کتاب عصر حجر

کتاب عصر حجر با عنوان اصلی The Stone Age: A History from Beginning to End اثری از مؤسسهٔ هارلی هیستوری و ترجمهٔ ام. درخشش است. این اثر از سوی انتشارات سبزان منتشر شده و یکی از عناوین مجموعهٔ «کتاب‌های مختصر و مفید» است که هدف آن‌ها آشنا کردن خوانندگان عمومی با مفاهیم تاریخی، به‌صورت فشرده، ساختارمند و قابل‌فهم است. کتاب به یکی از طولانی‌ترین و بنیادین‌ترین دوره‌های تاریخ بشر می‌پردازد: عصری که انسان در آن نخستین ابزارها را ساخت، کشاورزی را آغاز کرد، و پایه‌های تمدن را بنا نهاد.

درباره کتاب عصر حجر اثر مؤسسه هارلی هیستوری

این کتاب با بهره‌گیری از زبان ساده و ارائهٔ ساختاری منسجم، تاریخ عصر حجر را از نخستین ظهور انسان‌های اولیه تا آغاز دوران فلزکاری شرح می‌دهد. مؤسسهٔ هارلی هیستوری (Harley History) مجموعه‌ای از نویسندگان و پژوهشگران است که با هدف تألیف آثار عمومی و آموزش تاریخ برای مخاطب غیرمتخصص فعالیت می‌کنند. کتاب عصر حجر بخشی از مجموعهٔ "From Beginning to End" است که در آن دوره‌های تاریخی یا موضوعات خاص، در قالبی روایی و آموزشی معرفی می‌شوند. اثر حاضر، ضمن وفاداری به اصول تاریخی و استناد به یافته‌های باستان‌شناسی، سعی دارد خواننده را به سفری در اعماق تاریخ ببرد؛ به دورانی که هنوز تمدن‌های سازمان‌یافته پدید نیامده بودند، اما انسان با آزمون و خطاهایی بنیادین، مسیر پیدایش تمدن را هموار می‌کرد.

خلاصه کتاب عصر حجر

پیشگفتار

پیشگفتار کتاب با معرفی نظام سه‌دوره‌ای (عصر حجر، عصر برنز، عصر آهن) که نخستین بار توسط کریستین تامسن، باستان‌شناس دانمارکی، ارائه شد، آغاز می‌شود. این بخش پایه‌های مفهومی لازم برای درک تقسیم‌بندی تاریخی عصر حجر را فراهم می‌کند و تأکید دارد که بیشتر دانسته‌های ما از این عصر، همچنان بر اساس تحلیل شواهد محدود باستان‌شناسی است.

فصل اول: عصر حجر چه بود؟

نویسندگان در این فصل تعریفی بنیادین از عصر حجر ارائه می‌دهند. آن را دوره‌ای بسیار طولانی از زندگی انسان می‌دانند که از نخستین ابزارسازی با سنگ آغاز شده و تا شروع فلزکاری ادامه دارد. این فصل همچنین به سه زیرشاخهٔ پارینه‌سنگی، میان‌سنگی و نوسنگی پرداخته و تفاوت‌های آن‌ها را از منظر فناوری، تغذیه و شیوهٔ زیست توضیح می‌دهد.

فصل دوم: نخستین جوامع عصر میان‌سنگی

این فصل بر دوران گذار میان شکارگری-گردآوری و آغاز کشاورزی تمرکز دارد. نخستین جوامع کوچک با ساختارهای اجتماعی ساده، شروع به تثبیت مکان زندگی، اهلی‌سازی حیوانات، و تجربهٔ شکل ابتدایی خانواده کردند. نویسنده همچنین به هم‌زیستی انسان با محیط و تعامل با منابع طبیعی اشاره می‌کند.

فصل سوم: هنر و مذهب در عصر حجر

در این فصل، نویسندگان شواهد تصویری، نقاشی‌های غارها (مانند غار لاسکو در فرانسه)، و مجسمه‌های نمادین (مانند الهه‌های باروری) را تحلیل می‌کنند. جنبه‌های مذهبی و آیینی زیست انسان در این دوره، با تمرکز بر مفاهیمی همچون مرگ، باروری و طبیعت، بررسی شده است.

