعریان و حنبلیان

۴. اخباری‌گری

۵. جمود ابن‌تیمیه و نهضت وهابی‌گری

۶. مشروطیت، جریان معاصر جمود

مذهب، تجدد یا تحجر؟

صف‌کشی امروزین جمود و جهالت

فصل سوم: چاره‌ها و راه‌کارها

۱. غربال‌گری عقل

۲. نقد سخن

۳. آینده‌نگری و عاقبت‌اندیشی

۴. همراهی عقل و علم

۵. آزادی عقل از عادات اجتماعی

۶. پیروی نکردن از اکثریت

۷. تأثیرناپذیری از قضاوت دیگران

۸. روح علمی

فصل چهارم: ریشه‌های تحجر

تعلق و وابستگی

تعصب باطل

لغزشگاه‌های اندیشه از دیدگاه قرآن

فصل پنجم: زمان‌ها و نیازها

مفهوم نیاز زمان

نیاز زمان؛ نبرد، تسلیم یا ...

دگرگونی‌ها و نیازها

خود زمان با چه چیز منطبق می‌شود؟

تحرک و انعطاف

اسلام و نیازهای زمان

از نگاه دیگران

فصل ششم: شیعه و جریان جمود

عقل در منابع اسلامی

شیعه و عقلانیت

رگه‌های جمود

شریعت و تعقل

اجتهاد و حریت

اجتهاد و بینش‌های نو

پس‌گفتار

الف. ویژگی‌های تحجر

ب. ویژگی‌های بدعت

برای مطالعهٔ بیشتر

کتابنامه

یادداشت‌ها