کتاب صور خیال متعالیه

معرفی کتاب صور خیال متعالیه

کتاب الکترونیکی «صور خیال متعالیه (خوانش صدرایی اندیشه‌های صائب تبریزی)» نوشتهٔ محمود فتوحی رودمعجنی و منتشرشده توسط انتشارات سخن، اثری پژوهشی در حوزهٔ نقد ادبی و فلسفه است که به بررسی تطبیقی شعر صائب تبریزی و حکمت متعالیه ملاصدرا می‌پردازد. این کتاب با رویکردی میان‌رشته‌ای، پیوندهای میان فلسفه و شعر را در سدهٔ یازدهم هجری و در بستر تحولات فکری و فرهنگی ایران واکاوی می‌کند. نسخه الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب صور خیال متعالیه

«صور خیال متعالیه» اثری است که در آن محمود فتوحی رودمعجنی به بررسی تطبیقی اندیشه‌های صائب تبریزی و ملاصدرا می‌پردازد. کتاب در فضایی از تحولات فلسفی و ادبی ایران سدهٔ یازدهم هجری شکل گرفته و به دنبال کشف خویشاوندی میان شعر نازک‌خیال صائب و حکمت متعالیه ملاصدرا است. نویسنده با تکیه بر تحلیل ایماژها و طرح‌واره‌های استعاری، تلاش می‌کند نشان دهد که چگونه شعر و فلسفه در این دوره، هر یک با زبان و روش خود، به پرسش‌های هستی‌شناختی و حقیقت‌ورزی پاسخ داده‌اند. کتاب از منظر تاریخی و نظری، ابتدا به مناسبات شعر و فلسفه و سپس به فضای فکری قرن یازدهم و جریان‌های اصلی حکمت می‌پردازد. در ادامه، مفاهیمی چون اصالت وجود، حرکت جوهری، نسبت جان و بدن، زیبایی، عشق و نقش خیال شاعرانه در شعر صائب با نگاه صدرایی بررسی می‌شود. اثر با جمع‌بندی تطبیقی و انتقادی، تصویری از همگرایی و تفاوت‌های این دو حوزه معرفتی ارائه می‌دهد و در پی آن است که نشان دهد چگونه شعر و فلسفه در ایران صفوی، به هم نزدیک شده و گفتمانی میانجی پدید آورده‌اند.

چرا باید کتاب صور خیال متعالیه را خواند؟

این کتاب برای کسانی که به پیوندهای میان فلسفه و ادبیات علاقه‌مندند، فرصتی فراهم می‌کند تا با رویکردی تطبیقی، شعر صائب تبریزی را در افق اندیشه‌های ملاصدرا بازخوانی کنند. اثر، با تحلیل دقیق ایماژها و استعاره‌های شعری، نشان می‌دهد که چگونه مفاهیم فلسفی مانند اصالت وجود، حرکت جوهری، زیبایی و عشق در شعر فارسی بازتاب یافته‌اند. همچنین کتاب به مخاطب کمک می‌کند تا با تاریخ تحولات فکری ایران در عصر صفوی و نقش شعر و فلسفه در شکل‌گیری گفتمان‌های جدید آشنا شود. مطالعهٔ این اثر، دریچه‌ای به فهم عمیق‌تر از نسبت میان تخیل شاعرانه و استدلال فلسفی می‌گشاید و امکان مقایسهٔ دو نظام معرفتی را فراهم می‌آورد.

خواندن کتاب صور خیال متعالیه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران ادبیات فارسی، فلسفه اسلامی، علاقه‌مندان به نقد تطبیقی، و کسانی که دغدغهٔ فهم نسبت میان شعر و فلسفه را دارند، مناسب است. همچنین برای کسانی که به دنبال تحلیل‌های عمیق دربارهٔ صور خیال، استعاره و مفاهیم هستی‌شناختی در شعر فارسی هستند، مفید خواهد بود.