فصل چهارم: کشاورزی و عصر نوسنگی

این فصل، دگرگونی بنیادین در شیوهٔ زیست انسان را مورد بررسی قرار می‌دهد: از کوچ‌نشینی به سکونت، از شکار به زراعت. به مفاهیم کلیدی مانند انقلاب نوسنگی، پیدایش روستاها، و انبارسازی اشاره شده است. همچنین نهادهای اجتماعی ابتدایی که در پی کشاورزی به‌وجود آمدند، تحلیل می‌شوند.

فصل پنجم: اکتشافات عصر حجر

در این فصل به مهم‌ترین دستاوردهای علمی و عملی انسان در این دوران پرداخته می‌شود: از ابزارسازی دقیق‌تر و تخصصی‌تر گرفته تا استفاده از آتش، توسعهٔ زبان، و ساخت نخستین قایق‌ها یا پوشاک. نویسنده تلاش می‌کند نشان دهد که چگونه این اختراعات، بنیان تمدن را پایه‌ریزی کردند.

فصل ششم: کار و تجارت در عصر حجر

فصل ششم بر پیدایش مبادله و تجارت در مقیاس کوچک تمرکز دارد. شواهدی از مبادلهٔ ابزارها، پوسته‌های صدف، یا سنگ‌های زینتی میان جوامع کوچک مورد بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین نقش کار جمعی در ساخت پناهگاه‌ها یا شکار گروهی تحلیل می‌شود.

فصل هفتم: فناوری و معماری عصر حجر

در این فصل، نویسنده ساختارهای مهندسی‌شدهٔ اولیه مانند خانه‌های نوسنگی، سیلوهای غلات، و بناهای آیینی مانند استون‌هنج را مورد بررسی قرار می‌دهد. این شواهد، نشانگر درک فضایی و توانایی مهندسی نسبی انسان‌های آن دوره هستند.

فصل هشتم: پزشکی و سلامت در عصر حجر

این فصل به بررسی دانش پزشکی ابتدایی، شناخت گیاهان دارویی، و برخی شواهد عمل‌های جراحی ساده مانند سوراخ‌کردن جمجمه می‌پردازد. همچنین مروری دارد بر وضعیت سلامت عمومی، تغذیه، امید به زندگی، و رابطهٔ میان بیماری و محیط زیست.

فصل نهم: زندگی روزمره در عصر حجر

در این فصل به جزئیاتی از زندگی روزمرهٔ مردم پرداخته می‌شود؛ از لباس‌ها و تغذیه گرفته تا ابزارهای ساده و بازی‌های کودکانه. نویسنده تلاش می‌کند تا تصویر انسانی و ملموس‌تری از انسان‌های این دوران ارائه دهد.

فصل دهم: پایان عصر حجر

در این فصل، آغاز عصر برنز، و نحوهٔ گذار جوامع مختلف از ابزارهای سنگی به ابزارهای فلزی بررسی شده است. همچنین به تفاوت زمانی این گذار در مناطق مختلف (مثلاً خاورمیانه در مقایسه با اروپا یا آفریقا) اشاره شده است.

نتیجه‌گیری

در پایان کتاب، بر اهمیت عصر حجر به‌عنوان شالودهٔ تمدن انسانی تأکید می‌شود. همچنین به ضرورت بازنگری مداوم در شناخت این دوره، با توجه به اکتشافات باستان‌شناسی جدید، اشاره شده است.

چرا باید کتاب عصر حجر را بخوانیم؟

این کتاب نمایی ساده، فشرده و قابل‌فهم از یکی از ناشناخته‌ترین و در عین حال اساسی‌ترین دوره‌های حیات بشر ارائه می‌دهد. برخلاف دوره‌های تاریخیِ مکتوب، عصر حجر عمدتاً با تکیه بر شواهد باستان‌شناختی و تحلیل ابزارها و آثار باقی‌مانده شناخته می‌شود. بنابراین آشنایی با آن، بنیان فهم بسیاری از تحولات تمدنی بعدی را فراهم می‌آورد.

