مهرداد اسکویی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های مهرداد اسکویی
مهرداد اسکویی (Mehrdad Oskouei) فیلم‌ساز، عکاس، مستندساز، تهیه‌کننده و پژوهشگر ایرانی، نامی آشنا در عرصه‌ی هنر و سینمای ایران به شمار می‌رود. او یکی از هنرمندان برجسته و تأثیرگذاری است که با خلق آثار مختلف یاد خود را در ذهن بسیاری از دوستداران هنر ثبت کرده است. مهرداد اسکویی در عرصه‌های مختلفی مثل عکاسی، مستندسازی، فیلم‌نامه‌نویسی، گویندگی و تألیف کتاب فعالیت کرده است.
بیوگرافی و فعالیت‌های هنری مهرداد اسکویی
مهرداد اسکویی در ۲۱ شهریور سال ۱۳۴۸ در شهر تهران به دنیا آمد. جالب است که روز تولد او بعدها به نام روز ملی سینما نام‌گذاری شد، انگار که زندگی او از همان ابتدا با این عرصه پیوند محکمی خورده بود. مهرداد اسکویی از همان کودکی قلبش سرشار از ذوق و اشتیاق هنری بود. درحقیقت، اولین باری که او قدم به عرصه‌ی هنر گذاشت برمی‌گردد به سال‌های نوجوانی او و زمانی که به عضویت کانون شهر بندر انزلی درآمد. در آن زمان این کانون به‌تازگی در شهر بندر انزلی تأسیس شده بود و چهره‌های برجسته‌ای مثل حسن بهرام‌زاده، عضو این کانون بودند و از فیلم‌سازان بزرگ و شناخته‌شده‌ی دیگری چون امیر نادری و کیانوش عیاری نیز دعوت می‌شد تا در آنجا حضور پیدا کنند و آثار خود را برای علاقه‌مندان به نمایش بگذارند. درحقیقت، این کانون محفل گرمی بود برای آنان که عشق به سینما چون پیچکی به دور قلبشان پیچیده بود و به دنبال هر راهی بودند تا بتوانند بیشتر از سینما سر دربیاورند و یا آرزو می‌کردند تا شانس فعالیت در این حوزه نصیب آن‌ها نیز بشود. مهرداد اسکویی یکی از همین علاقه‌مندان بود که دست روی دست نگذاشت و بدون لحظه‌ای غفلت در این کانون نام‌نویسی کرد. او به‌خصوص زمانی برای ثبت‌نام مصمم‌تر شد که فهمید چنین چهره‌های برجسته‌ای در این مکان حضور پیدا می‌کنند و از آثار به‌یادماندنی خود برای مخاطب صحبت می‌کنند و حرف‌هایی آموزنده و مفید به افراد ارائه می‌دهند. مهرداد اسکویی کوچک‌ترین عضو این کانون بود و به دلیل علاقه‌ی بسیار زیادی که به فیلم داشت، بیشتر اوقات خود را آنجا می‌گذراند و حتی تلاش می‌کرد تا دیگران را نیز تشویق کند تا به کانون سر بزنند و آنجا نام‌نویسی کنند. مهرداد اسکویی به‌قدری به این محفل کوچک عشق می‌ورزید و آن‌قدر ذوق داشت که دیگر دوستداران سینما را دور هم جمع کند که اعلامیه‌های تبلیغاتی فیلم‌ها را می‌گرفت و در شهر به راه می‌افتاد و آن‌ها را به درودیوار می‌چسباند. او خود می‌گوید که گاهی حتی در هوای بارانی هم بیرون می‌رفته تا تبلیغات را ادامه دهد و اعلامیه‌ها را بین مردم پخش کند.
