کتاب صفوه الصفا (جلد اول)

معرفی کتاب صفوه الصفا (جلد اول)

کتاب الکترونیکی «صفوةالصفا فی مناقب الاولیاء و معارج الاصفیاء (در احوال شیخ صفی‌الدین اردبیلی و مرشدش شیخ زاهد گیلانی)» تألیف «درویش توکلی بن اسماعیل بن حاج الاردبیلی» مشهور به «ابن بزاز» و با تصحیح «عباسقلی غفاری‌فرد» توسط انتشارات نگاه منتشر شده است. این اثر یکی از منابع مهم درباره زندگی و کرامات شیخ صفی‌الدین اردبیلی، بنیان‌گذار طریقت صفویه و مرشدش شیخ زاهد گیلانی به شمار می‌رود و در زمره تذکره‌های عرفانی و تاریخی قرار می‌گیرد. نسخه الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب صفوه الصفا (جلد اول)

«صفوةالصفا» اثری است که در سال ۷۵۹ هجری قمری به پایان رسیده و به زندگی، احوال، کرامات و سیرت شیخ صفی‌الدین اردبیلی و مرشدش شیخ زاهد گیلانی می‌پردازد. این کتاب نه صرفاً یک متن تاریخی، بلکه تذکره‌ای است که با رویکردی حکایتی و گاه اغراق‌آمیز، به ثبت مناقب و معجزات این دو شخصیت صوفی می‌پردازد. اهمیت این اثر در حفظ نام و جایگاه شیخ صفی‌الدین و مرشدش در تاریخ ایران و تصوف است؛ چرا که بسیاری از اطلاعات مربوط به این دو، تنها در این کتاب ثبت شده‌اند. «صفوةالصفا» همچنین از منظر زبان‌شناسی و مردم‌شناسی آذربایجان و بررسی تحولات مذهبی و قومی آن منطقه در قرون میانه اهمیت دارد. این کتاب در دوره صفوی و پس از آن، بارها مورد تحریف و بازنویسی قرار گرفته تا با سیاست‌های مذهبی و تبارسازی آن دوران هماهنگ شود. تصحیح حاضر با مقابله نسخه‌های مختلف و بررسی انتقادی تحریفات، تصویری دقیق‌تر از متن اصلی ارائه می‌دهد.

خلاصه کتاب صفوه الصفا (جلد اول)

این کتاب با مقدمه‌ای درباره اهمیت و ارزش «صفوةالصفا» آغاز می‌شود و سپس به شرح زندگی و احوال شیخ صفی‌الدین اردبیلی و مرشدش شیخ زاهد گیلانی می‌پردازد. روایت‌ها عمدتاً به صورت حکایت و نقل قول از مریدان، فرزند و اطرافیان شیخ صفی‌الدین آمده‌اند. بخش‌های آغازین به نسب، تولد، دوران کودکی و طلب علم شیخ صفی‌الدین اختصاص دارد و سپس به دیدار او با شیخ زاهد گیلانی و مراحل سلوک عرفانی‌اش می‌پردازد. در ادامه، کرامات و معجزات منتسب به این دو شخصیت، از جمله نجات مردم از بلاها، شفا دادن بیماران، و وقایع خارق‌العاده دیگر نقل می‌شود. بخش‌هایی نیز به تفسیر آیات و احادیث، پاسخ به پرسش‌های دینی و عرفانی، و تحلیل سخنان مشایخ صوفیه اختصاص یافته است. در فصل‌های پایانی، سیرت اخلاقی، ویژگی‌های شخصیتی، وفات و کرامات پس از مرگ شیخ صفی‌الدین و مریدانش بررسی می‌شود. کتاب همچنین به تحریفات و تغییرات صورت‌گرفته در نسخه‌های مختلف اشاره دارد و تلاش می‌کند با مقابله نسخه‌ها، روایت اصیل‌تری ارائه دهد.

چرا باید کتاب صفوه الصفا (جلد اول) را خواند؟

این کتاب یکی از منابع اصلی شناخت تاریخ تصوف و عرفان ایرانی، به‌ویژه درباره طریقت صفویه و بنیان‌گذاران آن است. مطالعه این اثر امکان آشنایی با فضای فکری، اجتماعی و مذهبی ایران در قرون میانه را فراهم می‌کند و اطلاعات ارزشمندی درباره تحولات قومی، زبانی و مذهبی آذربایجان و نقش آن در شکل‌گیری سلسله صفوی ارائه می‌دهد. همچنین، بررسی نحوه تحریف و بازنویسی متون تاریخی در گذر زمان، برای علاقه‌مندان به تاریخ‌نگاری و نقد متون کهن آموزنده است.

خواندن کتاب صفوه الصفا (جلد اول) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای پژوهشگران تاریخ ایران، علاقه‌مندان به تصوف و عرفان، دانشجویان رشته‌های تاریخ، ادبیات و الهیات، و کسانی که به ریشه‌های فرهنگی و مذهبی صفویه و تحولات اجتماعی آذربایجان علاقه دارند، مناسب است. همچنین برای کسانی که دغدغه بررسی تحریفات متون تاریخی و نقد منابع کهن را دارند، خواندن این اثر مفید خواهد بود.