فهرست کتاب صور خیال متعالیه

- دیباچه: مقدمه‌ای بر هدف و روش پژوهش و تبیین نسبت شعر و فلسفه در تاریخ اندیشه ایرانی.- دو اقلیم حقیقت‌ورزی: فلسفه و شعر: بررسی مناسبات تاریخی و نظری میان شعر و فلسفه، شباهت‌ها و تفاوت‌های روش‌شناختی و معرفتی این دو حوزه.- فلسفه و شعر ایرانی در سدهٔ یازدهم: معرفی جریان‌های اصلی حکمت (حکمت متعالیه و مشاء)، زمینه‌های ظهور مکتب نازک‌خیال و مناسبات شاعران و حکیمان.- وجود: اصالت عالم ایجاد: تبیین نظریهٔ اصالت وجود، تفاوت عالم ایجاد و امکان، و تحلیل استعاره‌های هستی در شعر صائب.- طبیعت: جوشش جوهری: شرح مفهوم حرکت جوهری، بازنمایی پویایی و حرکت درونی طبیعت در شعر و فلسفه.- جان: از شرار سنگ تا شعلهٔ ملکوتی: بررسی نسبت جان و بدن، نظریهٔ حدوث جسمانی نفس، و استعاره‌های جان در شعر صائب.- بدن: از نطفه تا بلور و نور: تحلیل مراتب بدن از جسمانیت تا نورانیت، بدن بلورین و نوری در شعر و فلسفه.- زیبایی: جوهر ذاتی است: واکاوی نظریهٔ زیبایی، حسن ذاتی و مراتب زیبایی در شعر و اندیشهٔ صدرایی.- عشق: از مجاز به سوی حقیقت: بررسی مفهوم عشق مجازی و حقیقی، نقش عشق در حرکت کمالی و پیوند آن با حکمت متعالیه.- شعر: فاعلیت خیال شاعر: تحلیل نقش خیال و تخیل در شعر صائب، نسبت میان تخیل شاعرانه و استدلال فلسفی.- فرجامه: جمع‌بندی تطبیقی و انتقادی یافته‌ها و تأملی بر همگرایی شعر و فلسفه در ایران صفوی.- هفتصد بیت شاهد: گزیده‌ای از ابیات مرتبط با مباحث کتاب برای مستندسازی تحلیل‌ها.- کتابنامه: منابع و مآخذ پژوهش.

بخشی از کتاب صور خیال متعالیه

«صائب در بخش گسترده‌ای از سخنانش که اندیشهٔ باستانی هبوط روان عرشی در قفس بدن فرشی را بازگفته است (ب۵۱۳-۵۵) در واقع در درون سنت فکری و همسو با گفتمان انسان‌شناختی دینی و عرفانی مسلط بر فرهنگ اسلامی پیش می‌آید. سنتی که ریشه‌هایش به آراء حکیمان اشراقی یونان می‌رسد. او در بازگفت این ایده‌های کهن، طرح‌وارهٔ شناختی ابتکاری‌ای ندارد و معرفت تازه‌ای بر پیکرهٔ دانش جان‌شناسی پیش از خویش نفزوده است؛ اما ممکن است برای آن طرح‌وارهٔ باستانی، صورت‌های بیانی تازه و ایماژهای شاعرانه‌ای ساخته باشد؛ یعنی با نوسازی انگارهٔ کهن، مضمون‌سازی و تصویرپردازی کرده؛ یا با ارسال مثل و اسلوب معادله جان تازه‌ای به آن انگارهٔ کهن بخشیده باشد (ب۵۱۳-۵۵). در سنت حکمی و فرهنگ دینی و عرفانی ما، بدنْ پست و فرومایه است؛ مرگب روح است و گاه چونان بند بر پای جان و مانع پرواز آن انگاشته می‌شود. روح نازپروردی است که در تن خاکی ضجر می‌کشد. این مرغ گرفتار در لای آزادی است. معلمان اخلاق و عرفان همه دعوت به تخریب تن برای آزادی جان می‌کنند و به افراد می‌آموزند که چگونه تن را خرج بالندگی و عروج جان کنند. صائب در غزلی که به رسم مجاوبة شاعرانه، غزل حکیم سنایی غزنوی را جواب گفته است عیناً براساس طرح‌وارهٔ انسان‌شناسی حکیمان کهن؛ سخن می‌گوید؛ یعنی معتقد است به زندانی شدن روح قدسی در تنگنای تن و گرفتاری جان آدمی در زندان بی‌روزن و چاه بیژن. او هم‌صدا با حکیمان افلاطونی، مخاطبانش را به رهایی از این تنگناها فرا می‌خواند: روح قدسی! پیش ازین در تنگنای تن مباش / از باس تن مجرد کن روان پاک را / سرمه کن از برق بینش پرده‌های خواب را / از سنان آه بام چرخ را سوراخ کن / می‌توان دل را به همت بر فراز عرش برد / چون سلیمان خاتم فرمان برآر از دست دیو / این جواب آن که می‌گوید حکیم غزنوی: عیسی وقتی، گره در چشمهٔ سوزن مباش / یوسف سیمین‌تنی در قید پیراهن مباش / بیش ازین در زیر ابر ای دیدهٔ روشن مباش / بی‌گنه چندین درین زندان بی‌روزن مباش / رستمی داری، اسیر چاه چون بیژن مباش / قهرمان عالمی، فرمان‌پذیر تن مباش... ای سنایی خواجهٔ جانی غلام تن مباش (صائب. ۲۳۵۴/۵)»