عشق او به سینما، در ۱۸سالگی نتیجه‌ی خود را نشان داد. او در آن سن تصمیم گرفت تا تمام کتاب‌های شخصی خود را که بسیار هم به آن‌ها عشق می‌ورزید و برایش اهمیت داشتند را بفروشد تا بتواند وسایلی را که برای فیلم‌سازی نیاز داشت تهیه کند. مهرداد اسکویی پس از فروختن کتاب‌هایش، موفق شد تا اولین فیلم کوتاه خود را در سن ۱۸سالگی به کمک دو نفر از دوستانش بسازد. این فیلم «تولدی دیگر» نام داشت و بیشتر یک مستند بود تا فیلم. ماجرای آن هم حول محور یک خانواده‌ی ماهیگیر می‌گشت. او در آن زمان، هم‌زمان در تئاتر نیز به‌عنوان بازیگر کار می‌کرد و همین کار در تئاتر بود که به او کمک کرد تا به فضای هنر نزدیک‌تر شود و چیزهای بیشتری را درباره‌ی این حوزه یاد بگیرد. مهرداد اسکویی پس از ساخت اولین فیلم کوتاه خود به این نتیجه رسید که باوجودآنکه تئاتر را خیلی دوست دارد، نمی‌تواند اشتیاق هنری خود را از راه بازیگری ارضا کند. او نیاز داشت خودش چیزی بسازد، نیاز داشت که خودش خالق یکی از همان نمایشنامه‌ها یا فیلم‌نامه‌هایی باشد که بر روی صحنه اجرا می‌کند. رفته‌رفته، او بیشتر و بیشتر پشت لنز دوربین قرار گرفت. پس از ساخت اولین فیلمش، به عکاسی علاقه‌مند شد و تصمیم گرفت تا این علاقه را بیشتر دنبال کند. مهرداد اسکویی با عکس‌گرفتن خود را به مردم نزدیک‌تر احساس می‌کرد. عکاسی به او اجازه می‌داد تا دنیا را از دریچه‌ای نو تماشا کند و او با لذت هرچه بیشتر به این کار ادامه می‌داد. مهرداد اسکویی برای عکاسی به روستاهای مختلف می‌رفت و از اهالی آنجا هم عکس می‌گرفت هم با آن‌ها به گفت‌وگو می‌پرداخت و از آن‌ها می‌خواست تا از تجربیات خود برایش بگویند. او نه‌تنها هم‌زمان چیزهای بیشتری از عکاسی یاد می‌گرفت، بلکه درک و بینشش نسبت به فرهنگ و زندگی بومی نیز بالاتر می‌رفت.
چند سال بعد او وارد دانشگاه شد و در دانشگاه رشته‌ی کارگردانی سینما را انتخاب کرد. اساتید او همگی افراد برجسته‌ای بودند و نقش پررنگی در بالابردن اطلاعات او راجع به سینما داشتند. مهرداد اسکویی در دوران دانشگاه متوجه شد که علاقه‌ی زیادی به سینمای مستند دارد و تصمیم گرفت تا بیشتر در این راه قدم بردارد و تجربیات بیشتری کسب کند. ساخت اولین مستند در ۱۸سالگی و تجربه‌ی عکاسی، دست‌به‌دست هم داده بودند تا مهرداد اسکویی مستندهای بیشتری بسازد. او در دوران دانشگاه بیشتر در سفر بود و خیلی از کلاس‌ها را شرکت نمی‌کرد. اسکویی به مکان‌های مختلف سفر می‌کرد و تلاش می‌کرد تا چیزهایی که از نظرش جالب بودند را ثبت کند.
از همان دوران دانشجویی مطمئن شد که بیشتر یک فیلم‌ساز مستند است تا یک فیلم‌ساز داستانی. هرچند، در ابتدا مطمئن نبود که دلش می‌خواهد مستندسازی را ادامه دهد یا نه. او فکر می‌کرد که مستند به اندازه‌ی فیلم داستانی طرفدار ندارد و ممکن است کسی اصلاً فیلم‌هایش را نگاه نکند. این بابک کریمی بود که او را تشویق کرد تا به مستندسازی ادامه دهد. او به مهرداد اسکویی گفت که حتی اگر فیلم‌سازی داستانی را ادامه دهد، دلش تا همیشه با سینمای مستند همراه می‌ماند و بهتر است که به‌جای ساختن فیلم داستانی به سراغ ساخت مستندهای طولانی برود. مهرداد اسکویی نیز همین کار را کرد و حالا، یکی از بهترین مستندسازان کشور به حساب می‌آید. مهرداد اسکویی هم‌اکنون علاوه بر کارگردانی، به تدریس فیلم‌سازی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی می‌پردازد. از پروژه‌های بزرگی که او قصد دارد به انجام برساند این است که کارت‌پستال‌های تاریخی ایران را یک جا جمع کند و تاریخ کشور را از طریق این کارت‌پستال‌ها نشان دهد و بازخوانی کند.