فهرست کتاب صفوه الصفا (جلد اول)

- مقدمه: درباره اهمیت کتاب، ارزش تاریخی و تحریفات صورت‌گرفته در نسخه‌های مختلف. - فصل اول: اخبار نبوی و پیشگویی‌های اولیا درباره ظهور شیخ صفی‌الدین. - باب اول: احوال ابتدایی شیخ صفی‌الدین؛ شامل نسب، کرامات زمان حمل، تولد، کودکی، طلب علم، دیدار با شیخ زاهد، کرامات در زمان مرشد، استخلاف و دریافت اجازه توبه و تلقین، شجره و خرقه، کرامات شیخ زاهد و ارشاد پیامبر در رؤیاها. - باب دوم: کرامات شیخ صفی‌الدین در نجات مردم از بلاها، دریاها، کوه‌ها و بیماری‌ها. - باب سوم: کرامات مربوط به لطف و عنف شیخ صفی‌الدین. - باب چهارم: کلمات و تحقیقات شیخ صفی‌الدین درباره آیات قرآن، احادیث نبوی، سخنان مشایخ و اشعار. - باب پنجم: کرامات مربوط به حیوانات و غیره. - باب ششم: اخبار غیبی و مکاشفات شیخ صفی‌الدین. - باب هفتم: کرامات متنوع. - باب هشتم: سیرت اخلاقی و ویژگی‌های شخصیتی شیخ صفی‌الدین؛ شامل زهد، تواضع، قناعت، صبر، شکر، سخاوت و غیره. - باب نهم: بیماری و وفات شیخ صفی‌الدین. - باب دهم: کرامات پس از وفات. - باب یازدهم: عظمت و شهرت شیخ صفی‌الدین و خلفای او. - باب دوازدهم: کرامات مریدان و خلفا. - خاتمه: احوال برخی از فرزندان و وقایع مربوط به آنان.

بخشی از کتاب صفوه الصفا (جلد اول)

«کتاب صفوةالصفا. در واقع نه یک کتاب تاریخی. بلکه تذکره‌ای از گونه تذکره‌هایی است که در مدح و کرامات عرفا و صوفیان, به مبالغه نوشته می‌شود؛ اما ارزش صفوةالصفا. صرف نظر از بیهوده‌گویی و خرافه‌بافی آن در قالب کشف و کرامات و انجام امور خارق‌العاده. به چند مورد برمی‌گردد: نخست: همان طور که در بالا گفته شد. ارزش منحصر به فرد آن در پرداختن به زندگانی شیخ صفی‌الدّین و مرشد او. شیخ زاهد گیلانی است. به گمان من اگر ابن برّاز این اثر را پدید نمی‌آورد. نام شیخ‌صفی‌الدّین و مرشدش شیخ زاهد. مانند بسیاری دیگر از عرفا و صوفیانی که اخلاف نیرومند و فرمانروا مانند پادشاهی صفویّه نداشتند. در میان گرد و غبار فراموشی تاریخ؛ ناپدید می‌شدند و گمنام باقی می‌ماندند. نه شیخ صفی‌الّین و نه مرشد او هیچ یک اهل قلم. شعر. حکمت و اندیشه نبودند. چنان که تا برپایی پادشاهی صفویّه, نام آن دو تن بسیار به ندرت در برخی نوشته‌ها ظاهر می‌شد. مثلاً وزیر بزرگ ایلخانان. خواجه رشیدالین فضل‌الله همدانی» مکتوبی برای شیخ صفی‌الّین نوشته و با نمایش هنر خود در شیوة تکلف و تصنع. از مواهب و بخشش به زاویة شیخ صفی‌النّین» سخن گفته که برخی‌ها آن را نشانة ارادت وزیر ایلخانی به شیخ صفی‌الدّین و بزرگی و عظمت او دانسته‌اند.۱ به باور من ارادت او به شیخ صفی‌الّین, نه اعتقاد قلبی بلکه سیاسی و بر پایهُ سنت و شیوة مرسوم روزگار بوده. حکومت‌های وقت؛ با توجه به میل انبوه مردم به خانقاه‌ها و قانون نانوشته مریدی اجباری یک مرشد. برای داشتن نقطه‌ای قابل اتکاء در برابر زورگویی و ستم» از روی آینده‌نگری و مال‌اندیشی به مرشدان طریقت‌ها توجه می‌کردند و می‌کوشیدند با ایجاد روابط حسنه. این رسای خانقاه. لنگرء زاویه... را به سوی خود متمایل سازند تا از خطر بالقوة ضدیت آنها با حکومت جلوگیری کنند و به گونه‌ای به ارتباط با کانون‌های عرفانی و صوفیگری مباهات ورزند.