کتاب عصر حجر را به چه کسانی پیشنهاد می‌دهیم؟

این کتاب مناسب دانش‌آموزان، دانشجویان علوم انسانی، معلمان تاریخ، علاقه‌مندان به باستان‌شناسی، و خوانندگان عمومی است که به تاریخ پیش از خط و دوران‌های آغازین زندگی انسان علاقه‌مندند. همچنین برای کسانی که قصد دارند با مفاهیم بنیادی تمدن بشری آشنا شوند، بسیار مناسب است.

فهرست کتاب عصر حجر

پیشگفتار

فصل اول: عصر حجر چه بود؟

فصل دوم: نخستین جوامع عصر میان‌سنگی

فصل سوم: هنر و مذهب در عصر حجر

فصل چهارم: کشاورزی و عصر نوسنگی

فصل پنجم: اکتشافات عصر حجر

فصل ششم: کار و تجارت در عصر حجر

فصل هفتم: فناوری و معماری عصر حجر

فصل هشتم: پزشکی و سلامت در عصر حجر

فصل نهم: زندگی روزمره در عصر حجر

فصل دهم: پایان عصر حجر

نتیجه‌گیری

خط زمانی عصر حجر

منابع

یادداشت‌ها

بخشی از کتاب عصر حجر

«کهن‌ترین دورهٔ عصر حجر، که امروزه به دوران پارینه‌سنگی معروف است، طولانی‌ترین دوره نیز محسوب می‌شود. این دوره از نخستین زمان کشف ابزارهای سنگی (حدود ۶/۲ میلیون سال پیش) تا پایان واپسین عصر یخبندان (حدود ۱۰.۰۰۰ سال پیش از میلاد) ادامه یافت. در آغاز این دوره، نخستین گونه‌ای که به‌عنوان عضوی از خانوادهٔ هومو (به معنای «انسان») شناسایی شد هومو هابیلیس بود که به احتمال زیاد با موجودی شبه‌میمون به نام استرالوپیتکوس آفریکانوس خویشاوندی داشت.

دانش ما دربارهٔ این انسان نخستین بسیار محدود است، زیرا تنها بقایای فسیلی پراکنده‌ای در شرق و جنوب آفریقا از آن کشف شده است. این گونه نخستین‌بار در دههٔ ۱۹۶۰ شناسایی شد، حتی برخی انسان‌شناسان در مورد اینکه آیا واقعاً نیای مستقیم انسان امروزی (هومو ساپینس) است یا خیر تردید دارند. هومو هابیلیس شباهت چندانی به انسان‌های کنونی نداشت؛ مغزش به مراتب کوچک‌تر بود و احتمالاً اندام‌هایی شبیه به میمون داشت، با دست و پاهایی تقریباً هم‌اندازه. بااین‌حال، این گونه با مهارتی ابتدایی از کوبیدن سنگ‌ریزه‌ها به سنگ‌های بزرگ‌تر قطعات تیز و برنده‌ای می‌ساخت که برای برش به کار می‌رفت. به همین دلیل، پژوهشگران عموماً آغاز عصر حجر را با پیدایش این گونه مرتبط می‌دانند.

حدود دو میلیون سال پیش، گونهٔ انسانی جدیدی در آفریقا سر برآورد که هومو ارگاستر نام گرفت. این‌ها نخستین انسان‌های اولیه‌ای بودند که تناسبات بدنی شبیه به انسان امروزی داشتند؛ با دستانی که به‌طور مشخص کوتاه‌تر از پاهایشان بود. آن‌ها همچنین از بسیاری انسان‌های نخستین دیگر بلندقامت‌تر بودند؛ نمونه‌های معدود فسیلی یافت‌شده قدی در حدود ۱۸۰ سانتی‌متر را نشان می‌دهند.»