فعالیت‌های اجتماعی و افتخارات
مهرداد اسکویی هم‌اکنون به‌عنوان فیلم‌ساز، تهیه‌کننده، پژوهشگر و عکاس، فرد موفقی به حساب می‌رود که نه‌تنها در زمینه‌ی ملی، بلکه در زمینه‌ی بین‌المللی نیز موردتوجه مردم قرار گرفته است. مهرداد اسکویی در کمپ استعدادهای جوان جشنواره‌ی برلین، آکادمی هنرهای زیبای آلمان، آکادمی جشنواره‌ی مستند آمستردام هلند و در کشورهای دیگری چون فرانسه، انگلستان، لهستان و سوئیس زیر نظر اساتیدی برجسته دوره‌های آموزشی مختلفی را گذرانده است. او در سال ۲۰۱۰ موفق به کسب عنوان چهره‌ی فرهنگی سال از نهاد فرهنگی «پرنس کلاوس» هلند شد. این جایزه به دلیل تأثیرات مثبتی که او در عرصه‌ی فرهنگی و هنری از خود به جای گذاشته بود به وی اعطا گردید. در همان سال، انجمن مستندسازان سینمای ایران جایزهی بزرگداشت خود را به‌پاس یک‌عمر فعالیت مستندسازی به او اهدا کرد. اداره‌ی فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گیلان نیز در سال ۱۳۹۳ از او برای سال‌ها پژوهش و مطالعه در زمینه‌ی تاریخ عکاسی تجلیل کرد.
او تاکنون داوری بسیاری از جشنواره‌های معتبر در زمینه‌ی فیلم و عکس را برعهده داشته است. عضویت مهرداد اسکویی در «انجمن فیلم کوتاه ایران»، «انجمن مستندسازان ایران»، «انجمن ملی عکاسان ایران»، «انجمن عکاسان مطبوعات»، «انجمن مستندسازان اروپا» و «انجمن مستندسازان جهان» نشان می‌دهد که او تا چه میزان به حرفه‌ی هنری خود عشق می‌ورزد و چقدر در این زمینه فعالیت‌های مختلف انجام می‌دهد.
او در شهرهای مختلف ایران برای دوستداران سینما کارگاه‌های آموزشی مختلف برگزار می‌کند و به آن‌ها فیلم‌سازی مستند آموزش می‌دهد. او همچنین از اعضای موسس «انجمن انسان‌شناسی و فرهنگ» است و به‌عنوان مشاور علمی ارشد در این وب‌سایت فعالیت می‌کند. مهرداد اسکویی از سوی سازمان ملل متحد به‌عنوان سفیر فرهنگی در بخش انسان‌دوستانه‌ی این سازمان فعالیت می‌کند.
او تلاش می‌کند که با ساخت مستندهای مختلف، صدای کسانی باشد که در حاشیه فرو می‌روند و کمتر کسی به آن‌ها توجه نشان می‌دهد. چیزی که مستندهای مهرداد اسکویی را با آثار دیگر متفاوت می‌کند همین است که او به موضوعات اجتماعی و انسانی نگاهی نو و توجه ویژه‌ای دارد. او خود همیشه می‌گوید که یکی از مهم‌ترین اصول مستندسازی برای او انسان‌شناسی است. مهرداد اسکویی همیشه تلاش می‌کند تا فعالیت‌های اجتماعی و دغدغه‌های مردم را با هنر خود ترکیب کند و مسائل روزمره را به تصویر بکشد. او در زمینه‌ی عکاسی نیز موفقیت‌های بسیاری را نصیب خود کرده است، به طور مثال عکس سیاه و سفید او با عنوان «در زندگی روزمره» در سال ۲۰۲۴ از سوی جشنواره‌ی بین‌المللی عکس آکوا در تاجیکستان نشان افتخار دریافت کرد.
برخی از جوایز بین‌المللی مهمی که مهرداد اسکویی تاکنون موفق به دریافت آن‌ها شده است می‌توان به جایزهی «عفو بین‌الملل»، «ترو فالس»، «ترو ویژن» و «پار لورنتز» اشاره کرد. او همچنین موفق به دریافت چند نامزدی در جشنواره‌ی فیلم فجر بوده است.
معرفی آثار مهرداد اسکویی
مهرداد اسکویی تاکنون کتاب‌های زیادی در زمینه‌ی عکاسی نوشته است. یکی از این کتاب‌ها ایران سرزمین مهر نام دارد که در سال ۱۳۷۵ منتشر شد و جنبه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی ایران را نشان می‌دهد.
