کتاب اعتکاف؛ آداب و آثار آن

شب و مخصوصاً سَحَر، که بسیاری از مردم خوابند و کثرتی مزاحم کسی نیست. برای رازگویی با ذات اقدس الهی بسیار مناسب است، لذا فرمود: «انَّ ناشئةَ اللَّیلِ هِی اَشَدّ وَطْئاً وَ اَقْومُ قیلاً» ؛ «سحرخیزی نشئه‌ی خاص خودش را دارد و برای پرهیز از کثرت (بسیار مناسب) است» . جریان اعتکاف هم برای همین منظور پیش بینی و طراحی شده و اصلش مربوط به اعتکاف رسول گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در ماه مبارک رمضان است. ماه مبارک رمضان مخصوصاً دهه‌ی سوم جای اعتکاف است. در اعتکاف شرایطی بازگو شده است که مهم ترینش روزه گرفتن است. همان‌طوری که نماز بدون طهارت نیست «لا صَلاةَ اِلاّ بِطَهُورٍ» اعتکاف هم بدون روزه صحیح نیست، «لا اِعْتِکافَ اِلاّ بِصَوْمٍ»

شیخ جلیل ما و عارف بزرگوار، آقای شاه آبادی - روحی فداه - فرمودند: «تا قوای جوانی و نشاط آن باقی است، بهتر می‌توان قیام کرد در مقابل مفاسد اخلاقی، خوب‌تر می‌توان وظایف انسانیه را انجام داد. مگذارید این قوا از دست برود و روزگار پیری پیش آید که موفق شدن در آن حال، مشکل است و بر فرض موفق شدن، زحمت اصلاح خیلی زیاد است» .

کسی که نمی‌تواند در اعتکاف شرکت کند با چه کارهایی می‌تواند ثوابش را کسب کند؟ همه مراجع: می‌تواند با روزه گرفتن و شرکت در اعمال‌ام داود از ثواب این اعمال بهره‌مند شود

«برآورده کردن نیاز برادر مؤمن بهتر است از دو ماه روزه پی در پی در مسجدالحرام و دو ماه اعتکاف در آن مکان مقدس» .

چرا در عصر ما اعتکاف در ماه رجب انجام می‌گیرد در حالی‌که روایات فضیلت زمان اعتکاف را منحصر در ماه رمضان برشمرده است؟ تردیدی نیست که در هر زمانی که روزه صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است؛ ولی از متون دین استفاده می‌شود که بهترین زمان برای انجام آن، ماه رمضان به ویژه دهه آخر آن است.

مطلب دیگر آن است که اعتکاف از یک جهت شبیه حال احرام حج است. اگر چه روزه‌دار از بعضی از امور در روز ممنوع است، اما در شب همان امور برای او حلال و رواست. لکن در حال اعتکاف همان کارهایی که در روز برای روزه‌دار ممنوع بود برخی از آن کارها، در شب هم برای معتکف ممنوع است. نظیر حال احرام که شب و روز ندارد، اگر روز برای محرم، صید حیوانات صحرایی ممنوع است در شب هم ممنوع است و کارهای دیگر. «لا رفث و لا فسوق و لا جدال فی الحج» لیل و نهار ندارد و شب و روزش یکسان است.

آداب و مستحبات اعتکاف را بیان کنید؟ آداب اعتکاف بر سه دسته است؛ برخی واجب و برخی حرام و دسته‌ای نیز مستحب می‌باشد. دو قسم اول در شرایط و محرمات اعتکاف بیان می‌شود. اما کارهایی که انجام آن بر معتکف مستحب است عبارتند از: ۱. تلاوت قرآن، ۲. خواندن نماز، ۳. ذکر و یاد خدا، ۴. دعا، ۵. تعلیم و تعلم، ۶. ترک سخن در امور دنیوی. در حدیث آمده که نبی‌اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در سفارش به ابوذر فرمود: «ای اباذر! هرگونه نشست و توقفی در مسجد لغو و بیهوده است، مگر سه چیز: قرائت قرآن، یاد خدا، پرداختن به مسائل علمی»

پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله همه ساله در ماه رمضان - به ویژه دهه آخر آن - اعتکاف می‌کرد و دستور می‌داد رختخوابش را برچینند و چادری در مسجد بر پا کنند و همیشه می‌فرمود: «ده روز اعتکاف در ماه رمضان، برابر با دو حج و دو عمره است» . امام حسن و امام حسین علیهم السلام نیز به سنت اعتکاف عمل نموده و آن را زنده نگاه می‌داشتند. در حدیث آمده که امام حسن علیه‌السلام با آن که در حال اعتکاف بودند، برای رفع حاجت برادر دینی خود اقدام و او را از مشکل مالی نجات دادند.