هفت اقلیم ایران اثر دیگری در زمینه‌ی عکاسی است که در سال ۱۳۷۷ به انتشار رسید و فرهنگ غنی و طبیعت زیبای ایران را به تصویر می‌کشد.
کتاب یاد و نگاه در سال ۱۳۷۹ به انتشار رسید و مهرداد اسکویی در این کتاب عکس‌های مختلفی را که از زندگی هنرمندان ثبت کرده است به نمایش گذاشته است.
کتاب حتماً عکس دیگری هم هست در سال ۱۳۹۲ به انتشار رسید و مجموعه‌ای از ۶۶ کارت‌پستال از نویسنده‌های مشهور جهان است. یادداشت‌های نویسنده‌های ایرانی نیز در این کتاب ثبت شده‌اند.
او همچنین کتاب‌هایی در زمینه‌ی تاریخی و فرهنگی به انتشار رسیده است. کتاب کودکی که در سال ۱۴۰۰ به انتشار رسید، علاوه‌بر عکس‌های تاریخی در دوران قاجار، شامل دو پژوهش از ناصر فکوهی و سمیه امیری است.
مهرداد اسکویی گویندگی کتاب‌هایی مثل جاناتان مرغ دریایی، تمرین چهار میثاق و از اهالی امروز را نیز برعهده داشته است.
معرفی فیلم‌های مستند مهرداد اسکویی
سایه‌های بی‌خورشید
سایه‌های بی‌خورشید مستندی بلند به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مهرداد اسکویی است که در سال ۲۰۱۹ ساخته شده و در جشنواره‌های معتبر جهانی از جمله جشنواره‌ی بین‌المللی مستند آمستردام (IDFA) به نمایش درآمده است. این اثر جایزهی بهترین کارگردانی را از همین جشنواره کسب کرد و در موزه‌ی هنر مدرن نیویورک و سینماهای ایالت‌های مختلف آمریکا و کانادا نیز به نمایش گذاشته شد.
این مستند داستان زندگی پنج دختر نوجوان در کانون اصلاح و تربیت را روایت می‌کند که به جرم همدستی در قتل اعضای مذکر خانواده، دوران محکومیت خود را سپری می‌کنند.
رویاهای دم صبح
رؤیاهای دم صبح مستندی به کارگردانی مهرداد اسکویی است که در سال ۲۰۱۶ ساخته شده و داستان دختران نوجوان زیر ۱۸ سال در کانون اصلاح و تربیت تهران را روایت می‌کند. این فیلم در جشنواره‌های معتبر جهانی مانند جشنواره‌ی برلین، جشنواره‌ی فیلم فجر و ترو فالس شرکت کرده و بیش از ۳۳ جایزهی ملی و بین‌المللی کسب کرده است. همچنین، عفو بین‌الملل جایزهی سال ۲۰۱۶ خود را به این مستند اهدا کرده است. رؤیاهای دم صبح سومین بخش از سه‌گانه مستندهای اسکویی است.
روزهای بی‌تقویم
روزهای بی‌تقویم مستندی به کارگردانی مهرداد اسکویی است که در سال ۱۳۸۵ ساخته شده و به زندگی نوجوانان پسر زیر ۱۸ سال در کانون اصلاح و تربیت می‌پردازد. فیلم علاوه بر نمایش زندگی جمعی این نوجوانان، بر داستان سه نفر از آن‌ها تمرکز ویژه دارد. این مستند، نخستین قسمت از سه‌گانه‌ی اسکویی است و موفق به دریافت جوایز معتبری از جشنواره‌های بین‌المللی مانند هات‌داکز، سینما حقیقت و جشنواره‌ی فیلم فجر شده است.
خانه مادری‌ام مرداب
خانه مادری‌ام، مرداب مستندی به کارگردانی مهرداد اسکویی (۱۳۷۸) است که داستان زندگی پیرزنی را روایت می‌کند که همراه دخترش در مرداب‌های شمال ایران، با ماهیگیری گذران زندگی می‌کند. این فیلم نگاهی به سختی‌های زنان سرپرست خانوار دارد و تلاش‌های آن‌ها برای بقا را به تصویر می‌کشد. این مستند در جشنواره‌های داخلی و خارجی درخشیده و جوایز معتبری از جمله بهترین فیلم مستند از جشنواره‌ی ZIFF ونکوور و جشنواره‌های ایتالیا، فرانسه و بارسلون دریافت کرده است.
